»K>. 9934 De Groene Amsterdammer van 26 Augustus 1933 15 it,\ komen opdagen. Derhalve beperkt hij de productie, of legt ze heelemaal stil. De schaduw neemt dan nóg slechts deze functie waar, dat hij juridisch voor de fabriekspoort op. schildwacht staat om op te passen dat geen ander dan de eigenaar de zaak in bpzit neemt. Dat verschijnsel kan men staking . der ondernemers" noemen, of staking van het . kapitaal zonder daarmee een moreel oordeel uit te willen spreken, natuurlijk. Want in gegeven ?omstandigheden gedraagt een ieder zich precies zóó als de omstandigheden eischen. Deze staking der ondernemers is zonder eenigen twijfel hét karakteristieke punt van iedere crisis in ons indivi?dueel-kapitalistisch bestel. En het probleem bestaat slechts hierin: hoe breekt men deze staking, of hoe komt men haar gevolgen te boven? Men kan deze vraag op communistische wijze oplossen, door eenvoudig de fabriek van den eigenaar weg te nemen en te laten draaien; in dat geval annuleert men het symboolvermogen, haalt men een streep door de schaduw en houdt zich nuchter aan het realiteitsvermogen. Men kan het ook op een fijner manier doen. De fabriek bestaat, staken doet slechts een symbool. Wat hindert het wetgevend gezag een ander symbool aan te stellen en zoo lang zijn arbeid te laten verrichten tot de stakende zondaar berouw vol terugkeert? Of zonder beeldspraak: wanneer het nominale kapitaal" uit angst voor verliezen niet geïnvesteerd wordt, in-actief blijft en daardoor het reëele kapitaal tot braak liggen dwingt dan zou een ersatz-nominaal-kapitaal" de oorspron kelijke functie kunnen overnemen en het reëele kapitaal weer op gang brengen. Een nieuwe maatregel. Wij maken" kapitaal Het scheppen van nieuw kapitaal ter vervanging van het weggesmolten of op de vlucht geslagen oude, dat is de beteekenis van toosevelt's kolossaal programma tot uitvoering van openbare ?werken, waarvoor 3,3 milliard dollar uitgetrokken zijn. Dit beteekent niets meer of minder, dan dat de Staat een aanloopje neemt en dwars over de ver deeling van het nationaal ver mogen in privéeigendommen, in symboolvermogens belichaamd, heenspringt. De Staat maakt ?zich een eigen symboolvermogen, uiterlijk niet te onderscheiden ?van privé-eigendom maar van een geheel ander origine en daarmee worden de fabriekspoorten open gerameid. Wel is waar worden den bezitters hun fabrieken niet afgenomen, maar wat daarin aan 't werk tijgt is niet meer verdeeld bezit maar ongedeeld kapitaal, niet meer het persoonlijk recht op een deel der nationale productie, maar een nationale claim daarop. Met pas seeren v^n de schaduw die daar buiten op schildwacht staat, komt een andere schaduw binnen en zet het raderwerk in gang. Hier wordt voor de eerste maal in de wereld geschiedenis precies het tegendeel vertoond van de methodes waarmee de heer Schacht, een hol warhoofd met een geheel onverdiende reputatie, voor eenige jaren Duitschland door het laten stollen van alle crediet, in den afgrond stortte en zoodoende de malaise in een wereld-crisis deed verkeeren. Niet langer wordt door een krank zinnige en slechts op schaduw en symbool gerichte ' ,,Spaarhysterie" de reeds verstilde fabriekshal der nationale productie in een verlaten woestijn herschapen, maar de blik wordt juist op de werk plaats gericht, waar volle bezetting van alle machines voor welke productie ook, zij het voor louter luxe geoorloofd, noodzakelijk, onont koombaar is en waarvoor men, wanneer schaduwen en symbolen staken, rempla9anten bij den drukker bestellen moet. Reeds in den beginne was het kapitalistisch stelsel volstrekt geen zuiver zich-zelf-corrigeerende regie, zooals de overdreven vereerders van haar jeugdcharmes beweerden. Reeds toen bestond eïeen regulator die van hooger hand bediend werd : de disconto-schroef. De directeur van de circulatiebank kon met een enkelen handgreep uitermate gevoelig ingrijpen". Maar ons stelsel heeft tot Prof. Moley van de Brain Trust3' dusverre halsstarrig geweigejd nog andere regu latoren als wenschelijk of mogelijk te erkennen.... behalve misschien de onzalige douane-tarieven. De verandering aan de economische machinerie, waaraan nu Roosevelt's hersentrust" bezig is, bestaat echter wel degelijk uit het monteeren van nieuwe regulatoren, handles en schroeven. Daarvan is de investeeringskraan er n; en het is een feit van historische beteekenis dat men dat daarginds begint in te zien. Hetzij reeds in den aanvang, hetzij in het verder verloop, wordt een crisis hierdoor gekarakteri seerd, dat er een tijdperk aanbreekt, waarin door de staking van het privé-kapitaal de nationale productie-middelen onvoldoende productief worden gemaakt. Het regulatief daartegen is het uitgeven van publieke investeeringen tot aan het peil der volledige bezetting der productie-middelen. Een tweede nieuwigheid: "de loon-schroef Maar niet alleen tot het inbouwen van f deze eene handle van den investeerings-regulator, in den motor van ons halfsleetsche bedrijfsleven, beperkt zich het Amerikaansche vernuft. Een tweede, even belangrijke, constructie wordt daar aan toegevoegd. ledere opwaartsche beweging in de conjunctuur riep tot nu toe steeds de oprichting van tallooze bedrijven en uitgifte van nieuwe investeeringen in het leven. En steeds eindigde zoo'n periode met de volgende autonomie: aan den eenen kant kwamen de nieuwe fabrieken en productie-midde len, die in de golf van algemeen optimisme waren geboren, langzamerhand klaar. De machines begonnen goederen uit te braken. En nieuwe goederen, steeds meer goederen zochten afnemers. Aan den anderen kant werden de arbeiders, die bezig geweest waren met den bouw der nieuwe productiemid delen, ontslagen en vielen uit als koopers. En deze uitval werd de oorzaak van mér ontslagen en derhalve een uitblijven van nóg meer koopkracht; en zóó komt het tot een crisis. Het is duidelijk dat deze redelooze kringloop vermeden zou kunnen worden, wanneer men er in zou kunnen slagen om een evenwicht te handhaven tusschen nationale koopkracht en produc tiemogelijkheden. . Maar dat is alleen dan mogelijk, wanneer de loon-ontwikkeling langs geheel tegengestelden weg plaats vindt als tot nu toe. Terwijl nu, zoodra afzet en prod.uctie-verm.ogen zinken, ook het loon daalt, zou het juist dan verhoogd moeten worden. Terwijl nu, naarmate de afzet de grens der productiemogelijkheid bereikt, het loonpeil stijgt, zou het juist dan gefixeerd moeten worden. In n woord: niet de eigenschap van een factor te zijn in den kostprijs van den individueelen producent is het belangrijkste kenmerk van het loon", sociaal en nationaal gesproken, maar het loon moet steeds zoodanig zijn dat het totaal der daaraan uit te geven bedragen noch te diep onder het peil der totale productie komt, noch te hoog erboven. Een kraan moet van hoogerhand bediend worden, die iedere onderconsumptie terstond door loonsverhooging, iedere overcon sumptie terstond met loonsverlaging corrigeert. Waarom niet? Dit sluit volkomen aan bij het klassieke voorbeeld van de disconto-schroef. Dus, om kort te gaan, het loon moet geregeld worden op een wijze die absoluut in tegenspraak is metde loonsontwikkeling in het stelsel van laisserfaire, ja zelfs in tegenspraak met die van het stelsel van overleg en arbitrage in onze tegen woordige collectieve contracten. In Amerika is men nu met het nieuwe stelsel begonnen. President Roosevelt wordt daarin bijgestaan door zijn hersentrust". Daartoe behooren professor Moley, professor Tugwill, professor Frankfurter en professor Irving Fisher, de financieele diplomaat Robbins en hoe zij verder heeten mogen alleen mannen van wetenschappelijke en nationale verdiensten. Roosevelt heeft het geluk in zijn streven, een volk achter zich te hebben, dat een echec niet Prof. Irving Fisher van de?Brain Trust" met eerbetoon vergeldt. Men heeft de mislukte zaken- en industrie-koningen daar niet met eere doctoraten getooid en men heeft daar de gewoonte zakenlieden business-men te noemen en hen niet te houden voor lichten der wetenschap. En men kwam er allerminst op het idee om, na de katastroplien der laatste jaren, hun vèrziendheid, initiatief en leiding te prijzen en daar nog steeds aanspraak op te maken. Integendeel, men zei dezen lieden op weinig zachte manier, dat zij voort aan maar hun mond moesten houden. En zoo doende kwam Roosevelt in het bezit van de noodige volmachten. Vooruitzichten Zal het gelukken? Laten wij nuchter zijn. liet zou een wonder wezen boven menschelijk begrip, indien dit eerste pogen geheel volgens program verliep. Maar toch waait er reeds nu een frissche wind door het Ameri kaansche bedrijfsleven. Productie- en omzetcijfers schieten omhoog als onder een tropische regenbui. Intusschen stort men zich zonder ervaring in een geheel nieuw ondernemen. Uit twee sluizen, die nog niemand kent. tapt men stroomen die hun bedding nog moeten vinden. Of deze zicli gelijkmatig over het bedrijfsleven verdeelen zullen niemand weet 't. Misschien vloeien de geweldige sommen, die gelijktijdig uit de publieke inves teeringen en uit de loonsverhoogingen komen aanrollen, op geheel verschillende wijze in de reservoirs van diverse takken van bedrijf. Sommige komen wellicht met groote snelheid tot volle ontplooiing, andere niet. Misschien moet ginds weer wat worden afgedamd, geremd, terwijl ergens anders de t oei maar niet goed op gang wil komen. Alle mogelijke storingen en wrijvingen, verscherpt door speculatie, kunnen voorkomen en hoe waakzaam en vernuttig de ..hersentrust" ook zijn mag, het zal haar niet gelukken bij het eerste proefdraaien dezer nieuwe machinerie alle ongelukken te vermijden. Niettemin zal deze eerste proef met een bewnst geleid kapitalistisch stelsel, deze eerste toepassing ? van een nieuw systeem regulatoren, waarmee om te beginnen de heerschende crisis kan worden overwonnen, maar waarmee dreigende ineen stortingen zouden kunnen worden voorkomen, vermoedelijk een mijlpaal blijken in de wereld geschiedenis. KUN ST2 AAL VAN LIER DOORLOOPEND TENTOONGESTELD ROKIN 19ft- -= AMSTERDAM KUNSTWERKEN VAN JONGE HOLLANDSCHE EN BUITENL. MEESTERS