16 Toerisme N o. 2920 . Zwitsersche cultuur Lod. van Hinte Kunst van drie volken Matterhorn en Jungfrau, Meer van Geneve en het Engaxlin, dat zijn de voornaamste tooverwoorden, waarbij voor ons suggestief het beeld van Zwitserland oprijst, en alle honderd duizenden toeristen, die ieder jaar uit alle deelen der wereld naar Zwit serland komen, hebben geen ander verlangen dan te lunchen m het Hotel Jungfraujoch, te baden in het Meer van Lugano of hun nieuwste ski-costuum te toonen in St. Moritz. Zij allen, de snobs en de echte toeris ten, vergeten, dat zij met Zwitserland een oud cultuurland betreden; dat zij dikwijls op wegen wandelen, welke, zoo niet reeds >ioor den voor-historischen mensch, dan toch reeds door de Romeinen werden betreden. Van Geneve tot Martinsbruck, van Bazel tot Lugano, in de hoofd- en in de zijdalen, zal hij zeer dikwijls op voorname en artistieke bewijzen uit de oude cultuur stooten, en de steden in het Voorland, zooals Bazel, Bern en Zürich, en die in het gebergte, Sitten, Chur, Lugano en vele andere, zullen den gewonnen indruk door den rijkdom hunner bouwwerken en de hooge kwaliteit hunner verzamelingen zeker verhoogen. Slechts n ding vinden wij niet: een uitgesproken Zwitsersche" kunst. Doordat de drie volken, Duitschers, Franschen en Italianen tamelijk onvermengd binnen de politieke grenzen van Zwitserland woonden, brach ten deze drie groote volken, elk in hun gebied ook hun kunst mede, zoodat wij eigenlijk niet kunnen spreken van een Zwitsersche kunst, doch van een Duitsche, Fransche of Italiaansche kunst op Zwitserse!) en bodem. De Zuid-Duitscher voelt zich in Zwitserland, met het oog op het dia lect, als thuis; hij treft, op enkele uitzonderingen na, de kunstvormen uit zijn Heimat aan, en zoo gaat het ook met de Italianen in Lugano en Locarno en met de Franschen in Geneve, Lausanne en Freiburg. Men moet ook niet vergeten, dat in Zwit serland een geheel andere inwendige staatsvorm heerschte, en dat voor name kantons, zooals Tessin en Waadt eerst in de zestiende, en Geneve zelfs eerst in het begin van de zeventiende eeuw in den Statenbond werden ingelijfd. Zooals overal, liggen in Zwitserland de voorname kjinstwerken der oude cultuur aan de oude historische verkeersaderen. Hun richting was meestal zuidelijk, zooals de Gr. St. Bernard, de Gotthard, de Septimer en de Julierpas, en alleen daar, waar deze oeroude wegen op dwarsdalen stooten, zooals de pas van den Gr. St. Bernard bij Martigny op de Rhöne, daar vindt men afwijkingen, en daardoor is ook de vroege beschaving te verklaren van schijnbaar zoo afgelegen rivier dalen, zooals dat van den bovenloop van de Rhóne en den Rijn. In het dal van den Rijn ontstond reeds in de vijfde eeuw een der voornaamste en invloedrijkste Zuidduitsche bis schopzetels, en wel in Chur. De kunst werken van het tegenwoordige Chur stammen echter, met uitzondering van eenige minder belangrijke graven der martelaren Valentinian en Luzius, niet uit de eerste eeuwen, doch dateeren evenals de Luziusdom uit de dertiende eeuw. Hier heerscht nog het oude Katholieke geloof, en daarom is het inwendige vol van levendige overlevering, terwijl de andere groote kerken van Zwitser land zooals de tot de midden^ en laatste romantiek behoorende bouw van het Grootmunster in Zürich, de kathedraal te Geneve, de overgangs bouw van de kathedraal in Lausanne, verder het gotische Munster van Bern en Bazel zich in Protestantsche handen bevinden. Zoo is het monu mentale Grootmunster in Zürich een echt Zuidduitsche basiliek van de twaalfde eeuw, met twee machtige torens naar het Westen en een prach tig portaal aan de zuidzijde; buiten gewoon mooi is verder de kruisgang met de fantastische wonderwereld der al te sterk gerestaureerde hoog Romeinsche kapiteelen. Kveneens de Fraumünsterkerk met haar mooi nog Romeinsch koor en de elegante gotische westelijke gedeelten. Men bekijke in Zürich echter ook de oude stad (de omgeving der Peterskerk) waar men een ongemeen, aantrekke lijk oud stadsbeeld heeft, waaraan juist Zwitserland in al haar kantons zoo rijk is. Echte Zuidduitsche gotiek vinden wij in de kathedralen van Bern en Bazel. Het Munster in Bern is eerst in 1421 door den Ulmer Matthaus Ensinger in laat gotischen stijl ge bouwd, welke stijl vooral in den toren en in het westelijk portaal uit komt, doch de hoofdkerk van Bern is na een zwaren brand in 1365 uit nog vroegere gotiek opgetrokken, welke vooral uitkomt in de Galluspoort. Buiten de in beide steden schitterende stadsgezichten, zijn het vooral de verzamelingen, welke een bijzonder hooge waarde hebben. In Bazel kennen wij Holbein, Böcklin en den te vroeg gestorven Welti, en in het stadsmuseum te Bern vinden wij den sleutel voor de kunst van Hodler. Uit een gewirwar van straatjes, vol romantiek van Victor Hugo, verheft zich de kathedraal van Geneve. Het is duidelijk zichtbaar, dat wij met de mooie Notre-Dame kerk van Geneve, tegenover de eerste meester werken van de Fransche gotiek staan. Dan vestigen wij even de aandacht op het machtigste bouw werk van geheel Zwitserland, op de hoog boven de daken zichtbare kathe draal van Lausanne. De eerbied voor de oudere Fransche bouwkunst ver gezelt ons door het geheele typische mooie Rhönedal: ?ij vindt nieuwe voeding in St. Maurice, met de uit de vijfde eeuw dateereiide Benedic tijner-Abdij. In Sitten, waar het stads beeld overheerscht wordt door de ruïnes van de kasteelen Valeria en Tourbillon, en nog in de plaatsen Visp en Brig is de invloed van de Latijnsche cultuur duidelijk te zien. Het ka.nton Graubünden met zijn mooie huizen vormt den overgang tot het Italiaansche gedeelte. Wanneer wij flen Gotthard gepasseerd /ijn, zijn wij reeds ia Airoio, in het bereik van de Lombardijsche kunst. Met den zuidelijken plantengroei stijgt ook de glans der kunstwerken, en na Bellinzona rusten wij in Locarno en Lugano in de zachte en toch vaste armen van de Lombardijsche kunst uit de vijf tiende en zestiende eeuw. MAISON DE BONNETERIE AMSTERDAM - DEN HAAG Hofleveranciers BARBARA" SUÈDE LEEREN JASJES voor sport en andere doeleinden ZACHT ALS FLUWEEL VENTILEEREND ALS WOL WATERDICHT ALS GABARDINE in Nijl- en Emeraldgroen, Cacao, Chocolade en Reebruin, Venetiaansch rood, Mosgroen en andere selecte kleuren, Sportrokjes vanaf 9.75 ZICHTZENDINGEN FRANCO Een vacantie vol afwisseling H De pracht van het Engelsche landschap, ge bergte, meren, heide en dalen, de historische beteekenisvan de Engelsche steden en de vele bad en toeristenplaatsen bren gen dit jaar een alge> heele verandering in Uwe vacantie. Q Een vacantieverblijf in Engeland is niet duur. Geen verblijfsbelasting. H Goedkoope biljetten, welke een geldigheidsduur hebben van 21 dagen, worden uitgegeven naar de voornaamste steden en toeristenplaatsen in Engeland via Rotterdam-Hu De goedkoopste route. Bijzonderheden betreffende spe ciale toeren in Engeland en Schotland, hertellijsten en alle verdere inlichtingen worden ver strekt door de voornaamste Passage- en Reisbureaux. AAN INZENDERS VAN MANUSCRIPTEN wordt verzocht bij hun bijdragen een gefran keerd briefomslag met adres van den afzender in te sluiten. * i?t i