Fotomontage Paul Urban Boekomslag. Voorzijde . Fotomontage is een karakteristieke grafische kunst van dezen tijd; zij is een arbeid van den geest en geen mechanisch spel van knippen en plakken; en in (Jezelfde mate afhanke lijk van compositie en vormgeving als schilderkunst en grafiek. Het is zeker geen Ersatz" voor een gemis aan kunnen in teeken- en schilderkunst. De schilder John Hearsfield ont dekte de groote mogelijkheden van de fotomontage. Het woord foto montage z«gt het reeds is foto's monteeren, verschillende foto's zoo samen stellen dat een nieuw volledig beeld ontstaat. Als techniek was zij echter niet een uitvinding van Hearsfield. Reeds aan het eind der vorige eeuw stelden kennisfotografen in den vorm 'van z.g. Klebebilder" dergelijke mon tages samen. Deze en ook de trucf oto's uit geïllustreerde bladen hadden met het begrip fotomontage, zooals Hears field ze toepaste, niets te doen. Bij .Hearsfield was het scheppende en beeldende in de fotomontage het resultaat van consequent en intensief zoeken naar een nieuwen vorm om zich als kunstenaar te kunnen uit drukken. .Reeds spoedig zag hij in, dat foto montage niet alleen was het wille keurig construeeren van fotografische elementen tot een ander doel en wer king hebbend verzameïbeeld, zonder dat het doel en deze beeldende werking reeds in elke afzonderlijke opname tot uiting kwam, afgezien van de verdere technische monteering. Hij toonde aan door zijn fotomon tages dat met de camera en fotoafdruk renais met de teekenstift een bewust ueelden mogelijk is. De ontdekking der fotografie als nieuw uitbeeldingsmiddel voor een kunstenaar werd hierdoor een feit. *;*".* Het begrip fotomontage, zooals Hearsfield als een der eerste in praktijk bracht, is dan ook ver boven den oorspronkelijken zin van het woord uit gegroeid en beteekent voor onzen tijd, grafisch uitbeelden met behulp der fotografie. Interessant is het nu ia te gaan hoe b.v. bij Hearsfield de fotomontage als kunstenaarsarbeid ontstond en zich ontwikkelde. Vast staat, dat het parool ,,1'art pour l'art" hem niet genoeg bevredigde zooals dit het geval was bij vele moderne kunstenaars. Hij was zich zijn roeping als kunstenaar bewust, en voelde zich als kind van zijn tijd onwrikbaar daarmee verbonden. Dit verklaart waarom hij als beel?dend kunstenaar zoo intensief zocht naar het meest geëigende uitdruk kingsmiddel voor dezen tijd. De innerlijke en uiterlijke emoties welke de wereldoorlog de menschheid en ieder ? individu afzonderlijk gebracht had werkte mee tot omverwerping van vele bestaande woorden. Nieuwe staatsvormen ontstonden, welke nieu we economische maatregelen noodig maakten en verhoogde politieke acties tot gevolg hadden. Maatschappelijke verhoudingen veranderden; overal waar een drukkende traditie deze ontwikkeling tegenhield probeerde men erboven uit te komen. Van zelfsprekend hadden deze heftige stroomingen in een levensbeschouwing ook invloed op de beeldende kunst en het is begrijpelijk dat een chaotische tijd ook hier chaotische uitdrukkings vormen in het leven riep. Futurisme, expressionisme, kubisme ontstonden en ontwikkelden zich naast elkaar. In deze kunstuitingen ontvluchtten de kunstenaars het waarheidsbeeld en zochten door middel van irreëele vormen nieuwe kunstwerken te schep pen. Een andere groep van kunste naars zocht echter naar een nieuwe waarde der realiteit n.l. de dadaïsten. Zij streefdenernaar de nog bestaande waardebegrippen en artistieke over leveringen te vernietigen, en maakten zich dienstbaar aan de nieuwe ideeën van de sociologische en technische ontwikkeling. De dadaïsten verloo chenden de ethiek, bestreden fel de conservatieve burgehjke mentaliteit, ergerden het publiek in hooge mate en respecteerden alleen das Reale an sich." Het ligt voor de hand dat zij de middelen, om zich uit te drukken, zochten in een ondubbelzinnige niet met valsch sentiment overbelaste materie. Hearsfield, Grosz en anderen werkten met foto's, metaal, courantenuitknipsels, stoffen, kortom met mate rialen waarover geen misverstand mogelijk was. Zij wilden niet op het ideëele werken, maar met eenvoudige, duidelijke middelen het wezenlijke zeggen. Dit wezenlijke was: kunst is niet wereldvreemd en onwerkelijk als een geïsoleerd eiland in een zee van alledaagsche nuchterheid, integendeel zij moet de weerspiegeling zijn van het verlangen van onzen tijd in allerinnigst verband met de verschijningsvormen en problemen van het heden. Het dadaïsme had interessante uitdruk kingsmogelijkheden die zich ont wikkelen konden n.l. de elementen der montage. V '- ? ^ \%L 4, sVa. Montage werd langzamerhand een algemeen geldend begrip in de muziek, de litteratuur en de beeldende kunst; geluidsmontage, woordmontage, foto montage. Op dit begrip bouwde Hearsfield verder. \ Als de linksche arbeidersbeweging in Duitschland Hearsfield voor con crete opgaven stelde, affiches, bro chures, boekbanden, tijdschriften enz. was het werken met de fotografie voor hem vanzelfsprekend. Hij ge bruikte de fotografie omdat hij in haar een ondubbelzinnig middel om zich uit te drukken ontdekte. Belangrijke geboden voor een mo dern beeldend kunstenaar zijn eenvoud en klaarheid, vooral belangrijk in een tijd waar niet alleen het salonpubliek bereikt moet worden maar ook en vooral de groote massa. Het doel van het dadaïsme was eenvoud en klaar heid ondanks dat de negativistische arbeid der dadaïsten dikwijls zeer gecompliceerld ijkt. Door de verdere ontwikkeling dezer erkenning, ten deele ook door de analyse der over genomen artistieke tradities, en uit het zoeken naar meer treffende uit drukkingsmiddelen is de fotomontage ontstaan. We zien, dat het ontstaan der foto montage samenvalt in een tijd, welke zich kenmerkt door het hartstochtelijk zoeken naar nieuwe uitingsvormen in de beeldende kunst. Voor het eerst heeft ze haar beteekenis en buiten gewone werking bewezen in politieke tendenzbeelden ten dienste der arbei dersbeweging. Het kon niet uit blijven, dat deze suggestieve werking der fotomontage ook door handel en industrie erkent werden en in haar dienst werden gesteld, te meer daar toch een gefotografeerd beeld in de meeste gevallen een geteekend beeld als concrete voorstelling overtreft. Heeft een teekening of een schil derij grooter verbeeldingsmogelijkheden, de fotografie benadert meer de objectieve werkelijkheid. De foto montage vereenigt beide eigenschap pen in zich. Ze combineert de bewuste vrije verbeelding met de objectiviteit en werkelijkheidszin van de gefoto grafeerde voorstelling. De fotografie wordt hierdoor meer dan alleen een objectieve weergave. Haar mogelijk?B ""m fjili Boekomslag. Voorzijde 3_ ^"fel,. ? l Boekomslag. Voor-, rug- en achterzijde heden worden samengevat en uit gebreid, haar subjectiviteit wordt ontdekt zonder dat daarbij iets van de suggestieve werking verloren gaat. De fotomontage heeft niet alleen haar weg als politiek en commercieel propagandamiddel gevonden, zij heeft actief ingegrepen ook op andere ge bieden waar een grafisch beelden noodig of mogelijk is. In het bijzonder heeft het moderne geïllustreerde cou ranten- en tijdschriftenbedrijf haar vernieuwende en verfrisschende wer king ondergaan. Hearsfield heeft als eerste een sterke organische band tusschen beeld en tekst, boven- en onderschriften, in de geïllustreerde pers toegepast. Hierdoor gelukte het hem den lezer van inhoud en tendenz sterker te doordringen. Op het oogenblik wordt deze dynamische v rnieuwingstechniek overal toegepast, maar nu ziet men ook heel duidelijk in hoever een oppervlakkig formeel werken zich van een bewust artistiek scheppen, juist in de fotomontage, onderscheidt. Men moet zelfs verder gaan. Foto montage is kunst. Het middel, de foto grafie, is weliswaar karakteristiek unkünstlerisch" maar dan ook alleen van technischen aard. De wetten voor een fotomontage zijn dezelfde als die voor elk ander kunstwerk; vorm geving, compositie, ruimtewerking, vlakverdeeling, rhythme der accenten. Het werken met de fotografie ont bindt deze wetten niet, noch ver andert of vereenvoudigt hen. Het mechanisme van de foto ontslaat den fotomonteur niet van zijn plicht als kunstenaar aan de hand van deze wetten, geconcentreerd en beteekenisvol te beelden, omdat bij het ver vaardigen van een fotomontage alleen de technische werkzaamheden af wijken van die welke als middel dienen voor het vervaardigen van een teeke ning of schilderij. Wij. hebben de fotomontage een karakteristieke grafische kunst voor dezen tijd genoemd. We zien uit vele voorbeelden dat zij het bruikbaarste, eenvoudigste en toch treffende uit drukkingsmiddel van onzen tijd zijn. kan. De opgaven, die aan een modern kunstenaar, welke niet buiten dezen tijd staat, gesteld worden, vragen niet zoo zeer als vroeger aesthetische vol komenheid en traditioneel technisch kunnen, dan. wel dit eenvoudige en treffende beteekenisvol tot uitdruk king te brengen, wat met de foto montage bereikt kan worden. Hoewel dit op zichzelf geen maat staf is voor de waarde van een uitings vorm constateeren wij dat de mogelijk heden der fotomontage nog in geen enkel opzicht zijn uitgeput. Een frappant bewijs hiervoor is zeker de verrassing die ons in dit verband elke goede nieuwe film weergeeft.