Amsterdammer Van 23 December 1939 Wetenschappelijke varia Et'' l'. tjt; De cellulaire spiegel Dr. P. van Olst Acht-meter-telescoop In 'een tijd, dat men zich niet ver genoeg van onze rommelige en stijllooze aarde kan wegdenken, zal men 't mij vergeven dat ik toekomstplannen van Ritchey bespreek, de bekende Amerikaansche astronoom en kijkerontwerper, waarvan ik een tqd geleden de kijkerinrichting besprak, die hij met een Pransche wiskundige ontworpen had. Zooals men weet levert het bouwen van steeds krachtiger, kijkers vooral moeilijkheden op van. technischen aard op glasgebied. De enorme giasschqven, die noodig waren voor de groote Ameri kaansche spiegeltelescopen, bv. voor den aller grootsten van dezen tijd, de 100-inch kijker van de Hooker-telescoop, zijn -nog met uiterste moeite gemaakt door de glasgieterijen van de Oie de Saint-Gob&in. De spiegel met 100 inch middellijn (=2.5 meter) is geslepen uit een ruw gietblok dat bijna vier en een halve ton woog l (4300 kg) Tien jaar na het gieten was de telescoop pas gereed. En bovendien zijn ,de gereedgekomen reus achtige spiegels zeer gevoelig voor temperatunrsveranderingen, waardoor hun oppervlakte-krom/? noing, dus hun zuivere beeldvorming nadeelig beinvloed wordt. Hoe grooter middelujn de ontworpen spiegels krrjgoi, des te meer stijgen deze mpeilijkheden zoowel van het gieten, als van de temperaturass invloeden. Vandaar dat Ritchey een geheel andere methode van spiegelbouw voorstaat. Hij laat de spiegel niet uit een groot gietblok maken, maar bouwt de spiegel op uit kleinere stukken, waardoor zjj een cellenbouw krijgt evenals een levend weefsel; vandaar de naam van cellulaire" spiegels. Alleen voorkant en achterkant van de spiegel bestaan, uit een groote, maar dunne plaat van de zelfde middellijn als de gcheelc spiegel; zijn moet. Deze afmetingen zijn geen bezwaar,' daar men immers ook reeds lang spiegelglasplaten van zeer groote afmetingen maakt voor winkelramen e.d. Tusschen voor- en achterkant echter'zitten recht hoekig op elkaar staande steun-glasplaten, waar door dus rechthoekige cellen gevormd worden, waarin de lucht circnleeren kan, daar in de steunwanden een systeem van openingen voorkomt. De figuur geeft allicht een duidelijker indruk van de bedoelde structuur dan de beschrijving. - Het gebruikte glas is zeer zorgvuldig uitgekozen; het moet een liefst zoo klein mogelijke uitzetting bij verwarming vertoonen; gesmolten kwarts is prima ervoor geschikt. Alle glasplaten, die voor de spiegel gebruikt worden,' moeten onderling niet alleen volkomen gelijk zijn in uitzetting bij warmte, dus dezelfde geringe uitzettingscoëfficiënt hebben, maar ook dezelfde hooge buigingsindex zoodat zij niet te spoedig neiging krijgen te breken. Deze glas platen worden dan uiterst zorgvuldig geslepen en aaneengekit. Dank . zij de zorgvuldige afwerking der glasplaat-randen en de met evenveel zorg gekozen kit blijft er eigenlijk geenkitlaagtusschen de aaneengedrukte glasranden zitten. Men krijgt dus niet een bouwsel waarbij de glas-structuur door kitlagen wordt afgewisseld, maar glas zit onmiddellijk tegen glas en alleen de minimale microscopisch-fijne ruw heden, die zelfs op een zorgvuldig geslepen glasrand voorkomen, omdat niets absoluut glad te maken is, worden met de kit opgevuld tusschen de punten waar glas direct tegen glas komt. De geheele spiegel is daardoor optisch permanent; zij gedraagt zich alsof zij geheel uit glas bestaat in plaats van uit glas en kit. De gebruikte kit heeft bovendien nog enkele bijzondere eigenschappen, die van buitengewoon belang zijn, n.l. zij verhardt zeer spoedig tot den definitieven toestand (n.l. in vier etmalen) en in de tweede plaats is er geen verwarming voor noodig, zoodat men de spiegel hier niet aan be hoeft b'oot te stellen, wat men natuurlijk graag vermijdt. De groote oven en de lange verhitting die vroeger noodig waren, vervallen thans geheel. De kit is zoo sterk dat bij trekproeven eerder het glas kapot scheurt dan de kit.' Eerst worden de tusschensc'hotten der cellen" met elkaar verbonden. Dan worden de boven- en ondervlakken der tusschenschotten (gerekend naar hun ligging in onze figuur) zeer fijn bijgeslepen om te maken dat zij precies passen op de platte achter plaat van de spiegel en op de gebogen voorplaat van de spiegel, die in de figuur boven- en onderaan liggen. Zijn ook deze platen vastgekit, dan wordt eindelijk de holle voorkant van den spiegel afgewerkt tot zijn definitieve kromming. De zoo verkregen cellulaire spiegel weegt slechts n vierde van wat een even groote maar massieve glasspiegel wegen zou. Maar .bovendien laten de gaten in de zijwanden toe dat een ventilatie wordt onderhouden in den spiegel, die maakt dat de temperatuurveranderingen die 's nachts in een open sterrenwachtkoepel optreden geen wijzigingen kunnen brengen m den vorm of de algemeene kromming van den spiegel, zoodat dus ook de beeldvorming onveranderlijk goed blijft. Op deze wijze is het technisch mogelijk veel grootere spiegels, dus veel machtiger kijkers te ontwerpen met goede kans op succes, dan tot nu toe het geval was. Ritchey heeft dan ook als ideaal voor oogen het bouwen van een sterrenwacht met een kijker, waarvan de spiegel acht meter in middellijn is, en het cellulaire type zal moeten hebben. Deze kijker zal een vaststaande ,,toren"-kijker zijn, d.w.z. door middel van twee spiegels worden de lichtstra len van een hemellichaam, dat op een willekeurige plaats aan den hemel staat, zoo teruggekaatst dat zij stee/ds een verticale richting krijgen, en zoo neerkomen op de permanent horizontaal staande holle spiegel. Het manoeuvreeren met een reusachtigen zwaren kijker is dus geheel ver meden. Met het bloote oog kunnen wij sterren zien van de grootte 6.5. Met een bescheiden kijker, waarvan de lens slechts een decimeter middellijn heeft, kan men gemakkelijk sterren onderscheiden van grootteklasse 11.5. Deze zijn honderd maal lichtzwakker dan die der grootte 6.5, want iedere geheele grootteklasse geeft 2.5 maal minder licht dan de eraan voorafgaande, d.w.z. een ster van grootte 2 geeft 2.5 maal minder licht van een ster van grootte 1. - Met een kijker van een meter lens-middellijn kan men sterren onderscheiden die weer 100 maal lichtzwakker zij n, dus vun de grootte klasse 16.5. Voor het onderscheiden van nog 100 maal zwakkere sterren (gr. 21.5) zou een kijker noodig zijn met een lens van tien meter middellijn op zijn allerminst (nog geen rekening houdend met de licht-opslorping in het glas !) Een dergelijke lenzenkijker is onbestaanbaar, maar Ritchey kon toch de sterren van grootte 21.5 zichtbaar maken met behulp van de gevoelige plaat en de geperfectioneerde techniek. Met de grootste der tegenwoordige spiegeltelescopen zou men zelfs fotografisch sterren zichtbaar kunnen maken, die nog weer 100 keer lichtzwakker zijn dan van de grootte 26.5 indien deze spiegel en kijker geheel gebouwd waren volgens Ritchey's plannen. Burgemeester de Vlugt Een burgemeester van Amsterdam heeft steeds; een zeer bijzondere positie ingenomen. Toen Czaar Peter de roote indertijd bij een bezoek aan een Amsterdamsen burger door de dienstbode even werd teruggehouden, omdat zij bezig was de stoep schoon te maken, trachtte hij den toegang te verkrijgen met de woorden: Ik ben de Ozaar van Rusland". Maar de dienstbode antwoordde: Zelfs. al was je de burgemeester van Amsterdam, dan kwam u er nu niet in". Burgemeester de Vlugt heeft in de 12J jaren. van zijn ambtsvervulling het vertrouwen ge wonnen van de geheele burgerij. Hoewel hij zelf lid is geweest van den gemeenteraad en een be paalde politieke overtuiging is toegedaan, heeft hij zich als burgemeester boven de partijen weten te verheffen. En het is zeer waarschijnlijk, dat, indien de gemeenteraad thans zelf een voordracht voor de functie van burgemeester zou moeten opmaken, de heer de Vlugt met overgroote meer derheid als eerste candidaat zou worden voor gedragen. A. C. JOSEPHUS JITTA Eindelijk de ontworpen vaste"kijker met 8 m spiegelmiddellijn. Hiermee zulle» sterren op de gevoelige plaat vastgelegd kunnen worden, die nog weer honderd maal lichtzwakker zijn, du$ van de grootte 31.5; de sterren zijn dus tien duizend miJlioen maal zwakker dan de zwakste die ons oog juist zonder kijken nog zien kan. Deze toekomstkijker van Ritchey zal voor d hemellichamen, die een merkbare oppervlakte heb ben in een kijker gezien, zooals de maan, de planeten en nevels een 22.500 matige vergrooting toelaten en voor de hemellichamen, die geen oppervlakte vertoonen, dus steeds lichtpunten blijven of uit lichtpunten zijn samengesteld (dus sterren, spiraalnevels, sterrehoopen, 'de sterre wolken in. den Melkweg) zelfs een 37.000-malige vergrooting. Wat de maan .betreft: de vermeld^ vergrooting zou het mogelijk maken details op de maan fotografisch vast te leggen, die niet grooter behoeven te zijn dan vijf en twintig meter. Op Mars zouden details te fotografeeren zijn van slechts 3 kilometer middellijn. Maar vooral op het gebied der vaste sterren zal de 8-meter-kijker de grenzen van ons waarnemingsvermogen enorm achteruit schuiven in het nog onbekende gebiedl Sterren die tienduizend maal lichtzwakker dus honderd maal verder verwijderd zijn dan de zwaksten die de machtigste kijkers ons thans kun nen toonen, zullen zichtbaar worden, wat de kennis van den bouw van het heelal ten goede zal komen. Ritchey meent dat men met dezen kijker in twintig jaar de wetenschap verder vooruit zal brengen dan in de laatste twintig eeuwen. Prachtgeschenkenop electrisch gebied APAKT EN KOOIT DUUR CEINTUURBAAN 308 AMSTERDAM. TEL. 21OO6