ran draaitooneel naar filmepos Bioscopy L. J. Jordaan frank lloyd: Oavalcade". Tuschinski De oude Shakespeare had het maar voor het zeggen: een bordje met battlefield of Hastings" of a room in the Tower of London" en zijn mise-en-scène was klaar. Van de slagvelden in Noord-Frankrijk naar het Kasteel Windsor vandaar naar het Slot Elseneur beteekende niet meer dan het changement van een paar minuten. Wij hebben hem dat trachten na te doen door het draaitooneel te hulp te roepen. Misschien dat deze vinding in haar tijd een openbaring was ik voor mij heb het voor enkele jaren nog eens mogen bewonderen in Berlijn en het werd mij kwahjk te moede, toen de verschillende episoden van King Bichard III" als de houten paarden in een draaimolen voorbijhobbelden. In ieder geval vormt de draaitooneel-episode hetzij door de film beïnvloed ofte niet den duidehjken overgang naar een nieuwen vorm van dramatische epiek. Men wilde met allen eerbied voor Shakes peare's eeuwig-menschelijke in de wisseling der tijden die wisseling der tijden nog wel eens anders ervaren, dan door de monologen van een tooneelfiguur. Het motief: de tijd weerspiegeld in den menach, kreeg een geduchten concurrent in het thema: de menach weerspiegeld in den tijd. Met de steeds voortschrijdende perfectie der techniek ontstond .de behoefte den historischen mensch van vroegere perioden verbeeld te zien in de authentieke omlijsting van het tijdvak. Br lag niet alleen een wonderlijke bekoring in, zulk een vergaan stuk samenleving opnieuw te evoqueeren het bleek ook een merkwaardig krachtig" middel om den geest des tijds", d. w. z. de mentaliteit der betreffende voorouders oneindig beter en alzjjdiger te benaderen. Het interieur van een biedermeiervertrek met zijn moderateurlamp, zijn zwaar verguld-ömlijste familieportretten en zijn tinnen koffiekan verklaarde meer van den plechtstatighuisbakken geest des bewoners dan menige lange dialoog. Maar daarbuiten waren er tal van andere bewijsstukken, die men eindelijk wel eens over gelegd wilde zien. De man, die op het tooneel buiten adem kwam binnenhollen, naar zijn hart greep en stamelend verklaarde, dat een razende volksmenigte hem op de hielen zat werd niet meer op zijn woord geloofd. ... zelfs niet wanneer drie tooneelknechts, vier figuranten en twee kleedsters achter de coulissen door een harts tochtelijk Abram-Barrabas" het opgewonden gepeupel mimeerden. Er is veel en pathetisch getreurd over dit verlies aan fantasie" en natuurlijk kreeg de onvermijdelijke zondenbok, de film, de schuld. Maar voor wie oogen had om te zien, was het reeds lang voor de komst der cinegrafie duidelijk, dat de steeds uit voeriger en kostbaarder wordende monteering der gewone tooneelstukken onomwonden deze rich ting uitwees. Men wordt niet ouder zonder een deel van zijn naïveteit ts verliezen geen per soon en geen ras. En zoo kwam de film juist op tijd om aan deze uit de omstandigheden voortvloeiende veranderin ^ in de eischen van een toeschouwerspubliek te voor. zien. * * * Dit gold a fortiori waar het er op aan kwam het verband tusschen ver uit elkander liggende tijd perken aannemelijk te maken. En ook hier wies de appetijt al etende. Toen de film met haar eomprimeervermogen ??haar snellere visueele aan duiding en haar onmiddellijk naast elkaar stellen van de uiteenloopendste perioden, de mogelijk heid eener directe associatie van historische phenomena had aangetoond, kreeg men den smaak voor dezen nieuwen vorm van geschiedkundige verbeelding te pakken. Het verlangen naar de synthese van historische gebeurtenissen was ge boren. De moderne mensch zag hoe zich in deze super-menschelijke handeling" een drama ont wikkelde boven en buiten de gangbare afmetingen der eenheid-van-tijd-en-plaats". De beschou wingen over den man-vrouw-minnaar-driehoek werden te rechter tijd vervangen door de lots wisselingen van een generatie de epische tragedie met haar geweldige curven van stijging en ondergang kwamen in de plaats van de avon turen des heeren Elkerlyck en het was de film die dezen Jenormen uitbouw van de oude theater ruimte mogelijk maakte. Er zijn reeds ^"ele pogingen gedaan om op het projectiedoek het drama van zulk een historische samenvatting te geven en hoewel het principe van het oude draaitooneel nimmer verloren ging. bleek de film over zoo ontzaglijk sterkere middelen te beschikken, dat het experiment alleszins de moeite loonde. De jongste poging aanschouwen wij nu in Cavalcade" van Frank Lloyd. Het verband met de theater-conceptie was in dit geval onvermijde lijk; het stuk van Noël Coward diende bijna in ongewijzigden vorm als basis voor de film. Maar tegelijkertijd was hier de opzet van het tooneeldrama dermate aan de mogelijkheden van het theater ontgroeid, dat het letterlijk om een ver filming vroeg. Misschien is ^het deze omstandig heid, die de film tot zulk een buitengewoon succes maakte en als de natuurlijke aanvulling van de dramatische kern deed aanvaarden. klemmende Auftakt is voor den toeschouwer het eerste gerommel van het helsche pandemonium, dat over Europa zal losbarsten. Heer en knecht keeren beiden heelhuids terug juist bijtijds om een andere nationale tragedie bij te wonen: de dood van Koningin Victoria. Het is voor ons, oudere Nederlanders, die ruimschoots ons plezier hebben gehad in de boosaardige caricaturen van deze old Lady" tijdens den Boeren-oorlog, een vreemde ge waarwording in enkele sobere tafereelen een ver houding tusschen Vorstin en volk te zien, waarvan wij geen vermoeden hadden. Een genegenheid, een saamhoorigheid uit een gevoel van diepen eerbied geboren.. . . dit alles wordt ons duidelijk wanneer de tijding binnenkomt en de begrafenis stoet onder de vensters der Marryot's voorbijtrekt. In een bonte afwisseling schiet nu verder het lot dezer natie langs ons heen. De belevingen van den knecht en zijn vrouw, die gesteund door Marryot, een .,pub" geopend hebben het afglijden van dezen braven man naar een toestand van vol slagen drankzucht zijn einde bij een straat ongeluk. ... liet zijn alle episoden, die ons dezen curieusen, bijna vergeten tijd van de jaren onmid dellijk aan den oorlog vooraf gaande, met ontroe rende levendigheid voor den geest roepen. De beide zoons van Marryot zijn iutusscheri Uit: Cavalcade' Want dat Frank Lloyd's Cavalcade" een succes mag heeten, staat wel buiten kijf. Getracht werd de synthese te geven van het lot eener natie, en wel de Britsche, gedurende de laatste dertig jaren. De voornaamste gebeurte nissen, die het leven van een volk schokten tot op zijn diepste fundamenten, werden hier in een aangrijpend drama saamgevat. Het echtpaar Marryot, de personificatie van den voornamen Engelschen middenstand, ziet de tuimelende cavalcade der gebeurtenissen van de laatste kwart eeuw aan zich voorbijtrekken. Het is een wilde jacht, die den adem beneemt en bijwijlen het hart doet stilstaan. Het begint met den Boeren-oorlog. Marryot en zijn knecht trekken als vrijwilligers naar Zuid-Afrika. Wij zien hoe de laatste oudejaars avond van een voorbije eeuw door het echtpaar wordt uitgeluid. Dreigend vallen de schaduwen der komende tijden over dezen huiselijken kring mannelijk, waardig en zonder sentimentaliteit treedt de Angel-Saksische geest de toekomst tegemoet. De Boeren-oorlog blijkt een proloog in miniatuur te zijn van datgene wat komen gaat en deze be groot geworden. De oudste verlooft zich en ver drinkt met de litanie", waarop hij zijn huwelijks reis maakte een episode, die door de film met al haar ontstellende soberheid wordt verbeeld. Dan volgt de oorlog van 1914. De vader en de jongste zoon trekken beiden naar Frankrijk en opnieuw zet de film zich tot een evocatie van het groote werelddrama. En opnieuw doet zij dit met een hevigheid en een verpletterende kracht, die ons naar de keel grijpen. Deze snelle montage van oorlogsbeelden van vallende menschen, van de fantomen der tot den oorlog opwekkende girls" van de verwoeste landstreken. , . . het vormt alles een aphorisme van haat en verschrikking, dat het anti-oorlogshart van Coward slechts sneller zal hebben doen kloppen. Ook de jongste zoon valt in enkele navrante beelden wordt de ontreddering eri de geestelijke verwording der na-oorlogsjaren geschilderd. Eri als eindelijk de stilte der verlatenheid om het oude echtpaar Marryot valt zien wij twee vermoeide, maar ongebroken menschen het onoverwinnelijke ..Old-England" dat moedig do komende stormen afwacht. (Slot op pag. 14)