De Groene Amsterdammer van 3 Juni 1933 No. 2922 'H 8* Een romantisch paar ConstÜtt van Wessem K T, ?l. /' In £e wereld der romantische muziek staat de verhouding van Franz Liszt ,totv jjravin d'Agoult als een soort gedefkteekea, van, de romantische ^fiétde,- mot.zijn .stormen en ontspan- : ninfm-n toonbeeld van een dier vrije" liefdes' van artistieke menschen, door .,-iiet' aeodlot samengevoegd en door l« noodlot weer uit elkaar _ge, dat beider ambitieuse naturen,. veiid vereenigd kon houd^i.~ 'Aai >Ö(3n roman" van Liszt ^n , 31arie d'Agoult ontbraken tot nog.toe " '3e intieme getuigenissen van beider $amënzi]&': de. brieven, die zij elkaar -. h«jb"ben geschreven. Zij bestonden, maar werden tot nog toe achterge houden door hun bewaarder, Liszt's "* kléiiiBoott, .Daniel Ollivier, den zotmVan ztfri dechter Blandine, die ge brouwd waa.met den Franschen minis ter Emile Ollivier. Dezer dagen zijn zij in het licht gegeven, l) onvolledig, . want er schijnt veel verloren te zijn 'gegaan en vooral 4e brieven van Marie .d'Agoult aan Liszt zijn in deze ge publiceerde correspondentie al te 8ch**rach. De briefwisseling omvat, met hiaten, de jaren 1833 tot 1840, vanaf het jaar, dat de verhouding" begon, tot eenige jaren vóórdat zij definitief eindigde (want hpewcl Liszt en graf m d'Agoult in 1839 uiteen gingen, kwamen zij toch nog wel samen en schreven zij elkaar), Daniel Ollivier voorziet de gepubli ceerde briefwisseling van een inleiding. Hij wjjst er op, dat hier voor bet eerst de waarheid" over deze beide menschen wordt onthuld en dat daardoor ? veel onjwstheden worden rechtgezet. . ,-,De bronnen, waaruit -Liszt's biographen Hadden geput, waren vrij armelijk," ,zegt Ollivier, zij waren duidelijk onvoldoende voor de juist heid van de psychologische geschie denis, die züwilden scj^v£nV''.Hiï} . ? geeft en passant ook een steek aan Liszt's eersten biograaf, Lina Bamann, wier slecht ingelichte partijdigheid langen tijd een leelijke traditie heeft geschapen." Hij noemt Lina Bamann , de vertrouwenspersoon van Prinses Wittgenstein, die Marie d'Agoult in het hart van Liszt is opgevolgd en meent daarmee die partijdigheid vol doende verklaard. Edoch.... Lina Bamann was geen vertrouwenspersoon van Prinses Wittgenstein, maar van Liszt en het eerste deel van haar driedeelige biographie van Liszt, het deel, waarin over Marie d'Agoult wordt gesproken, is door Liszt nog tijdens zijn leven (dit deel verscheen zes jaar vóór Liszt's dood) in de proeven gecorrigeerd: het had dus geheel in zijn macht gelegen wat hier over gravin d'Agoult werd gezegd, en mmder gunstig voor haar luidde, te schrappen of te wijzigen. Wat gepu bliceerd werd geschiedde derhalve met zijn instemming. Overigens is wat daar verteld wordt waarlijk niet zoo erg om te mogen zeggen, dat daardoor een leelijke traditie" werd geschapen. Er wordt niet ontkend, dat Marie d'Agoult fouten en zwakheden had en ijdel was, dat haai ijdelheid en haar 1) Correspondance de Liszt et de Madame d'Agoult. Orasset, Parijs. phantasie zich van haar eigen leven meester^taaakte-.en'baarzfelf-tot een heldin op' het levenstooneel opwerkte," maftr ,de schrijfster voert vele ver ontschuldigingen aan: opvoeding, om geving, stand, sajori-succes, enz. Bo vendien verdedigt zij de gravin tegen hen, die haar een hypocriete noemden. Hoewei-niet mei-onrecht," zegt ze, moet toch vastgesteld wordea, 'dat zij, zich daarvan niet zelf bewust is .geweest, integendeel "in den waan heeft geleefd alles eerder te zijn dan een hypocrieter11 ~ Bfi: f eite.n, die tot nog toe bekend waren, bevestigden Lina Hamann's voorstelling, die waarlijk niet van ' partijdigheid is te beschuldigen en de biHijkheid ia acht aeemt, Aan de ge geven voorstelling werd eenige jaren geleden nog een nadere bekrachtiging verleend door de toen, in 1927 ge publiceerde Mémoires van Marie d'A goult zelf, evenals door gedeelten uit een briefwisseling met Georg Herwigh, door Marcel Herwigh in 1929 in het licht gegeven. De nabetrachtingen van Marie d'Agoult over haar verhouding tot Liszt van wien zij drie kinderen had en haar oordeel over den vroegeren minnaar zijn waarlijk niet zonder bitterheid en hardheid en ge ven niet den indruk, dat zij aan haar tijd met Liszt een lichtend souvenir" in haar gedachten heeft bewaard zij noemt hem o.a. een Don Juanparvenu evenmin als Liszt zelf, die echter veel milder zich over haar heeft uitgelaten en aan zijn kinderen steeds voorgehouden hun moeder te eeren". Het is zeer goed mogelijk, dat gravin d'Agoult tot aan haar dood in den waan heeft geleefd, door Liszt aan diens roem te zijn opgeof ferd, doch zulks blijft daar niet minder een waan om en vermindert niets aan de fataliteit van beider karakters, die een langer vereenigd bljjven niet meer toeliet toen de eigenlijke hartstocht in hun verhou ding was bekoeld. De feiten nu zijn deze: Lichtelijk geëxalteerd beiden op het moment van hun ontmoeting: Marie d'Agoult .gebonden aan een man, die haar niet bevredigde en besmet door de mode <?er ,,groote liefdes" uit het begin vanden tijd van Louis Philippe, waardoor alle vrouwen opeens meenden op zoek te moeten gaan naar haar grande passion", en Liszt, zeer jong en zeer hartstochtelijk, ook wel eenigszins verblind door de voorname schoonheid en den maatschappelijken stand van deze vrouw, die zich als het ware in zijn armen wierp, zijn zij samen, de conventies trotseerend, uit Frankrijk weggetrok ken om een leven in liefde en schoon heid" te beginnen. Dit waren echter allemaal mooie woorden voor een zeer primaire gebeurtenis: de vervoering der zinnen. En toen de zinnen bevre digd waren en het bleek, dat beide als persoonlijkheden te uiteen loopende karakters hadden om als rnenschen elkaar nog veel te brengen te hebben, voltrok de scheiding zich op die onverklaarbare en onbemerkte wijze, waarvan de betrokkenen zelf geen uitleg kunnen geven en diéalleen maar gebeurt, niet te weerhouden door wederzijdsche beschuldigingen en ri valiteiten, ja, er eerder door verhaast. Er werd hier eenvoudig beslist, dat Liszt en Marie d'Agoult niet bij elkaar pasten en slechts door een romantisch toeval een tijdlang vereenigd waren gebleven. Maar de vrouw heeft dit den ander nooit waarlijk kunnen ver? geven en wij vinden in haar mémoires nauwkeurig opgeteekend, waarin Liszt al zoo te kort gekomen zou zijn. Dit zijn nabetrachtingen en het is zeer goed aan te nemen, dat tijdens de verhouding de gevoelens voor elkaar innig en hecht moesten schijnen. Bo vendien zijn brieven van geliefden nooit heelemaal betrouwbare docu menten: de afwezigheid wakkert de liefde aan. Daarom ook kan ik aan de gepubliceerde briefwisseling die trouwens voor het meerendeel brieven van Liszt bevat, de edelmoedigste van hen beiden niet zulk een open baring brengende waarde over de werkelijkheid van de banden, die hen bonden, toekennen als de inleider Daniel Ollivier doet. Als tijddocument, als document ook over het intiemere leven van Liszt, zijn doen en laten in die dagen, zijn reizen, zijn ontmoetingen, ? zijn indrukken van menschen en steden, hebben deze brieven echter vooral voor den biograaf hun bijzondere belangrijkheid; er wordt een hiaat mee aangevuld, dat speciaal deze jaren zoo schaarsch aan intieme de tails uit Liszt's leven deed zijn, waar wij over de jaren van zijn samenzijn met prinses Wittgenstein toch zooveel uitvoeriger waren ingelicht door Liszt's met haar gevoerde briefwisseling, die sinds lang gepubliceerd is.. Boekbespreking De Boedjang-Club door Jo Man ders. Delische roman. H. P. Leopold's U.M. Den Haag 1933. Het was te verwachten dat Me vrouw Székely?Lulofs na het ver bijsterend succes van Rubber" en Koelie" navolgers zou krijgen. Deze verwachting is met Jo Manders' boek in vervulling gegaan, doch niet op de onaangename wijze, die in het algemeen aan een dergelijke letter kundige nalooperij eigen is: haar boek immers draagt allerminst de kenteekenen van maakwerk te zijn en is een vlot, kernachtig en kleurig en wel typisch-Hollandsch verhaal van In dische toestanden geworden. Men zou kunnen zeggen: het schildert de victorie der ethiek in koloniale en tourage. Het conflict (hier is tenminste een conflict en een pointe die de moeite van het mébeleven waard zijn) is dat tusschen den ouden Deliaan, den ruwen, veel-drinkenden en veel-,pin nenden" en den nieuwen kolonist, die de dingen en menschen in Indiëin humaner licht ziet. De laatste draagt (tot ons genoegen overigens) den zegepalm der moraliteit weg. Mevrouw Manders heeft van dit onderwerp een wezenlijk kleurig en alleszins aan vaardbaar verhaal geschreven, dat de groote verdienste bezit niet al te irriteerend te moraliseeren en dat gespeend is van de lauwe-melksche groot-menschelvjkheid der vaderlandsche ethici in pilo-buis en Schiller kraag. Een kleine koloniale roman, zonder schokkende beteekenis, maar eerlijk en zuiver en vaardig gecompo-. neerd. ELIA8 Nieuwe uitgaven Dr. P. H. van Thiel. De ziekte van Weil en het zwemmen. Uitgave: Leidsche Uitg. Mij, Leiden. Moderne Bouwkunst in Nederland. Onder Bedactie van Dr. H. P. Berlage, W. M. Dudok, Ir. Jan Gratama, Ir. A. B. Hulshoff, Herm. van der Kloot Meijburg, J. F. Staal en J. Luthmann, Secretaris. 20 Monogra fieën met afbeeldingen en platte gronden. Uitgave: W. L. & J. Brusse, Botterdam. Gisolampen. Catalogus No. 29. Ont werp Gispen, Botterdam. Serie Wijsgeerige Grondbegrippen. Mag. Alb. C. Doodkorte O. P. Maat en meten. Uitgave J. J. Bomen & Zonen, Boermond. Mag. Alb. C. Doodkorte O. P. Begrijpen. Uitgave J. J. Bomen & Zonen, Boermond. Ir. B. K. van SantéO.P. Gezag. Uitgave: J. J. Bomen & Zonen, Boermond. Gauw en Goed. Kleine pianomethode. Fr. M. Alexander en K. Veldkamp. 2e druk. Uitgave van P. Noordhoff N .V., Groningen. Taalboek voor M.U.L.O. Voorlooper B. en Spraakkunst, 2e druk, door S. H. van der Kluit. Uitgave: W. J. Thieme & Cie, Zutfen. K. Pijper, Handelswetenschappen. Deel I. Boekhouding der Verbruikshuishoudingen. Enkel Boekhouden. Uitgave: J. B. Wolters, Groningen Den Haag. Veitif Verkeer. Verkeersonderwijs op de Lagere school. De voornaamste regels voor het verkeer, in eenvoudige vragen en opgaven. Uitgave: Dijk stra's Uitgeverij, Zeist. Th. W. Bus. Moderne dansen. Wat iedere amateur er van moet weten. Uitgave van het Dans-Instituut Th. W. Bus, Groningen. Cactussen. Eenvoudig geschreven, met tallooze penteekeningen en foto's uitgevoerde handleiding voor amateurkweekers. Aan de hand van dit werkje kan iedere particuliere liefhebber of liefhebster met weinig kosten en met succes de fraaie cactussen en vetplanteh in eigen huis zaaien, opkweeken en tot bloei brengen. Uitgave: Firma A. Zwaan Jr. N .V. Zaadteelt-Zaadhandel, Enkhuizen. Het Fries in Nederland. Bedevoe ring door Dr. J. B. Schepers. Uitgave: N.V. Boekhandel en Drukkerij v.h. E. J. Brill, Leiden Mr J. M. van Stipriaan Luïscius. De Advocaat, lle verbeterde druk. Uitgave v.h. Gebr. Belinfante, Den Haag. : Het evangelie in de vier evangeliën. Een bijdrage tot samenschouwing der vier evangeliën door Lic. Bobert , Goebel. In het Nederlandsch vertaald door Dr. F. C. J. Los. Uitgave: Van . Gorcum & Comp., Assen. deuitkik F l L M T H E A T E R Dagelijks2.30,7.30,9.30 FILM EN MODERNE MUZIEK prinsengracht bij da leidschestraat telefoon 3746O 1»-" **??'