t' I tH fJ. Antonio. S. O, S-tentoon stelling Stedelijk Museum Amsterdam ' Weissenbrnch bij Buffa, A'dam Het schijnt mij toe, dat het lang zamerhand tijd wordt ons de Haagsche School, de school der romantische realisten (er zijn uitzonderingen daarin op dat romantisch realisme en het woord school" bevat als steeds . meer verschillends dan ge zoudt denken!) de school, waarin een groot deel van ons ras als schilder kunst verwerkelijkt ,werd, weer voor onze oogen te brengen en weer uit de herinnering te wekken tot klaarder bewustzijn. Er bestaan toch een aantal der jonge schilders, wien deze school" als geheel onbekend is, om niet te zeggen, dat zij hun geheelen-al onbekend is. Dat is geen fout; dat is hun schuld niet; het kon niet anders. Na de school van Allebé, zijn in de Hollandsche schilderkunst de vernieuwingen begonnen, veel probeersels geprobeerd, en nog zou ik willen zeggen zijn deze ingrijpende werkingen en inwerkingen niet ten einde. Nog worden proefnemingen ondernomen, nog worden reeds te late excessen als iets nieuws geloofd en geprezen. Wij zien dat laatste b.v. bij Bendien, wiens pogingen in en om een abstracte kunst onge twijfeld tegenover wat tegenwoordig weer oprijst te laat zijn. Er is immers zonder twijfel een nieuw realisme op komst en niet alleen in Holland kun nen wij daaromtrent zekerheid hebben. v/ J. H. Weissenbruch in kunstzaal Buff* S. O. S. in het J. Michiels van Ke En b.v. daarom is"'het aangenaam op nieuw kennis te maken met het romantisch realisme der Hagenaars. Het is aangenaam ??en er is geen gevaar meer voor slappe nabootsing (die vindt ge nog alleen op Pulchri en dergelijke vereenigingen); zij die van d.ezen tijd zijn staan in en zullen staan in een geheel andere spheer. Het bezien en zien wordt dus voor den geest een historische verruiming, en schoonheid uit welken tijd ook, blijft onverstoorbaar schoonheid. De tentoonstelling van Weissenbruch is dus te zien voor ons als een weer ver levendigde herinnering aan dingen, die schoon waren; zij is voor de jongste schilders, zij kan dat tenminste zijn ! een aanduiding hoe in een bepaalde periode de schilderlij ke hoedanig heden van ons ras zich zoo volledig mogelijk uitten, dat is wat ik een geestelijke verruiming voor hen noem de; zij kunnen onbevangen kennis maken wat in die periode, veel een voudiger en hechter dan de onze (maar daarom niet gïooter !) ontstond aan blijvende oplossing van bepaalde pro blemen, aan bepaalde schoonheid. Zij kunnen en mogen daar niets tegen hebben.... Weissenbruch is een landschapschil der uit een school van landschapschil ders. Hij is een der velen voor wie niet de figuur, maar het landschap en de weergave daarvan voldeed aan de drift van hun gevoel, aan de lust van hun liefde, en voor wie zooals ik dat meer gezegd heb zelfs de stad een steenen landschap was. De Hagenaars bij wie de figuur uitzondering toch is, waren geen zoekers naar den psychischverklaarden mensch; in hun land schap is de mensch n der vele of der weinige deelen, en niet het cen trum, waar rond de wereld bestaat. Glanzen der vochtige lucht, licht door een atmospheer op zekere wijze geJ. H. Weissenbruch Kunst zaal Buffa schakeerd was hun zoeken en ver langen : ge zoudt, zonder te veel dwaas heid, hen pantheïstische landschap kunstenaars kunnen heeten, verzot op wolken en zich schakeerend licht, in bepaalde tonaliteiten weergegeven. Zóó was Weissenbruch zeker. Op per soonlijke en in-het laatst van zijn leven op démeest grootsche wijs, tusschen de andere Hagenaars. Hij was dat niet opeens; dat kon niet, want ge weet toch, dat hij in 1824 werd geboren, en leermeesters had, die in dien tijd ongeveer gezag hadden. Hij begon (ge kunt dit op deze tentoon stelling bij Buffa zien!) wel met landschap, maar waar veel kleine dingen een geheel vormden; waar vele afzonderlijks zich tesaam zette tot n gesloten groep. Het was het nog niet groote verhaal van het landschap; het was de aangename vertelling van den tijd, waarin hij begon. Maar lang zamerhand (de Hagenaars kenden geen plotselingheden) ontwikkelde zich uit die nu en dan wat schoolsche opgaven, de zilveren schilder der weidschheden en een colorist vol verrassende verfijning, zooals ge in zijn Tuin kunt zien, achter een huis, waar een paar witte lappen te bleeken liggen.... Dit schilderij is ongetwij feld bij Buffa het meest nobele, het meest afzonderlijke; het is vol lang zaam, ongeschonden gevoel. Daarbij treffen andere. Een zee-stuk met n schip en wat strand heeft een melodie, zooals een Pranschman die kan hebben, zonder een enkele sentimentaliteit en zonder noodeloozen nadruk. Het heeft niets haastigs en dat moet bier met nadruk gezegd worden, want de Weissenbruch, eenigszins die der le gende, is de schilder van de klap van de natuur". Het is aan te nemen, dat hij dien klap der ontroering kreeg; het is onjuist, dat hij zijn werk als een klap der natuur schilderde. Zijn werk is een lange, gedragen toon; het plotselinge is aan alles ontnomen ? wij kunnen dat weten, die daarna kwamen en schrilheid, felheid en haastigheid zagen ontstaan. En dat rustige en zilveren of edele is vanzelve bij hem geboren; de Hagenaars waren schilders zonder theoretischen toeleg; een bekend, picturaal-gestorven theoretikus zou zeggen, vol louter toeval. Inderdaad was het gevoels-toeval ? bij hen louter. Zij deden zich geen geweld aan; zij groeiden als iets in de natuur groeit, van af een eenvoudig begin; een natuurlijke drang was leidster, of een onweerstaanbre harts tocht (wat is Breitner de meest be wogen, late Hagenaar anders?) Dat Weissenbruch dus vereenvoudigde meer en meer; dat zijn schilderij uit minder deelen. ging bestaan dan in de eerste perioden, was geen vooropge steld begrip, het was 'n zuivere nood zakelijkheid. En dal geeft aan dat werk een weidsche mildheid. Weissenbuch was ten opzichte van Jacob Maris eenvoudiger; hij was tegenover lucht met wolken tesaam eenvoudiger dan A. Plasschaert J. Michiels van Kessenich Jacob Maris; een vereerder van Ver meer ook, was hij onafhankelijker ten opzichte van den wolkenbouw enz. van het Delftsche stadsgezicht. Het lijkt me toe, dat ge dit alles kunt nagaan op deze tentoonstelling bij Buffa. Ge kunt hier, zoolang er nog niet een tentoonstelling gehouden wordt, die volstrekter van keuze is en meer overzicht geeft, gemakkelijk (daartoe helpen ook de data, door Weissenbuch's zoon bij benadering? opgegeven) den ontwikkelingsgang van dezen Hagenaar" volgen. Niet alleen dat. Ge kunt en behoeft niet alleen historisch- u in te stellen. Het werk van Weissenbruch leeft in. er door den adem der natuur. De groott bries van het landschap bezielt hel