«*»"' fe. ASTORIA 2 orkesten De [beroemde Mexicaansche Marimba-band* De pittige Weensche favorieten vaker ? echter nog voor de tooneelmechanische bewerkingen van oudere'en normaal vertoond verbleekte teksten, maar bewust ontluisterde. En ziehier een merkwaardige dissonant. ".Al deze yertooningen, die van het tooneel een ruimte voor mechanische, bio-mechanische, ?constructivistische, absolute, nieuw-zakelijke experimenten wilden maken, gaven daarop stukken, zwakke stukken doorgaans van zwakke foedendaagsche of terecht vergeten schrijvers, die zonder uitzondering ?de onaantastbare rechten der persoonlijkheid, de tragedie van het individu uitspeelden tegen'de macht der techniek ! Men heeft het dezer ?dagen nog eens kunnen' zien aan Frits von Unruh's Phaea": de stem van den eenzamen getuiger voor de rechten van den mensch wordt ?een zwak gebazel. Hij verdoemt in zijn stuk de macht van den man, die*-technisch het leven wil vangen in een filmcamera, maar de regis seurs, die zijn stuk ten tooneele brengen, doen er hetzelfde mee als von Unruh's held in zijn drama verward en pathetisch beweeklaagt ?en bejammert: zij snijden het leven er uit, verknippen het stuk, terwille van de vertooning. In een tijd van een vermechaniseerd tooneel, die in het jongste verleden ligt, werd de tekst van den dichter, de tragedie zelf, het canvas der vertooning, terwijl vroeger de techniek het canvas der tragedie was. Door de concurrentie met de film te ontloopen en het theater te rétheatraliseeren, kwam men op dood spoor. Want terwijl de tech nische rompslomp van de film juist dient om'de illusie van wat op het witte doek vertoond wordt zoo volkomen mogelijk te maken en den toeschouwer te doen vergeten, dat het vertoonde niet echt" is (en dit ging zelfs zoo ver, dat tal van filmindustrieën nog altijd wei geren om werkfoto's" te publiceeren om het publiek de illusie niet te ontnemen), wilde het tooneel juist als een slechte goochelaar zijn truc" verraden. Het is misschien daardoor, dat de film tenslotte de meest opbouwende critiek geleverd heeft, welke het tooneel van noode had. Er zijn in den jongsten tijd althans werken verschenen en vertoond, die, romantisch of niet, dichterlijk of niet, dit alles zijn immers voor de mechaniciens van het tooneel louter scheldwoor den, althans de tekst weer bevrijden van zijn dienende rol als libretto en den tooneelspeler van zijn grimassende marionettenrol zonder het van ouds bekende, maar ook onvergankelijk gebiedende vleesch en bloed". Het is de techniek, die tenslotte het tooneel te dienen heeft en na de zege der techniek, die het Duitsche en Russische tooneel lang gepropageerd heeft, volgt gelukkig de betere erkenning van de zege van den mensch over de techniek. De anti-aesthetiek van een ontwricht na-oorlogsch geslacht heeft het tooneel deze schade aangedaan. Döblin's woord, dat elk boek de dood-geworden taal was en het woord op een levend tooneel improvi seerend levend eremaakt moest worden, Piscator's woord, dat theater spelen beteekende afschaffimer van het tooneelbeeld", Taïroff's woord dat de scenische atmosfeer" eischte een dualisme tusschen stuk en vertooning, waarbij de regisseur den tooneelspeler had te entfesseln" en n tooneelvloer geen expressie heeft", Meyerhold's tirade, dat op de naaktheid van het tooneel alleen de massa (die hij Zoudt gij nog tevreden zijn met een bril op de markt gekocht? Neen immers! Terecht hecht ge de grootste waarde ?aan een goed passenden bril, pijnlijk nauwkeurig gereed gemaakt volgens voorschrift van Uw oogarts, kortom aan het koopen bij een opticien van reputatie". SCHMIDF heeft de reputatie: de beste en betrouwbaarste opticien van Nederland"! Hoe gemakkelijk is dus Uw keuze! VFII ir CTKOOPT CfUMIHTf f LILIüJ l u BIJ jLtiniU l!] l ROKIN 72 AMSTERDAM TEL-W23 De persen draaien dan'ook' werkelijk van de straat af met vaandels en opschriftendoor de zaal lietjrekkeri en daartoe niet alleen de wanden van het tooneel, / maar ook die van den schouwburg uitbrak, kon demonstreeren en getuigen al deze woorden, die grooteren invloed gehad hebben naarmate zij door zwakkeren werden nagevolgd, behooren gelukkig tot een verleden. Door schade en schande wijs geworden, heeft men leeren inzien, dat het tooneel niet optisch, wel dynamisch heeft te zijn, dat men wel den acteur van zijn vroegere intrieure psycholo gische analyse in drie of vijf bedrijven kan bevrijden, maar niet hem opnieuw knechten aan de ketenen van het mechanisch decor in een synthese van levenloosheid, een vacuüm van staal en jute. De film heeft het voorrecht van een nieuwe, unanimistische eenheid van tijd en plaats, waarvan Aristoteles nimmer gedroomd heeft. Het tooneel, gebonden aan vier wanden, gespeeld door den lichamelijken tooneelspeler en sprekend door het woord van den dichtertekst, kan deze eenheid niet met de armoede van een stel moeilijk hanteerbare machines imiteeren. Misschien echter, dat de hevige botsing, die hierdoor gevolgd is, een botsing van den menschelijken geest met de machine toch de vruchten gedragen heeft, dat zij de mime in den acteur den voorrang heeft leeren geven boven den raisonneur, en in den tooneeldichter den ziener boven den veelprater. Men heeft leeren inzien, dat de spanning van een optisch voorval, de sensatie van het mechanisch geproduceerde incident op het tooneel nog niet gelijk gesteld kan worden met de spanning van den menschelijken geest en, van het menschelijk hart. Indien het tooneel er buigzamer en misschien ook toleranter door geworden is, indien het harde leerjaren met een ontzaglijk verlies aan sympathie betaald heeft, dan staat echter anderzijds door de techniek, door de dienende toepassing ervan, de weg open tot het tooneel, dat onvergankelijk spreekt van. mensch tot mensch. Moderne metaalbewerking