Historisch Archief 1877-1940
ft l
y
nu
productie heerscht, of schijnt te heerschen, hongeren halve
werelddeelen en gaan ten onder hoe paradoxaal dit ook lijkt aan den
overvloed.
Na den oorlog stak het communisme, of, zooals men toen zeide,
bolsjewisme, het hoofd op en bedreigde de openbare orde. Hier en daar
kwam het aan de macht maar alleen in Rusland wist zich een hecht
gezag, dat van communistische principes uitging, van den chaos
meester te maken. Nu heet het dat het fascisme uitkomst moet bren
gen, Een soort gewelddadige groote-menschen padvinderij, die zich
hier tegen den schijnvijand van een totaal impotent West Europeeseh
communisme keert, maar intusschen een even ernstige bedreiging
vormt voor de openbare orde als het bolsjewisme van toen. Maar er
zit mér in dit alles. In deze tegenstellingen liggen zulke opvallende
overeenkomsten, dat men welhaast zou besluiten, dat de oorsprong
van. deze 'verschijnselen en uitingen dezelfde geweest moet zijn.
En dat ook de economische oorzaken van zoo totaal tegengestelde
evenementen als de vloedgolf van hooge prijzen toen, en de onder
gang aan den overvloed" van nu, van hetzelfde hout zijn gesneden.
Inderdaad liggen^ er diepere oorzaken aan ten grondslag, dan
de tegengestelde uiterlijkheden van beide perioden doen ver
moeden. Om dat te vinden, is het noodig de verschijnselen
eerst nauwkeurig te analyseeren. Maar het kan niet anders,
of wij moeten hier met een enkel voorbeeld volstaan. Toch
is dat zoo erg niet: worden niet de ingewikkeldste verschijnselen
in het leven der stof aangetoond met een enkele episodische proef
neming, een glazen kolf, een bunsenbrander en een maatglas met een
Scheikundig reagens en daar om heen wat jongens en meisjes van een
klas van de H. B. S.?
Toen na het eind van den wereldoorlog de mannen waren
gedemobiliseerd en sommigen, na eerst flink te hebben uitgeslapen, eens
vroeg begonnen op te staan en de straat opgingen, zagen ze een nieuwe
wereld. Misschien waren er zelfs sommigen, die geloofden dat deze
nieuwe wereld al een stuk was van de wereld die hun beloofd was,
Zoo ging het
als 't vechten gedaan zou zijn. Een wereld van gelijkgerechtigdheid
en zelfbeschikkingsrecht van alle naties op aarde, een wereld safe for
democracy" en een wereld waarin een vrede door recht verzekerd
zou zijn en de lessen uit den oorlog ter harte zouden zijn genomen.
Het was zoo makkelijk om hier althans iets van te gelooven, want
die beloften golden nog steeds en werden dagelijks herhaald. En
inderdaad: er was iets veranderd. Er waren veranderingen merkbaar
die van groote beteekenis waren. Dat merkten juist die mannen die
uitgegaan waren om nieuw werk te vinden of hun ouden werkkring
weer op te zoeken. Geen kwestie van. Hun plaatsen waren ingenomen
door vrouwen. Aardige jonge dingen met verzorgde handen en gepoeier
de neusjes maar die heel best voor zich zelf konden zorgen en dat
klaarspeelden ook.
Dus daar was toch iets van waar ! Een nieuwe maatschappij had
zich gevormd. Niet voor niets was er gestreden om de emancipatie
van de vrouw. In het economisch leven was zij in vier bloedige jaren
in een open plaats gestapt en daar was zij gebleven. Geheel zelfstandig.
En de eerste jaren brachten zonder slag of stoot ??wat niemand
zich zoo gemakkelijk had voorgesteld het vrouwenkiesrecht, de
vrouw in bestuurszaken. Vrijwel overal en gelijktijdig. En een paar
jaar na de politieke meerderjarigheid kwam er een geduchte emanci
patie in de persoonlijke vrijheid van de vrouw, een verovering van
rechten die de man zich vroeger voorbehouden had en die in zóó
flagranten strijd was met de dienstregeling van onze moraal, dat zij,
die geen herziening van deze dienstregeling onder de oogen durfden
zien, niet anders konden doen dan luid verkondigen dat gelukkig
die boeken van rechter Lindsay niet op onze toestanden sloegen!
Maar dat was niet alles. Na het klaroengeschal van 1918 was een
nieuwe wereld opengegaan. Met haat en wantrouwen werd het Com
munisme becritiseerd, maar de theorie der leerstellingen van Lenin
en Trotski trokken onmiskenbaar de aandacht van die zelfde jeugdige
intelligentia" die tien jaar te voren met de sociaaldemocratie een
langdurige maar weinig serieuze studentenliaison had gehad. In de
universitaire maatschappij verliepen al deze reacties als het ware
in vitro". Aanschouwelijk, ongevaarlijk en puur theoretisch.