r K*4. 'V! VERRASSINGEN IN Fritz Langs Oorspronkelijk} Geestig toegepaste Filmta< Albert Bassermann Fritz 1/ajis: ..H«-t testament van Dr. Mabuse". Tuschinski Jaren geleden woonde ik aan de Rijks-Academie te Amsterdam eens een debat bij tusschen twee bekende figuren mt de toenmalige schildcrswereld: de een, het type van den ,.vergeestelijkten", ideali seerenden en theoretiseerenden kunstenaar de ander, een ruwe, ruige klant, pur sang ..borste laar", schilder tout coiirt. De eerste hield een lange verhandeling over stemming en tendenz in het schilderij over veredeling van het onderwerp over kunst en ethiek over de zending van den kunstenaar en tal van andere fraaie /.aken, welke in die dagen sterk aan de orde waren. De ander hoorde zwijgend toe, zijn slecht gesoigneerde vuist met de resten geel-oker en pruisisch blauw om een smurkende pijp geklemd. Midden in de schoonste passage der rede echter barstte hij eensklaps uit en schreeuwde: Maar leer toch, verdomme, eerst schilderen, kerel !" Ik moet dikwijls aan dit merkw aardige onderhoud en aan deze weinig elegante interruptie terugden ken, wanneer voor de zoo veel ste maal de figuur van Fritz Lang<_op onze filmprogramma's de aan dacht vraagt. Niet dat de suave, gedistingeerde heer met den onafscheidelijken monocle uiterlijk -iets op «én dezer artisten-typen uit 1900 zou lijken ?en wel het minst op den ruigen borstelaar. Maar innerlijk is hij dit hartstochtelijke, simpele karak ter zeer verwant. Want evenals deze schilder, die eenvoudig schilderde ,,omdat hij het niet laten kon", behoort Lang tot de klasse der artisans", veeleer dan tot die der artisten. Zooals de een niet leven kon zonder zijn palet en penseelen. zoo is den ander iedere uiting onmogelijk buiten studio en montagekamer. Dit is, meen ik, Lang's enorme verdienste zoowel als zijn begrenzing. De man spiékt film, dénkt film, léft film als ik mij zoo eens mag uitdruk ken. In dit opzicht staat hij lijnrecht tegenover een G. W. I'abst en diens zwakkere epigonen, Trivas en Granowski, voor wie het medium betrek kelijk bijzaak de tendenz, de gedachte hoofd zaak is. Het gevolg van deze geesteshouding is> dat weinig werken als idee en tendenz zoo aan gevochten werden als Lang's films maar dat anderzijds geen figuur zoo belangrijk, zoo baan brekend en vooral: zoo origineel is als hij. Want dit is wel het meest opmerkelijke in Fritz. Lang: zijn films getuigen van een oorspronkelijk heid, als wij in de van imitatie en plagiaat doortrok ken filmproductie slechts zelden aantreffen. Wij zijn er wekelijks getuigen van, hoe een trouvaille in het klankfilm-procédéwordt overgenomen en. uitgebuit tot een mode-foefje wij zien telken* weer heele films samengelapt uit beproefde succes systemen. Temidden van al ilit leentjebuur-speleii staat een film van Lang als de uiting van een op vallend sterke, zelfbewuste persoonlijkheid. Zon der ooit te vervallen, in bepaalde excessen of cineastische uitzonderlijkheden, gaat hij steeds volkomen eigen wegen. Zijn eerste klankfilm ,.M", was een. openbaring maar een openbaring van eenvoud en helderheid ! Er viel in dat heele merkwaardig: origineele werk geen. enkele geslaagde passage aan. te wijzen, die niet door ieder ander goed filmer ge vonden had kunnen zijn.... behoudens het on weerlegbare feit, dat niemand anders ze vond. ..Het testament van Dr. Mabuse" is een typisch voorbeeld van Lang's stijl. Ook hier de behoefte aan sterke, primitieve motieven. De onderwereld, het misdadigers-genie, quasi-geleerd occultisme. . kortom de gansche sensatie-opwinding waardoor dit wonderlijke creatieve vermogen eerst op tem peratuur schijnt te komen. Maar daarnaast dieUit: Die dreizehn Koffer"' B l O SCOPY l Uit Ein zelfde vaste hand in het neerzetten van situaties en persoonlijkheden, verbluffend door overtuigings kracht. Men zal in welke realistische" film ook tevergeefs zoeken naar zulk een complete verzame ling van innerlijk levende dramatis personae als ir dit sensationeele en fantastische tohuwabohu. Het heeft er dikwijls den schijn van of Lang ieder on derwerp aanvaardt, mits het maar vrèem;! er orialledaagsch genoeg zij teneinde het aanne melijk te maken, door de uiterste natuurlijkheid Niet alleen dat deze meester-verteller als geen an der het geheim kent van te boeien door spant.'m. en ontknooping. door climax en anti-climax (mei zie den bewonderenswaardigen aanhef van ...Ma buse" !) maar ook dwingt hij den toeschouw ei het verhaal te volgen in zijn meest onwaarschijn lijke wendingen, door de onweerlegbare authenti citeit der personages. Wij zien hier tegenover elkaar een organisatit van misdadigers en de wereld der crimineeJe politie De geest van het krankzinnig geworden misdaad_ genie. Mabuse. beheerscht door zijn geschrifte! niet alleen de bende, doch neemt zelfs bezit vai den geneesheer-directeur der inrichting waarin hi. verpleegd wordt, (lelijk men ziet: de gevaarlijkst» crirninalroman-kitsch, welke zich denken laat. Maai het onbegrijpelijke bij dezen gewaagden opzet is dat wij gedwongen worden in de handelende per soneii te gelcoven door hun weergaloos rake ver beelding. Stuk voor stuk zijn de figuren uit clez< onwaarschijnlijke en geforceerde geschiedenis me een zuiverheid en een soberheid geteekend. die eei cuiieuse tegenspraak vormt met de handeling. Wii gevoelig is voor een rake croquis, die lette eens oj de creatie van den lithograaf (Paul llenckels) een juweeltje van prachtige, lovende karakter uitbeelding. Daartegenover staat de politie-wereld. culmi