dienende machine Teekening G. Lopthorn F 'rt' i. Tooneel en machine Henrik Scholte r || ''OEN Erwin Piscator in 1927 Toller's Hoppla wir leben" JL ensceneerde, repeteerden 16 changeerders 3 weken lang eiken dag 3 uur om het mechanische decor van den voorgrond naar den achtergrond van het tooneel te brengen. Dat decor bestond volgens Piscator's eigen beschrijving uit een ijzeren steiger van drieduims dikke gasbuizen, u meter breed, 8 meter hoog, 3 meter diep, gewicht ca. 4000 kilogram." Korten tijd later, voor de première van Rasputin", had de tooneelconstructie den vorm van een enormen bol, een ijzeren staketsel waaromheen dure ballonstof, de zoogenaamde Segment-Globus Bühne" en voorstellende den aardkloot. Het topsegment kon, theoretisch althans, geluidloos in de soffieten verdwijnen, doch toen bij de generale repetitie de electrische windas aangezet werd, dreunde en donderde dit hijschen" van een mechanisch decor stuk precies zeven minuten en het moest bij open doek geschieden. Toen stond Piscator op en sprak de gevleugelde woorden: Ja, dann können wir eben kein Theater machen". Dat inderdaad kon Piscator niet en hij ging over tot de film. Nie mand kon het trouwens langs dezen weg der mechanische verheerlijking. Het? mechanisch-constructieve tooneel, een utopie van Rusland en Duitschland, behoort thans weer tot het verleden. Het ontstond"uTt het expressionisme, en de mechaniek a outrance leidde maar naar twee richtingen: of tot de film, of tot het politieke manifest. Het tooneel, in den zin van het gesproken woord, voorgedragen door het gebaar van den tooneelspeler, verloor dit spel en de geboorte der tragedie uit den geest der machine is een fase geweest in de jongste lijdensgeschiedenis van het tooneel, waarvan landen met een epigonistisch aangelegd en ietwat achteraan hinkend tooneel thans nog maar al te vaak de bittere vruchten plukken. De tooneelmechaniek is op zichzelf zoo oud als het tooneel zelve en voor de verschijningen van den onvermijdelijken deus ex machina" knutselden zoowel de Grieken als de architecten der Italiaansche en Fransche hofvoorstellingen de wonderlijkste stellages. Maar nimmer had het const- en vliegwerck", dat bij ons de brave Jan Vos zoo vurig zou verdedigen, een ander doel dan de illusie van het voorgetooverde zoo echt mogelijk te doen zijn en de naakte stellage te maskeeren. Eerst met Reinhardt's draaitooneel, dat oorspronkelijk een oude Japansche vinding was, en met het daarop volgend, daarop voort bouwend tooneelexpressionisme, dat de bedrijven in vele losse scènes verknipte en een scenologie" in het leven riep naast de regie en de dramaturgie, keerde men de rollen om: wat vroeger niet gezien mocht worden, moest met den dood van de Illusionsbühne" juist naar voren gebracht. Toon uw steigers, practicabelen, uw achter wanden van decors, uw canvas en uw stramien. De god, die ijzer deed groeien, schiep voor de Schreidramen" der Duitsche expressionisten '