f" 12 De Groene Amsterdammer van 1 April 1933 No. 2913 Een experiment van Pio Baroja ? Alpert Heiman Waar klinkt de stem des volks? Het is een bekend verschijnsel dat menige poli tieke omwenteling wordt voorbereid door litera toren, en dikwijls het meest nog door die welke niet direct politiek" werkzaam zijn. Zoo is ook de jongste revolutie in Spanje, die van de mon archie een republiek heeft gemaakt, voor een groot deel het werk van echte literatoren geweest, welke in dit geval niet alleen de voorbereiding, maar ook mede de voltrekking ervan hebben tot stand ge bracht. De beste Spaansche schrijvers zijn op het oogenblik dan ook daadwerkelijke of honoraire bestuursmannen geworden; de grootste intellectueele kracht onder hen, Ortega y Gasset, heeft een der meest verantwoordelijke posten bij het binnenlandsch bestuur; een knap ofschoon zeer aange vochten romanschrijver als Pérez Ayala is gezant in Engeland; Unamuno heeft een eere-zetel in het parlement, en er is nog een heele reeks van mindere goden, die in de Spaansche staat een belangrijk hoogere plaats bekleeden dan op de Parnas. Mannen als de premier Azafia en de radicale partij leider Lerroux zijn ook van huis uit schrijvers". Maar zoo voorspoedig is het niet met alle literato ren gegaan die hier wegbereiders der revolutie -waren. Daar is bijvoorbeeld Pio Baroja, de zure, nijdige, zich mst alles bemoeiende Don Pio. Ook hij is van de generatie van '98, zoo goed als Una muno, Azoria en Valle-Inclan; hij heeft ontzaglijk veel geschreven, en geniet zelfs vandaag nog een grootere roem dan deze drie. Een Bask, evenals Unamuno, een nog onrustiger geest, veel Europeescher, beweeglijker, bereisd, gespeend van alleklassicisme. Ben revolutionnair uit ongedurigheid, niet uit theoretische overtuiging of partijgevoel. Over het verleden van Don Pio zou veel te zeg gen zijn, want hij is in de Spaansche letteren veel meer nog een merkwaardig verschijnsel dan een opvallende verschijning; hij heeft een paar uit gesproken onartistieke karaktertrekken, mist de iijne poëzie van Azorin, de vlijmscherpe intelli gentie van Ortega y Gasset, de Christelijke bezorgdJieid van Unamuno, en zelfs kwaliteiten van lagere ?orde zooals de breede allure van Blasco Ibansz of ?de onuitputtelijke humor van Gomez de la Serna. Maar hij is een onverbeterlijk conglomeraat van gemiddelden, en vertegenwoordigt beter dan wie ook de Spaansche common-sense, naar ik vermoed «en erfenis van hun Keltisch bloed. Er is een rijk vertegenwoordigd soort van Spanjaarden dat ont zaglijk veel van Engelschen weg heeft. En ofschoon Baroja een Bask is, en wij behooren te gelooven ?dat de Basken uit de hemel gevallen zijn, is er maar n schrijver met wien men hem zou kunnen vergelijken, een zeer Engelsche, namelijk Samuel Johnson ! Toen de monarchie de zaken kennelijk meer en meer in het honderd liet loopen, was Baroja de ?eerste om te kritiseeren waar maar te kritiseeren viel. En ofschoon hij zeer intieme relaties onderhield met de aristocratie, nam hij nooit een blad voor ?de mond. Hij was geen partijman, maar een wilde revolutionnair, die slecht gecomponeerde ro mans schreef met uiterst zwakke intriges, maar meesterlijk personen en toestanden wist te typee ren en die in ieder geval den conservatieven het leven niet weinig zuur maakte. l%De echte revolutionnairen hadden het echter eeds jaren geleden niet op don Pio begrepen. Men wist niet wat men aan hem had, vond weinig positiefs bij hem, hij kankerde uit professie en uit -virtuositeit. Kortom hij stelt zich aan; maar omdat hij een Zuiderling is, met veel gezond-verstand en gén platheid, geschiedt dit met de noodige gratie. Zijn jongste boek en een daaraan verbonden experiment zijn nieuwe en teekenende bewijzen ervan. Op het oogenblik heeft hij daarmee weer eens HOOFIEN'S ROOMBOTER WORDT SPECIAAL BEREID terdege de aandacht op zich weten te vestigen, ook in politieke kringen, al is hij dan geen minister of gezant, en heeft hij geen eere-zetel in het parlement. Het jongste boek van Baroja is het slotdeel van een trilogie welke getiteld is La selva oscura", en dat verder gelijk zooveel van zijn werken aan elkaar hangt als los zand. Als geheel is het niets, maar men komt telkens onderdeelen tegen die de aan dacht trekken. Dit slotdeel nu, dat Los visionarios" heet, is van a tot z een politieke roddel, een kritiek kan men het moeilijk noemen, geschreven in de ietwat nerveuse, onopgesmukte maar rake en on dubbelzinnige taal, die de lectuur van dezen schrij ver tot iets bijna physiek-aangenaams maakt. Met artistieke gewetenloosheid noemt Baroja dit boek novela", dat is roman. Maar hij heeft zelfs niet de moeite genomen zijn stof in een eenigszins epische of dramatische vorm in te kleeden. In het eerste boek komen een dokter en een adellijke familie aan het woord, van wie verder niets meer vernomen wordt; in de rest gaat een gezelschap Basken op reis, bezoekt met de grootste willekeur allerlei plaatsen en spreekt, dikwijls door vrij onwaarschijnlijke verbindingen met de personen die noodig zijn om bepaalde politieke thema's te berde te brengen. En het slot van Los visionarios" is een nogal tragische maar weinig bizondere ge schiedenis van het verval van een rijke familie in een provincieplaats tijdens de omwenteling. In dit armzalige decor komt echter alles ter sprake wat den gemiddelden Spanjaard, die allén nog maar over politiek redeneert, kan interessee ren : dat de nieuwe republiek toch ook niet alles is, maar de oude monarchie in ieder geval een ont zaglijke bende was; dat communisten en anarchis ten kinderlijke hoewel gevaarlijke idioten zijn. en dat het met Spanje.... no se,.... es igual, Waarmee hier elk gesprek eindigt ik weet het niet, wat komt het er op aan". De eerste roddel in Los visionarios" gaat over Alfonso XIII en familie. Een dokter, die bij een oude gravin geroepen wordt, raakt in gesprek met haar familieleden; Baroja bekommert er zich niet om dat duidelijk te merken is, dat dit discours plaats vindt tusschen hem, hij is ex-medicus en de adel bij wie hij kind aan huis is. Het geeft hem een soort van recht om de meest ongegeneerde dingen te zeggen, te beginnen bij de familieziekten van de Bourbons en Habsburgers en eindigend bij de kleinhartigheid van Don Alfongo, dien hij el rey conejo", koning konijn, noemt, en bij het allooi van diens vriendinnen en de gierigheid van diens moeder. Het is bij de eerste lezing niet weinig ver wonderlijk te zien dat een der eerste schrijvers van het land zich welgemoed aan een zoo grondige uitkleedpartij overgeeft, als geen Tribune-redacteur het hem verbeteren zou. Ik moet bekennen dat het een roddel is, die charme heeft, en hier en daar geestigheid, zelfs zeldzaamheid bij Baroja goedmoedigheid bezit. Hij geeft den markies en markiezin behoorlijke argumenten in de mond, ter verdediging van het voormalig vorstenhuis. Maar het is slechts om des te fellere tegen-argumenten te kunnen gebrui ken. En bepaald fnuikend is het, wanneer aan het eind van alles de oude zieke gravin een kaartlegster laat vertellen wat het levenslot is van het konings paar. De recente monarchen-val, geïnterpreteerd door schoppen-tien en klaver-aas, is veruit het gees tigste en oorspronkelijkste van al wat Baroja in dit boek bij elkaar gehaald heeft. Hierna is verder voorgoed afgedaan met het oude regiem. Een auto-gezelschap onder leiding van den zestigjarigen, intelligente en medisch-onderlegden Bask Fermin, Baroja is óók zestig jaar oud en verder het getrouwe spiegelbeeld van Fermin, komt eerst in Sevilla, waar tot aller ver wondering niet veelrevolutionnairs ontdekt wordt. Maar dat zit bij de Andalusiërs niet aan de opper vlakte. Zoctjesaan ontdekt Fermin dat er toch wel allerlei visionarios" zijn. Hij gebruikt dit woord, dat bij anderen bijna als een eerenaam zou kunnen gelden, precies zooals men een paar generaties ge./V. V. Litteraire Boekwinkel VERBRAECK & COLMJON Korte Voorhout Den Haag Levert alle Fransche, Duitsche en Engelsche uitgaven tegen dagkoers. Uitsluitend buitenlandsche boekhandel. Bestellingen op elk gebied. Toezending buiten Den Haag franco. leden in Duitschland sprak van Illuminaten." Steeds ontdekken ze echter meer visionarios" in Andalusië; halfwas communisten en heelemaal utopistische anarchisten. Baroja beschrijft bijeen komsten van de F.A.I. (Federación Anarquistica Ibérica) en gesprekken met plaatselijke leiders, laat verder zien hoeveel infantiels, vaags, oppervlakkigs daarbij voorkomt. Maar het is niet indrin gend en zonder veel bewijskracht. Met aanwending van hetzelfde procédékan men omtrent elke wille keurige partij tot dezelfde conclusies komen. Zoo nu en dan duikt er iemand op, die Fermin op den man af vraagt wat hij dan wél wil, wanneer hij toch toegeeft dat de armen onrechtvaardig be handeld worden en de huidige republiek ook in te veel opzichten tekort schiet. Dan antwoordt ook Baroja, de geboren pessimist, met vaagheden en kletspraatjes waar niemand iets aan heeft. Is het pose of is het heilige ernst wat deze auteur na het verschijnen van Los visionarios" heeft geprobeerd? Het is in ieder geval een eigenaardig experiment geweest. Hij heeft een groote verga dering voor proletariërs" doen uitschrijven, waar hij elke gegadigde gelegenheid zou geven met zijn bezwaren tegen het boek voor den dag te komen. Don Pio zelf zou dan aanstonds op de verschillende objecties antwoorden, opdat zoodoende de ware stem des volks gehoord zou worden over deze ge wichtige aangelegenheid, en tevens zijn oprecht heid en waarheidlievendheid zonneklaar zou kun nen blijken. Deze vergadering is onlangs werkelijk gehou den, en de pers heeft er goede nota van genomen. In de aerste plaats van het feit dat de zaal prachtig bezet was.... hoofdzakelijk met aardige jonge dames en verder met niet bepaald proletarisch uit ziende heeren. De gewone burgerlijke kletspraatjes werden door het publiek afgedraaid, en het was de meeste aanwezigen blijkbaar te doen om de sensa tie aan senor Baroja zelf gezegd te hebben wat ze vonden van zijn laatste boek." Slechts n arbeider sprak. Óók burgerlijk. Hij zei dat hij Pio Baroja zeer waardeerde, al begreep deze niets van het prolerariaat en deszelfs nooden en verwachtingen. Een soort van ultra-linksche persman in rijbroek zei hetzelfde met nog veel meer omhaal van woorden. Op al de gedebiteerde gemeenplaatsen antwoord de Don Pio met groote zachtmoedigheid, een beetje nederig, als opzettelijk vernis voor zijn skepsis en de teleurstelling dat de klasse der visionarios dit maal onbereikbaar voor hem bleef. Van conserva tieve zijde heeft men hem toen in gemoede gera den zich maar te houden bij de condes en marquesas met wie hij op zoo goede voet staat, en die hem ondanks zijn opstandigheid zoo innig weter. te waardeeren. Maar Baroja heeft een dwarse kop en is een Bask, landsnian van Ignatius Loyola. Hij zal sich nu wel nader gaan bemoeien met do F. A. I. en de Andalusische syndicaten, al was het alleen maar om de wereld te toonen dat ook dit encanailleeren het crediet niet schaadt dat hij bij de oude adel van Madrid geniet. liet brandpunt ran gezelligheid. ELKEN DAG EEN GLAASJE