* Werken uit Sèvres Otto van Tussenbroek Huss Waterdrager ' Hoe Sèvres zich vernieuwde In het Gemeente-Museum te den Haag (Korte Vijverberg 7) wordt de zeer belangrijke tentoonstelling gehou den van producten uit de befaamde Manufacture Nationale de Sèvres. Deze fabriek werd omstreeks 1738 in Vincennes gesticht, aanvankelijk onder den naam van Manufacture de Porcelaines de France", later in 1753 naar Sèvres verplaatst, halver wege Parijs en Versailles (als verblijf van den koning) waaraan de naam Manufacture Nationale de Sèvres" is ontleend welke bij elk minnaar der ceramische kunsten een goeden klank heeft. Deze industrie vond vruchtbare bescherming bij de destijds zoo mach tige geliefde van Lodewijk XV, Ma dame de Pompadour die alles deed om aan de producten aftrek te bezorgen. Bekende beeldhouwers en schilders uit dien tijd verleenden gretig hun medewerking aan een uiterst gracieuse kunstuiting waaraan echter, voor onze oogen althans (ook al kan men warme bewondering koesteren voor de waarlijk meesterlijke beheer? sching der technische moeilijkheden) het zoetelijke niet vreemd bleef. Na men als Boizot, Boucher, Falconet, Houdon, van Loo, Pajou en vele ande ren bleven aan de Sèvres-productie verbonden, in hoofdzaak het z.g. porcelaine tendre" (zacht-porcelein). Bloemen, in zeer natuurlijke kleurbeschildering;. vazen, vaak gevat in verguld brons; taf el serviezen van diversen aard waarbij bloemdécor en guirlandes het siermotief vormden, alsmede groepen in blank biscuit, merkwaardig fijn en bros van maaksel, vonden gretig aftrek. Tot 1770 was dit zachte porcelein het eenig fabri kaat maar toen trof men op Fransch gebied het voor de vervaardiging van hard-porcelein onmisbare medium kaolin aan en dit verdrong langzamer- ? hand eerstgenoemd product hetgeen in later tijd door velen is betreurd. Perioden van inzinking en opbloei (o.a. onder Napoleon I die belang stelling had voor het diep blauw met goud-decor) wisselden elkander in den loop der jaren af, nieuwe vondsten werden niet gedaan en hoewel de fa briek bleef bestaan hield men er zich aan oude modellen en herhalingen van vroegere uitgaven. Eerst in 1900 tijdens de wereldten toonstelling te Parijs kon een begin van nieuw leven worden vastgesteld. Het was omstreeks dien tijd dat een kunsthistoricus Georges LechavallierChevignard doende was een dik boek te schrijven over de geschiedenis der fabriek en het is deze zelfde energieke en intelligente onderzoeker die later tot directeur der fabriek benoemd werd en een reorganisatie van het bedrijf ondernam. De tentoonstelling^ van 1925 deed ten duidelijkste uitkomen dat men te Stvres op den verkeerden weg was en nieuwe tanen moest betreden; twee jaren later verkreeg de onderneming haar autonomische rechten en toen was het dat men vrijer, en niet langer aan verouderde administratieve mach ten getonden, de vleugelen kon uit slaan. Het is de gioote verdienste van den huldigen leider Chevignaid de fabriek te hebten behoed voor een verstikking in de bureaucratie welke haar jaren, ja zelfs gedurende de gansche 19e eeuw bedreigd heeft. Hij zocht en vond medewerking van moderne kunstnijveren, slaagde er in opnieuw, aandacht te vestigen op het ongemeen vermo gen van het hem ten dienste staande technische apparaat, beseffend dat slechts dan het abrieks-product re den'van bestaan heeft indien het ge lijken tred houdt met smaak, voor keur en kunstzin van eigen tijd. Ook geest en daarnevens zijn weer anderen doende gebruik te maken van materi alen die men nog niet kende. Zoo vond Delachenül het z.g. zachte grès uit (onder grès-aardewerk verstaat men dicht-gesinterd aardewerk, als steen zoo hard), waarvan het bakken plaats heeft bij een ietwat lagere tempera tuur in den oven, maar waarvan het materiaal bijzonder lang kneedbaar is. Ook verkrijgt dit na afkoeling een natuurlijke patina welke sterk het optisch relief bevorderd. Het grès-chamotte" waarin de harmonica-speler uit de Vendée door Martel is weergegeven in zeer karakte ristieke beheersching van den vorm, onderscheidt zich door een aantrekke lijke, warme steenkleur waarbij de hooger liggende partijen, inzonderheid de hoekig gehouden kantlijnen, in den oven een donkerder roestiger tiat aan namen. Goed is ook de Wa,terdrager" door Huss in een minder gestyleerde, meer realistische uitvoering ea De Gauvenet werden de handels- en verkoopsbelangen niet veronachtzaamd en zoo is na de reorganisatie daarginds in Sèvres vol vuur en toewijding gearbeid. De resultaten van dien arbeid kan men thans toetsen. En nu blijf ik het jammer vinden dat men, naast het nieuwe en te meer in dezelfde zaal, het oude heeft opgesteld. Ik waardeer de liefde en eerbied voor dat oude maar het een doet aan het ander geen goed. Het ware wijzer geweest en het zou stellig een sterkeren indruk op den beschouwer ijemaakt hebben als men B'ich uitsluitend bepaald had tot het toonen van het nieuwe! Het kunst historisch curiosum hoo mooi en fijn ook, (ik denk vooral aan de zoo kilwitte groepen welke in grooten getale aan wezig zijn) voegt zich niet bij werk stukken waarin alles spreekt van een verlangen zich los te rukken uit het traditioneele. Doch hoe dan ook, men kan zich verheugen over verkregen resultaten waarbij hedendaagsche beeldhouwers en kunstnij veren be hulpzaam waren. Wat Bernard, Gau venet, Huss, Kiss, Martel, Parayre, Poisson en Pompon als plastici, Bonfils, Diify, Fontaine, Jaulmes, Lissim, Menu, Waroquier als decorateurs ge ven is doordrenkt van den nieuwen Jonge beer heel mooi van modelléen patina is Gauvenet's Ourson", als treffend voorbeelden van wat Sèvres thans in dit genre bereikt. Vermeldenswaard zijn ook do grootu vazen in porcelein uitgevoerd met beschildering van Mlle Fonlaine. Een merkwaardig voortbrengsel van artistieke samenwerking is tenslotte een deksel-pot waarvan de vorm door Rapin is gevonden, de versiering door Menu werd ontworpen terwijl J^erluc zich met de beschildering belastte. De voorstelling werd geïnspireerd door het ultramoderne verkeo;- dat over de zeeën heen de landen dor oude en nieuwe wereld aan elkander ver bindt. Ook in geheel onversierde kunst voorwerpen (ik doel hier speciaal op de unica van Delachenal, in hoog vuur geëmailleerd op hard en gepolijst aardewerk) herkent men het streven de schoonheid te die nen, verheugd over de ?;^=^=! uitkomsten eener reor ganisatie welke niet an ders dan bevorderlijk kan zijn voorden room van do Sèvresfabriek wier leider inderdaad ten volle een,1 golukwonsch toekomt. Martel Harmonicaspeler} Tentoonstellingen Kunsthandel Willem Brok, Melkpid 25, Hilversum. Schilderijen door Peter van der Braken. Tot 30 Nov. Kunsthandel Goudstikker, Heeren gracht 472. Schilderijen door Charley Toorop, beeldhouwwerken en teekeningen door Wolf Demeter. nJM-M Kunstzaal 't Center. Torenstraat 140. Den Haag. Weefwerk Tot 2 Dec. Kunstzoal W. Wagenaar, Nieuwe Gracht 2 "> Utrecht. Teekeningen van t.xuirijn van Tiel. Tot 2 December. Kunsthandel Fetter, Spui 2, Am sterdam. Platen voor de kinderkamer en speelgoed door Co Egelie. Tot O December. Sl-ed. Museum, Amsterdam. Ten toonstelling .,de V.A.N.K.".Tot6Dec. Baarnsch Lyceum. Litho's en houtsnodon van Jan Wittenberg. Tot 7 December. Kunstkelder, Spui, Amsterdam. Beeldende kunst en kunstnijverheid. Tot 8 December. Kunsthandel Mart. Liernur, Zee straat 03, Den Ifaag. Werken door Edzard Koning. Tot i) Dec. '-^ Huis Lambert van Meerten" Delft, Meubels van Corn, van der Sluys. Wandversiering en ander werk van Jaap Gidifcng. Tot 9 December. ,.l)e Kring", Amsterdam. Aqua rellen en teekeiiirigen van leden. Tot 9 December. Arti et Amicitiae, Amsterdam. Ten toonstelling Prof. Max Liebermann. Tot 11 December. Kunstzaal van Lier, Amsterdam. Werkeüdoor Jon. van llerwijnen. Tot 14 December. Kunsthandel Iluinck & Kcherjon, Heerengracht 489, Amsterdam. Wer ken door, te Parijs levende, Italiaanscho kunstenaars. Tot 10 December. Kunsthandel Fetter,Weteringschans 79, Amsterdam. Werken van L. W. B. Wenckebach. Tot 30 December. Kunsthandel Santee Landweer. Kei zersgracht 463, Amsterdam. Werk van Biolkine. Kunstzaal Kees Hermsen. Noord einde <S!)a. Den Haag. Schilderijen van W. B. Tholen. Stedelijk Museum, Amsterdam. Vereenigirig Sint Lucas". Kunsthandel t'Oldo-Iluus. Heeren gracht 398. Amsterdam. Werken van J. London. Tot 2 Januari.