De Groene Amsterdammer van 26 Augustus 1933 No. 2834 Engelsche en Fransche boeken! G. J. Renwr, Oscar Wilde, Londen, Peter Davis Ltd. 1933 Oppervlakkig beschouwd is het vreemd, dat een tijd, die korzelig de litteratuur opeischt voor zijn maat schappelijke problemen en preoccupatie^met louter vormkwesties ver doemt als klaplooperij ten koste der gemeenschap, tegelijk bizondere belangstelling toont voor leven en werken van den prins aller estheten, Oscar Wilde. In 1928 werd Frank Harris' biographie door een Fransche vertaling in -ruimen kring bekend; hét boek werd verslonden. In 1929 'kwam de autobiographie van Lord Alfred Douglass; Ricketts, Rothenstein en Sturge Moore volgden met ''?herinneringen", een Life of Lord Carson" van B. Marjoribanks bracht het definitieve verslag van het Queens berry-proces en xle studie van Symons, die in i030 nogmaals trachtte, Wilde's ?plaats- in de Engelsche letteren te Tbepalen, bewijst, dat het niet uit«luitend om, onthullingen, anecdoten ?en het schandaal" te doen was. Dr. Benier, een Hollander, sluit thans voorloopig de rij met een voor het 'Engelsche publiek .geschreven bio graphie, waarin het nieuwe materiaal zorgvuldig is verwerkt. Vanwaar deze blijkbaar algemeene ?belangstelling in Wilde's kunst en jlevenswandel? Is het geen ketterij, in een tijd, dat de schoonheid ont;maskerd is, . het humanisme dood ?verklaard en het individu gereduceerd tot een kruimel van de heilige gemeen schap, zich bezig te houden met een onsosialen amoreelcn estheet, die vorm boven inhoud stelde, de maatschappij vriendelijk hoonde en zich zelf nog 'een born antinomian" noemde toen ;de, gemeenschap, het collectief met hem had afgerekend? Ik waag het niet, dévraag volledig te beant woorden. Ik wil slechts schuchter de mogelijkheid , opperen, dat wij allen misschien eenige malen meer esthe tisch" zijn dan we wel willen weten. Onze essayisten foeteren (een beetje laat) tegen de estheten in keurig gedrukte en nog keuriger gestyleerde bladzijden. Onze nieuwe zakelijkheid verheft het naakte object en de 'strikte nuttigheid tot kunst maar . produceert sierlijk gebogen, blinkende stalen meubels, waarover de indo lente Oscar verrukt zou zijn geweest. Onze architecten, stedebouwkundigen, ontwerpers van gemeento-vuinisbakken, auto-, vulpen-, sonnettenfabrikantsn zij allen vrijen stiekum maar hartstochtelijk met de schoon* heid. En de vraag mag worden opgeworpen, of de* Russische revo lutie' in haar expansie over Westropa niet zwaar is gehandicapt, doordat geluiden als Kolchos", koe5 laki", komzomol", agitprop" en ' dergelijke ons esthetisch oor meer kwetsen dan streelen. Om van Totalitatsstaat" niet te sprokon.... met ' alliteraties was Wilde bepaald zuinig. ZIN (jQEPINTMiMNENAf Het boek van Dr. Renier is als biographie uitstekend. In eenvoudige taal registreert hij Wilde's levensloop, zijn vette en magere jaren, zijn expej rimenten op velerlei gebied. De hoofd stukken over het Queensberry-proces munten uit door duidelijkheid, en meesterlijk mogen de bladzijden hee* ten, die Renier, writing in Englarid for Anrjlo-Saxon readers",- over Wilde's homosexualiteit schrijft. Het boek wemelt van scherpzinnige opmerkin gen; menig geslepen aphorisme be wijst, dat Renier het werk van zijn sajet met vrucht heeft bestudeerd* zonder dat zijn proza overigens door Oscar's zoo besmettelijke manier is aangetast. Hij weerlegt gemakkelijk de meening, dat Wilde een verwijfd manneken was; ,,he was po werf ui, robust and Irish"; maar glashelder toont hij de karakterzwakte van dezen levenskunstenaar aan, die meer lef dan moed had. Renier, die zooals hij verklaart, in practice supports the ethics based upon the recognition of the absolute value of the human individual", is natuurlijk scherp in zijn critiek op het barbaarsche vonnis^ waarmee Engeland zijn enfant ter rible" vernietigde; maar het is goed; dat hij de feiten niet verdoezelt, de naieve blunders die Wilde en Lord Douglas met hun Queensberry-proces en ook daarna begingen, nuchter blootlegt en zeer aannemelijk maakt. dat, gegeven het Britsche straf- en procesrecht, geen jury anders had kunnen handelen dan gebeurd is; Ook Carson treft nauwelijks blaam i de man deed zijn advocatenplicht. In laatste instantie is voor Wilde's vonnis, behalve Wilde zelf, Lord Alfred verantwoordelijk, die, bewust of onbewust, de roem van zijn vriend heeft uitgespeeld tegen de tyrannie van zijn vader. . * * * Helaas heeft Renier's boek n groot gebrek. Behalve een allermerkwaardigst mensch, een persoonlijkheid, die ook nog dertig jaren na zijn dood zijn nuchterste biografen fascineert, was Oscar Wilde kunstenaar en heeft hij een oeuvre nagelaten. Of men. in een kunstwerk allereerst de per soonlijkheid van den maker zoekt, dan wel aan dat werk een zelfstandig leven toekent, doet bij Wilde al heel weinig ter zake, omdat juist bij hem werk en persoonlijkheid niet te schei den zijn. Een biografie van Wilde sluit mijns inziens de moeilijke taak van een appreciatie van zijn kunst in. In deze plicht schiet Renier schro melijk tekort. Hij negeert de verzen, Intentions", de vertellingen, eigen lijk alles met uitzondering van The Picture of DorianGray" en de tooneelstukken. En wat hij over deze laatste zegt is waardeloos. Wie The Importance of Being Barnest" achterstelt bij de andere comedies" omdat ,,it has not a spark of humanity in il" heeft de quintessence van Wilde's theaterkunst niet begrepen. Na in drie stukken met valsche sentimenten en quasi-menschelijke ontroeringen het publiek ter wille te zijn geweest, had Wilde den moed, alle aanstellen) overboord te gooien en een gaaf stuk a la Congreve te maken, een zuivere intellectual comedy of manners" (en niet of morals"), met menschen, die niet goed of slecht, doch alleen maar geestig zijn. The Importance of Being Barnest" is uiterst artificieel, cynisch en onmenschelijk" gelijk eigenlijk alles wat echt is in Wilde, en door en door on-Engelsch even on-Engelsch als het werk van Con greve. Maar het is een meesterwerk. Benier, die Congreve niet noemt, stelt het naast Twelfth's Night" en The Comedy of Errors", wat ronduit belachelijk is. Trouwens, Re nier vindt Salome a great work of art, an exquisite poem in exquisite prose" .>. .. Hij heeft het over Pater's Renaissance" maar zwijgt van ,,Marius the Epicurean" en Denys l'Auxerrois". Al de andere peeten van Wilde's kunst, Hazlitt, Lawrence Sterne, Pope, de heele intellectueele kant van de Engelsche litteratuur die, meer Fransch dan Saxon", al bij Chaucer is te vinden dat wordt evenzeer genegeerd als de Franscheh en Grieken, als Apuleius en het Pervigilium Veneris. Wilde heeft in die dingen geleefd, intenser dan in een werkelijkheid, die hij verachtte en nooit naliet te hoonen. En geen biograaf kan zich veroor loven, dezen merkwaardigsten kant van den man met een paar zinnen af te doen. E. STRAAT Colette, La Chatte. Paris, B. Grasset 1933. Er zijn enkele boeken van mevrouw Colette waar ik niet erg veel voor voel, zonder dat ik daarom durf beweren dat zij minderwaardig zijn. Het is een kwestie van persoonlijken smaak en ik ben overtuigd, dat de door mij min der bewonderde werken volstrekt niet onderdoen, wat de literaire waarde betreft, voor de andere, die, naar mijn bescheiden meening, tot de beste behooren van de Fransche literatuur in de laatste dertig jaar. In elk geval, zelfs wanneer een of ander werk van deze schrijfster mij minder interessant lijkt, heb ik nooit den indruk van een totale mislukking, zooals dit wel het geval is met het jongste werk van A. de Chateaubriant, Ld Réponse du. Seigneur. Welk ook het onderwerp zij dat mevrouw Cülette kiest, zij weet er altijd iets van te maken dat verder reikt dan de grenzen van de meestal zeer eenvoudige gebeurtenis die zij vertelt. Als ik zeg dat liet meest banale onderwerp onder haar pen een wonder wordt van menschelijke ont roering, heb ik niet te veel beweerd: al haar werken zijn daar om dit te be wijzen. Dit is een zeldzame gave en zij die in mevrouw Colette niets mér zien dan een knappe femme de lettres" begaan een vergissing die alleen te verklaren is door zekere vooropgestelde esthetische principes. Deze schrijfster leeft met haar tijd mee, maar is nooit de dupe van de mode, zooals zoovele jonge auteurs, die meenen dat een bepaalde literaire modetoon de eenig mogelijke vorm is van de moderne mentaliteit. Ik wil heel graag toegeven dat haar jongste boek La Chatte als roman niet zoo erg veel om het lijf heeft. Het is eigenlijk niet veel meer dan een vrij mager gevalletje". Alain en Camille trouwen met elkaar, zonder dat daar toe eenige andere reden bestaat dan een zekere natuurlijke neiging. Van sterkere band is geen sprake, nog min der van een werkelijke liefde. Alain bezit een kat Saha" genaamd, waar hij dol veel van houdt en die hij in het gezin meevoert. Camille die instinctief jaloersch is op het dier vindt dit heelemaal niet goed. Die jaloerschheid gaat zoover dat zij op een mooien dag de kat van de vijfde tage naar beneden werkt, in de hoop dat het dier aan de gevolgen van dien val zal bezwijken. Die hoop wordt niet vervuld (men weet dat katten taai zijn) en Alain ontdekt het moorddadig opzet zijner jonge vrouw. Hij komt in opstand tegen die wreede daad en verlaat voor immer zijn vrouw. * * * Eenige critici hebben dit boek ver oordeeld als een soort tendenzwerk, als zou mevrouw Colette, in haar be kende liefde voor de dieren, hebben willen bewijzen dat de genegenheid voor een dier eiken mensch liever moet zijn dan welke band ook, zij het die van het huwelijk. Een man die meer van zijn kat houdt dan van zijn vrouw, noemen zij principieel abnor maal. Dit is, meen ik, een verkeerde opvatting en het probleem is niet dat gene wat die heeren zich voorstellen. De anecdotische kant van La Chatte heeft maar weinig belang. Alain had evengoed zijn vrouw kunnen verlaten om een mislukte tomatensoep. Er is hier iets anders in het spel dan een huishoudelijk of sentimenteel con flict. Ook zonder de tegenwoordigheid van Saha zou het evengoed misgeloopeii zijn. Het eigenlijk onderwerp is: het misverstand tusschen twee men schen die nu eenmaal^niet bij elkaar hooren en toevallig zijn getrouwd. Ik weet het wel, dit is het onderwerp van ontelbare romans in vele talen en de originaliteit van La Chatte ligt dan ook niet in het onderwerp, maar in den toon en den stijl. Hoe Colette met haar verfijnde zinnen op alle aardsche phenomenen reageert is een bestendig wonder. Haar beeldspraak is even precies naturalis tisch als die van Jules Benard en even impressionnistisch als die van Proust, maar met een persoonlijk accent dat haar van beiden onderscheidt. De ondergrond van haar stijl blijft steeds de menschelijke, maar altijd ironisch getinte ontroering. M^n hecht thans, meen ik, niet veel waarde meer aan de kunst van het schrijven" en men luistert thans bij voorkeur naar iemand die werkelijk iets te zeggen heeft", zij het dan in een minder fraaien vorm. Ik vind het best, maar het zou wel eens kunnen blijken dat achter dien mooien vorm van Colette. dien men zoo gemakkelijk oppervlakkig noemt, meer menschelijkheid zit dan achter de dorre en vervelende preektoon van zoogenaamde denkers. J. VAN NIJLEN Nieuwe uitgaven Herinneringen door H. Baan de la Faille-Wichers Hoeth. r. (jorcum & Comp. N.V., Assen. Deze herinneringen zijn volgens de ondertitel gewijd aan 28 jaar in de pastorie te Londen en daarbij opge dragen aan de Kerkeraad der Nederlandsche Hervormde Gemeente te Londen. Bij lezing wordt men al spoedig gewaar, dat het voorwoord terecht spreekt van ..huiselijke" tafereeltjes. Trouwens het geheele boek draagt een zeer intiem karakter. Het groot aantal foto's zullen vooral door ingewijden zeer gewaardeerd worden. F" F. SI N EMU S Leldschestraat 20-22 AMSTERDAM C. Overhemden naar maat vanaf f 8.5O PRIMA COUPE Eigen Atelier