De GroeMs Amsterdammer vftn 23 tSèfreirtbër t933 Nö. 296» Het geheim van den haat Boekbespreking Nico Rost Heinrich Mann Heinrich Mann Der Haf s" Deutsche Zeitgeschichte. 1033 Querido Verlag Amsterdam. "Heinrieh Mann was in de moderne Duitsche literatuur steeds een verschijning, diémeer verantwoordelijk heidsgevoel bezat dan de anderen. Hij is daarom, ondanks het feit, dat sommige zijner boeken telkens en telkens weer herdrukt worden iu Duitschland eenzaam gebleven, omdat men aan verantwoordelijk heidsgevoel niet gaarne herinnerd wordt. Juist dit ,verantwoordelijkheidsge'Voel echter verhief hem boven de meeste andere Duitsche literatoren, hetgeen de laatste maanden nogmaals door de feiten werd bewezen. Wanneer door de Duitsche jongeren van links enquêtes gehouden werden, waarin namen van hoogen rang als leiders becritiseerd werden en verworpen, trof men onder de weinigen, die door deze jongeren geprezen werden, steeds zijn naam. Zij wisten en weten thans :meer dan ooit, dat Heinrich Mann, ondanks het groote leeftijdsverschil, : big hen behoort * aan hun kant staat 'en hunne ideeën is toegedaan. * * * . Deze' kunstenaar, die een zóó hooge opvatting van menschenrecht had en van .een zóó groote liefde voor de waarheid vervuld was, schreef ook het drama van Madame Legros", die in 1780 langs de Bastille wandelde, waar een papier vóór haar voeten fladderde, dat haar een gevangene Latude uit zijn cel had toegeworpen, een kreet om verlossing, om hulp. Madame Legros voelde zich, omdat zij zelfs onder levensgevaar niet ook schuldig wilde tforden, verplicht aan alle menschen te gaan zeggen, hoe iu deze gevangenis geleden werd, tot haar kreet eindelijk gehoor vond en de Bastille verwoest werd. DE 25 MODELKAMEB/ VAN --ZUN /TEEI)/IEE>E2l(i1TI(iEN Omdat hij niet schuldig wil worden aan de misdaad van het Hitlerresiem, schreef de auteur van Madame Legros" zijn werk Dor Haas" (Deut sche Zeitgeschichte). De publicatie van dit boek is epn daad, en hoogst beschamend niet alleen voor de S.A.-dichters, Gottfried Benn, Binding, Gerhart Hauptmann en zoovele anderen, doch ook voor zijn, broeder, Thomas Mann, die zwijgt en door dit zwijgen het verschijnen van zijn werk in Hitler-Duitschland mo gelijk maakt. Heinrich Mann toont door .de publicatie van dit boek een civielcourage, zooals geen zijner groote collega's (Lion Feuchtwanger uitgezondeid) aan den dag legt. De naziregeering, die hem reeds haat en steeds met haar haat vervolgt, zal na dit werk zeker nog meer scheldwoor den over hem uitgieten, en haar lakeien tegen hem ophitsen. Niemand beter dan Heinrich Mann weet waartoe de hedendaagsche Duit-' sche machthebbers in staat zijn en stellig zal hij bij het schrijven van zyn boek aan den moord op Prof. Lessing gedacht hebben, doch hij moest dit boek schrijven, moest de kreten, welke hij gehoord had uit de Bastille, die thans Duitschland heet, aan anderen mededeelen, omdat hij niet medeschuldig wilde worden. * ? * Der Haas" is de eerste groote aanklacht tegen het Hitler-regime van, den kant van een auteur van Europeesche vermaardheid. In enkele korte hoofdstukken toont Heinrich Mann overtuigend (ook voor de vele lezers die steeds nog meenen dat alles niet zóó erg is) de machinerie van dezen nieuwen staat. In dit boek Deutsche Zeitgeschichte", vooral in de grandiose hoofdstukken Der gros se Mann", Die enttauschten Verrater" en Die erniedrigte Intelligenz" staat voor alle tijden geschreven, wat in 193^3- in Duitschland onder de oogen van de beschaafde werekd kon geschieden en geschied is. Heinrich Mann schrijft hier niet over in quasimetaphysische bewoordingen als Gott fried Benn of Binding, noch in ge vaarlijke analyses a la Oswald Spengler, die tenslotte het diepste wezen van dit alles niet raken, maar in een duidelijken, klaren stijl, die aan Tacitus herinnert. In dit boek bezit Heinrich Mann een stijl, die men bijna alleen bij \ de klassieken kan terugvinden. Zoolang men in de dingen des geestes gelooft, zal men enkele essays uit dit werk steeds weer moeten lezen. Hoe kan iemand ook maar n oogenblik denken, dat men een Dultsch dichter zijn land kan ontnemen, die in dit laatste werk wederom de grootste Duitsche stylist van zijn tijd blijkt te zijn? Der Hoss" is niet de haat van Heinrich Mann tegenover zijn tegen standers, doch de haat van de tegen woordige Duitsche machthebbers te gen de dingen des geestes. In hun haat ziet Heinrich Mann de drijfveer van al hun handelingen. Herhaaldelijk stelt de auteur de vraag: *,drukt de dicta tuur van Hitler den wil van het Duitsche volk uit?" 'En telkens geeft hij hetzelfde antwoord: neen, zij drukt den wil van het Duitsche volk niet uit, Hitler (rwas tenslotte bij de 'verkiezingen in de minderheid ge bleven, hij moest dus tot geweld zijn toevlucht nemen en de Bijksdagbrand gaf hem het teeken". En thans? Deutschland holt jetzt seine Bestien und seine Verrückten hervor. Seht sie euch gut an, und dann sagt noch: man müsse Deutschland nehmen wie es ist, und das sei Deutschland!" Wat hebben deze machthebbers tot nog toe gepresteerd ? Al hun wetten en verordeningen ontstonden niet uit liefde voor dit volk, doch uit haat. Zij haten de dingen des geestes, haten de intelligentia, haten de Joden. Haat zal hen in den oorlog jagen, haat is ? de grondslag van hun jeugdopvoeding, haat voelen zij tegen Marxisten en Pacifisten. * * * Stellig zullen velen nog twijfelen en meenen dat Heinrich Mann dwaalt in zijn oordeel. Maar in de scènes uit het nazi-leven" die aan het boek zijn toegevoegd (en die in de verte aan Karl Krauss Die letzten Tage der Menschheit" doen denken) bemerken wij dat deze dichter niét dwaalt in zijn oordeel. Toen dit werk reeds gedrukt vóór ons lag, legden, Goering en Goebbels hun beruchte getuigenver klaringen af, maar in de scènes uit het nazi-leven", legde; de dichter hun reeds pfophetisch ongeveer dezelfde woorden in den mond,! die zij later in werkelijkheid zouden spreken. Of dit boek nu zal .helpen in deze toestanden verandering te brengen, zullen velen vragen. }ïemrich Mann antwoordt hun: Ich iglaube wie je, dasz literarische Bemüjiungen niemals ohne Wirkung bleiben, wie lange es auch dauern mag, bip die greifbare Welt ihnen zuganglichjwird. Kunstige Menschen können sichj einem gerech ten Handeln nur dann gewachsen zeigen, wenn wir verharrt haben in der Sprache der Wahrheit!" Wanneer men om op litterair gebied te blijven voortbrengselen als Hitler's Mein Kampf", het boek van minister Rohm Der Hochverrater", Goebbels producten Michael" en Isidor", het werk van den nieuwen stadhouder van Saksen, Manfred van Killinger Ernstes und Heiteres aus dem Putschleben", het boek von minister DarréBlut und Scholle" en de cultuur-philosophische nonsens van Alfred Eosenberg leest en dan deze werken naast het boek van Mann legt, bemerkt men, dat hij hun methode de misdaden die zij begaan onder het mom van schoon e woorden te verbergen heeft door zien en ontmaskerd. Heinrich Mann stelt tegenover dit alles alleen de feiten der naakte waarheid. Hij kan van zichzelf zeggen, wat hij in Geist und Tat" over Stendhal schreef: Zijn leven lang streed hij, in alles wat hij schreef, voor mér waarheid, openhartigheid en een vrijere menschheid". F°F. SI N EMU S Leidschestraat 20-22 AMSTERDAM C. Over hèm d e n 2 BOORDEN 1 p. R ES. MANCH. He 75 . 3. , , incl. Spoor's Mosterd W. A Spoor Jr, Culemborg HEERENKLEEOING VOOR VADER EN ZOON TOT REDELUKE PRUZEM ADRIAAN SCHAKEL HEILICEWEC - TELEFOON 3727» Toen Vader zoonlief had bewogen Ook naar SCHAKEL" toe te gaan Kwam zijn naam bij vaste klanten" Op den HEILIQEWE8" te staan. <lederl.Fabrikaat Vraagt gratis proeftube bij Uw leverancier MEUBELEN BRANDKASTEN OUPEHOOGSTRAAT De prijs van de melk van OUD-BUSSEM is verlaagd tot 20 et. per V2 Lite r- f te s c h.