N o. 2920 De Groene Amsterdammer van 20 Mei 1933 t*. ONDERMIJNING DER ECONOMISCHE STRUCTUUR Dr. D. Tollenaar l.i. De Varsity Kentering in de waardeering van technisch o uitvindingen De ontwikkeling der natuurwetenschappen ge durende de laatste eeuw heeft niet slechts groote veranderingen in vele diep gewortelde ideeën en opvattingen teweeg gebracht, ook de bestaande maatschappelijke en economische structuur heeft zij allengs grondig ondermijnd. De groote en de kleinere uitvindingen op het gebied van natuurwetenschap en techniek genoten tot voor korten tijd onbeperkte appreciatie, omdat zij als van ontwijfelachtige maatschappelijke en cultureele beteekenis werden beschouwd. Deze periode van critieklooze bewondering voor den vooruitgang van wetenschap en techniek kennen wij allen, omdat deze vlak achter ons ligt. Het was een periode, waarin vele betrekkelijk middel matige routinegeleerden hebben geprofiteerd van de sociale goodwill der wetenschap, die hen niet slechts in staat stelde hun individueele scheppende behoeften te bevredigen, maar hun bovendien nog de waardeering der menschheid bezorgde, hetgeen bij de veelal beperkt aanwezige wijsheid, zelfvol daanheid en gewichtigheid in de hand werkte. In de allerlaatste jaren echter heeft de crisis vele leuzen en dogma's, die jaren opgang deden, aan het wankelen gebracht. Vooruitgang, onaan tastbare hoogheid en nuttigheid van wetenschap en uitvindingen, werden plotseling sceptisch bekeken, en herhaaldelijk, als ander uiterste, hartgrondig verafschuwd. Door eenige uitspraken van tot objectief oordeelen bevoegde, vooraanstaande ge leerden, wil ik deze kentering weergeven. Reeds 2 jaar geleden schreef Duhamel, zooals bekend een arts, in zij n roman ,,1'Avenir", dat bijna alle weten schappelijke ontdekkingen naast een zekere hoe veelheid goeds een behoorlijke hoeveelheid kwaads meebrengen". En op een andere plaats lezen wij: Het geest driftig respect voor het woord toekomst en alles wat het verbergt, behoort tot de meest naïeve ideologieën der 19e eeuw. Wij zullen dus nog wel langen tijd in provinciestadjes naast een blikwinkel De Toekomst" een ververij De Vooruitgang" ontmoeten". In 1932 hield Eder 1) voor de British Psychological Society" een voordracht getiteld The Mythos of Progress", waarin hij tot bewustzijn bracht, hoe sinds Darwin's ,,Origin of Species" het idee Vooruitgang" een populaire, algemeen geldende frase en illusie was geworden. De mensch heid, die zich zoolang mogelijk aan deze lustverwekkende illusie had vastgeklampt moest zich tenslotte door de enorme wereldellende wreed uit haar vooruitgangsdroom laten wekken, om in de harde werkelijkheid te worden teruggevoerd. Wanneer wij dan nog van de rede kennis riemen, die dr. Jewett2) der Bell Telephone laboratories uitsprak ter gelegenheid van de opening der Hall of Science" op de Century of Progress Exposition" waartoe in 1928 ter eere van Chicago's 100-jarig bestaan besloten was, dan lijkt mij zulks wel teekenend voor de snelle evolutie der waardeering ook in Amerika van: vooruitgang door weten schap. Uit deze rede, getiteld The Social effects of modern science" 1) haal ik ter documentatie de volgende passages aan: Een redelooze angst voor de wetenschap heeft zich van sommige kringen meester gemaakt. We hooren roepen, om een holiday voor wetenschap pelijk onderzoek en voor hare toepassingen". En BROSSEN' DE BESTE\/ARINAS Bij de Studentenroeiwedstrijden op het Noordzeekanaal zal het in het vervolg verboden zijn, publiek toe te laten. De eenige supporters waartegen geen bezwaar is. Jewett geelt toe, dat we ernstig gefaald hebben bij de ontwikkeling van onze kennis en ervaring over de sociale factoren, die deze nieuwe zaken in het menschelijk bestaan hebben gebracht. Het beteekent, dat wij deze factoren moeten onderzoeken en leeren begrijpen tot en met de inpassing in onze maatschappelijke structuur, opdat wijzelf en niet onze scheppingsproducten meester van ons lot worden". Ook in Indiëontmoeten wij denzelfden snellen omslag in appreciatie. Nog slechts 4 jaar hebben wij het Pacific Science Congress achter den rug, zoomede de bewierooking onzer landbouwproefstations na de bezoeken van Ormsby Gore, den Kroonprins van België, Colijn en vele andere. Aan dezen laatste werd de uitspraak toegeschreven, dat de mérwinst door de nieuwe rietsoort P.O.J. 2878 in n jaar verkregen, voldoende was en recht vaardigde, om uit de rente ervan het Proefstation te Pasoeroean in den toenmaligen omvang tot in lengte van dagen te doen voortbestaan. Reeds in 1931 waren wij in het andere uiterste vervallen en noemden verscheidene cultuurleiders proefstations als de voornaamste oorzaak der wereldcrisis in den landbouw. Inderdaad zou het merkwaardig wezen, indien iemand als Colijn met de mogelijkheid, dat een uitvinding, ook verlies ten gevolge zou kunnen hebben, in 1928 nog geen rekening zou hebben gehouden. Na van beide zoo tegengestelde opvattingen kennis te hebben genomen, meen ik te kunnen zeggen, dat de waarheid er ergens tusschen in moet liggen. De juiste ligging ervan wil ik thans nog' wat nader trachten te bepalen. Critische beschouwingen hebben mij tot de volgende drie conclusies gebracht: l. Bij een goede distributie der geproduceerde goederen, kan intensiveering ook thans nog dik wijls voordeel voor de menschheid beteekenen. want deze kan meebrengen beperking van den arbeidstijd, die voor het produceeren der eerste levensbehoeften noodig' is, beperking van geculti veerd land (dus meer vrije natuur ter ontspanning) en eindelijk kans op nieuw comfort en andere aan winsten, die het peil van het menschelijk bestaan kunnen verhoogen. 2. Intensiveering zal echter onmogelijk wezen bij de tegenwoordige maatschappelijke structuur, voor zoover als deze is gekenmerkt door de volgende onbelemmerde principes: particulier initiatief bij productie en distributie, ontwikkeld en in stand gehouden door het streven naar winst, met daar naast : volkomen vrijhandel, dus onbeperkten uitruil van goederen over de geheele wereld. Daar dit * * HUIS TER DUIN * Z IS o \oe, O Q Verlaagd Pinkstertarief f. 22.50, f.26.- en f.30.kinderen: f.15.- en f.20.\j O 73 O £ Z * HUIS TER DUIN * * tenslotte in het nadeel van iedereen is, zal bij door dringen van dit inzicht, het streven naar een meer centraal georganiseerde systematische productie en distributie, algemeen kunnen worden. 3. Nu de ontwikkeling der natuurwetenschappen onvoorzien en plotseling geleid heeft tot een gron dige ondermijning van onze economische samen leving, is er minder directe behoefte aan intensi veering, dan wel aan het opbouwen van een der gelijk voor onze ingewikkelde wereld bruikbaar systeem en aan een sterke verhooging onzer menschelijke zelfkennis, orn die daartoe onvermijdelijke inperking der individueele vrijheid, mogelijk te maken. De eerste stelling spreekt wel voor zichzelf; de gedachtegang, de mij tot de twee laatste opvat tingen gevoerd heeft, wil ik de volgende week kort uiteenzetten. l) M. D. Eder, The mt/thos of prorjress, British Journal of medictil psycholoyy, Vol. 12, 1932. 2) F. B. Jewett, The Social eljecls of modern science, Science deel 70, pat/. 23?2(3, 1932. Nieuwe uitgaven Het eerste nummer van Het Zwarte Goud", veertiendaagsch tijdschrift voor den brandstoffenhandel en aanverwante bedrijven in Nederland, is als uitgave van de N.V. Uitgeverij en Publiciteitsmaatschappij Tiet Vakblad" te Am sterdam verschenen. Overspannen Nerveus, Onrustig en Slapeloos. Gebruik hiertege.i de Zenuwstilleade en Zenuwsterkende MIJNHARDTs ZENUWTABLETTEN Buisje 75 et. Bij Apoth. en Drogisten l