De Groene Amsterdammer van 10 Juni 1933 No. 2923 SFransche boeken AndréMalraux Boekbespreking J. van Nijlen La Conditlon hnmaine In zijn eerste boek, Les Conquérants, had AndréMalraux zich doen kennen als een der meest begaafde schrijvers van dezen tijd. Zijn tweede boek, la Voie royale, leek minder geslaagd, maar men mag niet uit het oog ver liezen dat het eigenlijk een inleiding is tot een werk van grooteren omvang, dat ons in zijn ensemble onbekend is. La Condüion hwnaine 1) zijn jongste boet, dat, naar onder werp en geest, in de groote lijnen althans, aan het eerste is ver want, is zonder twijfel een der meest belangrijke geschriften uit de laatste jaren. De belangrijkheid ervan lig, niet zoozeer in zijn literaire, dan wel in zijn menschelijke waarde. Dit zout dunkt me, altijd de maatstaf moeten zijn, maar de tijden zijn nu eenmaal zoo, dat het niet overbodig is daarop AndréMalraux te wijzen. Laat ik ter verduidelijking zeggen dat naar mijn meening La CondUion humaine in dit opzicht de in de laatste jaren meest geprezen werken in dezelfde mate overtreft als Stendbal's werken die zijner tijdgenooten. Zjj die zouden nieenen dat ik een téhoogen toon aansla om over dit werk te spreken, zouden zekere ge ijkte begrippen over het wezen van het literaire genre dat men roman" noemt even moeten laten varen. Aan hen die zich zouden afvragen of La CondUion humaine eigenlijk wel een roman is, (zij bedoelen natuurlijk: in den traditioneelen zin) zou ik gerust antwoorden: neen, het is geen roman, en het kan mij ook niets schelen. Maar dan stel ik een andere vraag: wie kan dit werk lezen zonder heftige ontroe ring, zonder het gevoel van afgrijzen en verteedering, dat ons overmant, telkens als we een boek lezen waarin de vraag, die de menschen sedert altijd gekweld heeft, in de meest naakte termen wordt gesteld: wat is eigenlijk de reden van ons bestaan op deze aarde, hoe pal elk, voor zichzelf, het probleem oplossen van den dood ! Want dit is, in laatste instantie, het onderwerp van dit boek en zijn titej kon niet beter gekozen zijn. AndréMalraux is nochtans geen schrijver van tendenz-romans. In tegendeel. Hij is evenmin een koele observator, die de politieke en maat schappelijke toestanden koelbloedig analyseert. Hij kiest partij en zonder er doekjes om te doen. Hij is 'niet alleen een getuige, hij oordeelt en ver oordeelt. Bovendien, schept hij zich zijn eigen wereld. De werken Van Malraux zijn intellectueele creaties ^KD. een buitengewoon intelligent man, hetgeen volstrekt niet zeggen wil dat het gevoel er afwezig is, noch'oat de personages geen werkelijk levende wezens zijn van vleesch en bloed. In hen is de menschelijkheid opge voerd tot de grootste intensiteit en dit geeft aan al de werken van dezen auteur die atmosfeer van tragedie in den Griekschen zin. Tusschen alcle personages van Malraux bestaat een zekere verwantschap: buiten hun eigen karakter, bezitten zij een eigen schap, die zoowel bij Barine uit Les Conquérants als by Tchen en Kyo uit La CondUion Humaine aanwezig is: een wanhopige lucide berusting in de absurditeit van het menschelijk be staan samen met een koelbloedigen wil om dat bestaan te domineeren. Dit blijkt voornamelijk uit de talrijke gesprekken waarvan de philosophische inhoud de groote menschelijkheid accentueert. Een enkele maal, wan neer twee personages niet alleen met elkaar zijn verwant, maar elkaar op stuk Van' geest en 'gevoel 'zoozeer aanvullen dat zij slechts twee uitingen lijken van eenzelfde persoonlijkheid (dit is het geval met Claude en Perken in La Voie Royale) wordt de dialoog een soort monologue intérieur". Dit is misschien een bezwaar. Maar altijd hebben in het werk van Malraux t de gesprekken een preponderante beteekenis. In La CondUion Humaine, waarvan de gebeurtenissen zich afspelen in 1927 te Shanghai, heeft Malraax eenige personages uitgebeeld die in wezen en karakter een veel grootere diversiteit vertoonen dan deze die /hij in zijn eerste boek liet optreden. Het gansche drama speelt zich in enkele dagen af, en de tragische gloed van de gebeurtenis de mislukking van den communistischen opstand geeft aan elk der personages een zoo sterk relief, dat men ze niet zoo spoe dig kan vergeten. Ze zijn trouwens veel eenvoudiger, minder intellec tueel dan die uit Les Conquérants en ze staan, zelfs als vreemdelingen, nader bij het hart. De figuur van Tchen bv. de jonge terrorist en die van Oisorsdenouden revolutionairen dilettant, zijn veel meer genuanceerd dan die der personages uit Les Conquérants en zij verliezen er niets aan menschelijkheid bij. Voor de eerste maal in het werk van Malraux dat totnogtoe vooral een getuigenis was van de edele prioriteit der viriele vriendschap, ontmoeten wij de beminnelijke figuur eener vrouw, de vrouw van Kyo, de sterke en toch zachtzinnige May. Het gesprek dat Gisors, de vader van Kyo, na diens DE 25 MOK LKAMFQ/ VAN~ EOO/ïtöK ZUN /ÏEfX/ïf ff/KHÏKjEN HEERENKLEEDING VOOR t Spoor's Mosterd VADER EN ZOON TOT REDELUKE PRUZEN ADRIAAN SCHAKEL HEILICEWEG -TELEFOON 37273 ADRIAAN SCHAKEL's" Heerenkleedlng HEILIQEWE8 IN AMSTERDAM Is de zaak, waar Zoon en Vader Steeds nog komt, en altijd kwam. Alle begin is moeilijk Ceeft Uw kind een tube Chlorodonttandpasta en een tandenborstel. Toont het dan, hoe men de tanden op de juiste wijze poetst. Begint met dit onderricht, zoodra het kind zelfstandig een tanden borstel kan gebruiken. Alleen wie ge zonde melktanden heeft, krijgt goede blijvende tanden. Nederlandsen fabrikaat Tube 35 cent, groote tube 60 cent Voor kinderen alleen Chlorodont tweede week in de uitkijk* ariane met elisabeth bergner, rudolf forster shoulder arms met charley chaplin leeftijd 18 Jaar Prinsengracht bl] da Leldiohntnit Talaf 37450 Dajelijki 2.30, U5 anS.30 dood, heeft met zijn schoondochter, is een van de aangrijpendste dingen die ik in vele jaren las. Het geeft een indruk van beheerschte wanhoop, van stoere berusting en onuitgesproken hartelijkheid die de lezing van de werken der jonge Fransche auteurs ons niet vaak biedt. Het zou mij niet verwonderen dat men misschien wel het eerst in het buitenland Malraux er een verwijt van maakte dat zijn opvatting van den roman volstrekt niet speci fiek Fransch is. Ik vind dit volstrekt geen bezwaar, integendeel. Wij hebben voorloopig romans genoeg die op een nagenoeg volmaakte wijze de men taliteit van den Franschen geest weer geven, zooals die algemeen als voor beeld wordt aanvaard. Denkt maar even na hoe men een dertigtal jaren geleden oordeelde over de essentieele Fransche kunst van A. France en ga dan even na welke geestelijke waarde die kunst nog voor de generaties van dezen tijd vertegenwoordigt. Zooals Péguy zei: tout est remis en question. Van uit een zuiver literair standpunt zou ik trouwens wel eens willen weten wat literair" knapper zou te noemen zijn dan de eerste zestien bladzijden van La CondUion Humaine. Er z'jn er trouwens nog andere die daarvoor niet moeten onderdoen. Hetgeen dit boek tot een merkwaardige verschij ning maakt is zijn sterke condensatie: van een boek als dit, met zijn rijken inhoud, had een meer opportunistisch auteur op zijn minst een half dozijn zeer verkoopbare romans gemaakt. La CondUion Humuine is een van de zeldzame Fransche werken' uit dezen tijd die waarlijk op het plan staan der wereldliteratuur. 1) AndréMalraux. La CondUion humaine. Paris, Librairie Gallimard. 1033.