Historisch document? Bioscopy L. J. Jordaan Howard Bretherton; ..!)«? Liucifersfeoning". JRoxy Er is een eigenaardige ernst in de Amerikaansche film gevaren een soort verbetenheid, die op het leven inhakt, het aanklaagt, veroordeelt en uiteenrafelt. De kinderlijke en vaak kinderachtige vreugde aan welgekleede verleiders, pikante schoon heden, jazz-nraziek en cocktails heeft sinds lang plaats gemaakt voor een duisteren drang naar den zelfkant van mensch en maatschappij een ver bitterden inkeer tot de waarachtige tragiek onzer samenleving. De algemeene misère, die over de wereld gegaan is en het Amerikaansche volk misschien zwaarder trof dan eenig ander heeft ongetwijfeld hiertoe het hare bijgedragen. ... er is waarlijk niet veel scherpzinnigheid toe noodig dit uit te vinden. Zooals het individu eerst door Lili Damita, de mislukte Garbo-copie in de Match-king" ' ? kommer en tegenslag rijper, manlijker en ernstiger wordt, zoo geldt dit proces evenzeer voor de collec tiviteit. Merkwaardig blijft intusschen, dat het juist Amerika moest wezen, hetwelk het sterkst van dien 'innerlijken ommekeer blijkt geeft. Misschien ligt dit aan het feit, dat het ont waken uit den dollen ..prosperitj "-roes zoo on eindig pijnlijker was voor de Amerikanen mis schien bewijst het alles saamgenomen toch den grooteren moed en de sterker vitaliteit van dit jonge ras. Hoe dit zij de verandering is daar en zij behoort tot een der schaarsche winsten, uit het wereld-bankroet, die men wijs doet niet te onder schatten. Want wat het tooneel als zijn grootste taak verzuimde, durft thans de film aan: zij ..trilt au das Leben heran" ! Langen tijd heeft meu geroepen om het ..Zeit-Theater" i>m het drama dat dei' wereld den spiegel voorhield, waarin zij haai- eigen gelaat kon aanschouwen, haar eigen strijd, haar eigen waan waarnemen. Op enkele mislukte en eenzame experimenten na. versaagde echter h<jt tooneel. Voelde het zich zelf te zwak, te uitgeleefd of besefte het dat zijn middelen als zoodanig te kort schoten tegenover deze gigantische taak ? Wij leven een ander leven dan de generaties vóór ons koortsachtiger, sneller, universeeler. Rus land, Amerika, het Verre Oosten vroeger de belangwekkende sprookjeslanden uit een exotischen droom zijn in verbijsterend korten tijd binnen onzen horizon getrokken. Wij hebben den tijd niet meer lange bespiegelingen te houden over den ..val" van het dienstmeisje naast de deur de nauwkeurige en snelle berichtgeving over het werkloozen-aantal in de Vereenigde Staten en de wapening van Japan beletten ons dit. Vervlakking? Geestelijke verarming? Laat ons afwachten en deze groote woorden voor rekening laten van een teleurgesteld, uitstervend geslacht. Hier staat onze tijd voor ons reusachtig, drei gend, overweldigend. Wij moeten ons met hem meten of wij willen of niet. En wij moeten hem te^lijf met zijn eigen wapens. Het wereldtooneel heeft zich van het decor eener provinciestad uit gebreid tot den Chineeschen Muur en de RockyMountains. Het werelddrama voltrekt zich met het tempo van vliegtuig en radio. Tegenover dit alles werd de film geroepen om de verbeelding te creëeren van een samenleving der techniek met de middelen der techniek. f Tot de interessantste productie-maatschappijen behoort sinds eenigen tijd Warner Brothers. Het concern, dat begon met de honing-en-stroop van Al Jolson's ,,Jazz-Singer" schokt de wereld sinds de laatste maanden door den alsem van een ..I am a fugitive" en ..Sing-Sing". En nu recen telijk trekt het de aandacht door de verfilming van. een dier tragedieëti. welke als ..plaats-der-handcling" over twee continenten beschikt. ..The Match-King" is een pc gin >; om een leven uit te beelden, dat bezeten was door de illusie eerier wereldheerschappij op moderne grondslagen. De eerzucht van een zwendel-genie. omgezet in fan tastische speculaties en intrigues. Een va-banque spel met millioenen als inzet en regeeringen als croupiers. . . . kortom de opkomst en val van I var Kreuger. den Zweedschen luciferskoning. En zoo zien wij dan in.. The Match-King" n dier recente pogingen om een stuk der bezet ene realiteit vast tehouden.welkerschokkende evenementen onze da.gelijksche krantenlectuur vormen. Hier raakt de sensatie-thriller het historisch document beide gaan zonder zichtbare afscheiding in elkaar over en niemand die er zich over verwondert. Want de mannen die tegenwoordig onze contem poraine historie maken van de politieke dic tators Mussolini en Hit Ier tot den financieelen dictator I var Kreuger wat zijn zij anders dan helden uit een colportage-roman ? Wie het beeld van onzen tijd wil opbouwen, ontkomt niet aan het element der sensatie omdat de bliksemsnelle weiidiiig der gebeurtenissen het werken met kolos sale eenheden en enorme getallen de algemeene onzekerheid met als gevolg den cultus van den avonturier, de geschiedenis van het Avondland tot n formidabelen thriller maken. ..The Match-King" trachtte zulk een ..tranche de vie" te geven en wij kunnen ons slechter resultaat voorstellen. De goede wil. buiten den ordinairen kranten-achterklap om. tot een so'>rt synthese te geraken van het phenomenon I var Kreuger. treedt in vele opzichten aan den dag. Bijzonderlijk in de soberheid waarmede een der gelijk verleidelijk gegeven behandeld werd. De tempt at ie ..to put some pep in it" is met bewonde renswaardige zelfbeheersching versmaad -?in die mate zelfs, dat een zekere matheid inde ontwikke ling der historie niet altijd weid vermeden. Hoewel dit laatste ook gedeeltelijk voortvloeit uit do zware opgave om een handeling, welker motieven bijna uitsluitend bestaan uit conferenties, tele grammen e 11 cijfers, in een behoorlijke film om to zetten. Paul Kroll. alias I var Kreugor. begint reeds in de eerste scènes van de film als zwendelanrstraatveger cijfers to combincerou on optelsommen. to maken wanneer aan. het slot hol tcgendairo pistoolschot weerklinkt, gaat de kogel dwiii-s dooi' dezelfde cijfercoinbinati'-s en raleulat ios. . . . all"on Warren Wüliam als Paul Kroll" tot in het fantastische vergroot. De tragedie van dit web van getallen, waarin zakenvorsten en staatslieden verward raken, kon slechts tot een synthetische filmverbeelding' geraken, door een kunstenaar die zoowel den visionnairen blik als de beheersching van het materiaal bezit. En van de conscientieuse, maar vrij droge realisatie door Howard Bretherton kan noch het een, noch het ander gezegd worden. Hij houdt ons zoo goed mogelijk op de hoogte van de lotswisselingen des heeren Kroll, door een nauwkeurige opsommingvan al de conferenties en telegrammen, die de prozaïsche heldendaden van dit moderne piratenleven uitmaken. Maar zelfs in dezen simplistischen vorm blijkt de supprematie der film als ..Zeit "-theater. Want hoe mathematisch van compositie ook, de snelle - kaleidoscopische beeldwisseling' van ('hicago naar Stockholm van Stockholm naar Warschau van. Warschau naar Salzburg. . . . de veelheid deipersonages en typen. . . . do inlasc:h op het beslis sende moment van stukken ongeschonden werke- + lijkheid.... het geeft alles tezamen een directer en suggestiever beeld van situatie en verhoudingen, dan het tooneel ooit zou kunnen bereiken. Daarbij komt dat voor do hoofdrol een zeer goedo kracht gevonden werd. Warren Williams heeft iets warm-menschelijks en tegelijk fascineorends, dat de moeilijke creatievan den Luciferskoning aannemelijk weet te maken. Op zijn schouders rust de geheelo verantwoordelijkheid voor de film en hij draagt dien last wonderwel. Een resultaat, dat temeer respect afdwingt waar zijn partner, die nota-bene de figuur van ..Garbo" moot verbeelden, volkomen tekortschiet. Lili Damita is in de prachtige bezet ting der mannen-films. waarin. Warner Brotheis excelleeren, van een. irriteerende zwakheid en onbeduidendheid. Zelfs haar uiterlijke verschijning brengt- het niet verder dan oen matte afschaduwingder groote Zweedsche on met verwondering constateeren wij. dat het werkelijk frappante facsimile van Greta Garbo (de ..Sonja" van .Juliette Compton) in een kort scènelje nagenoeg ongebruikt blijft. Alles met elkaar echter behoort deze verfilming van een stuk actualiteit, tot de interessante experimenten. Ook al wist zij nog niet tot de hoogte van liet historisch document te stijgen, waarop onze tijd wacht en waarop hij recht heeft. Juliette Compton, de geslaagde Garbo-copie in de Match-king'' -M ' -'. ?*, ^