ft l y nu productie heerscht, of schijnt te heerschen, hongeren halve werelddeelen en gaan ten onder hoe paradoxaal dit ook lijkt aan den overvloed. Na den oorlog stak het communisme, of, zooals men toen zeide, bolsjewisme, het hoofd op en bedreigde de openbare orde. Hier en daar kwam het aan de macht maar alleen in Rusland wist zich een hecht gezag, dat van communistische principes uitging, van den chaos meester te maken. Nu heet het dat het fascisme uitkomst moet bren gen, Een soort gewelddadige groote-menschen padvinderij, die zich hier tegen den schijnvijand van een totaal impotent West Europeeseh communisme keert, maar intusschen een even ernstige bedreiging vormt voor de openbare orde als het bolsjewisme van toen. Maar er zit mér in dit alles. In deze tegenstellingen liggen zulke opvallende overeenkomsten, dat men welhaast zou besluiten, dat de oorsprong van. deze 'verschijnselen en uitingen dezelfde geweest moet zijn. En dat ook de economische oorzaken van zoo totaal tegengestelde evenementen als de vloedgolf van hooge prijzen toen, en de onder gang aan den overvloed" van nu, van hetzelfde hout zijn gesneden. Inderdaad liggen^ er diepere oorzaken aan ten grondslag, dan de tegengestelde uiterlijkheden van beide perioden doen ver moeden. Om dat te vinden, is het noodig de verschijnselen eerst nauwkeurig te analyseeren. Maar het kan niet anders, of wij moeten hier met een enkel voorbeeld volstaan. Toch is dat zoo erg niet: worden niet de ingewikkeldste verschijnselen in het leven der stof aangetoond met een enkele episodische proef neming, een glazen kolf, een bunsenbrander en een maatglas met een Scheikundig reagens en daar om heen wat jongens en meisjes van een klas van de H. B. S.? Toen na het eind van den wereldoorlog de mannen waren gedemobiliseerd en sommigen, na eerst flink te hebben uitgeslapen, eens vroeg begonnen op te staan en de straat opgingen, zagen ze een nieuwe wereld. Misschien waren er zelfs sommigen, die geloofden dat deze nieuwe wereld al een stuk was van de wereld die hun beloofd was, Zoo ging het als 't vechten gedaan zou zijn. Een wereld van gelijkgerechtigdheid en zelfbeschikkingsrecht van alle naties op aarde, een wereld safe for democracy" en een wereld waarin een vrede door recht verzekerd zou zijn en de lessen uit den oorlog ter harte zouden zijn genomen. Het was zoo makkelijk om hier althans iets van te gelooven, want die beloften golden nog steeds en werden dagelijks herhaald. En inderdaad: er was iets veranderd. Er waren veranderingen merkbaar die van groote beteekenis waren. Dat merkten juist die mannen die uitgegaan waren om nieuw werk te vinden of hun ouden werkkring weer op te zoeken. Geen kwestie van. Hun plaatsen waren ingenomen door vrouwen. Aardige jonge dingen met verzorgde handen en gepoeier de neusjes maar die heel best voor zich zelf konden zorgen en dat klaarspeelden ook. Dus daar was toch iets van waar ! Een nieuwe maatschappij had zich gevormd. Niet voor niets was er gestreden om de emancipatie van de vrouw. In het economisch leven was zij in vier bloedige jaren in een open plaats gestapt en daar was zij gebleven. Geheel zelfstandig. En de eerste jaren brachten zonder slag of stoot ??wat niemand zich zoo gemakkelijk had voorgesteld het vrouwenkiesrecht, de vrouw in bestuurszaken. Vrijwel overal en gelijktijdig. En een paar jaar na de politieke meerderjarigheid kwam er een geduchte emanci patie in de persoonlijke vrijheid van de vrouw, een verovering van rechten die de man zich vroeger voorbehouden had en die in zóó flagranten strijd was met de dienstregeling van onze moraal, dat zij, die geen herziening van deze dienstregeling onder de oogen durfden zien, niet anders konden doen dan luid verkondigen dat gelukkig die boeken van rechter Lindsay niet op onze toestanden sloegen! Maar dat was niet alles. Na het klaroengeschal van 1918 was een nieuwe wereld opengegaan. Met haat en wantrouwen werd het Com munisme becritiseerd, maar de theorie der leerstellingen van Lenin en Trotski trokken onmiskenbaar de aandacht van die zelfde jeugdige intelligentia" die tien jaar te voren met de sociaaldemocratie een langdurige maar weinig serieuze studentenliaison had gehad. In de universitaire maatschappij verliepen al deze reacties als het ware in vitro". Aanschouwelijk, ongevaarlijk en puur theoretisch.