pp- ? ; ?"??? ? ? : * Een documentaire van liefde Bioscopy L. J. Jordaan Gnstav Muchuty: ,,Extase", Koxy De Buseea, die pioniers van de documentaire, -verzuimden tot heden toe hardnekkig de leemte .aan te vullen, welke in hun all round productie ?een leelijk gat achterliet. Zij vervaardigden do?cumentaires letterlijk over alles en er was geen ?onderwerp, dat zij met hun fameuse filmkunst niet een zekere epische glorie wisten bij te zetten: zij maakten een epos van den spoorwegaanleg en ?den landbouw van de revolutie en de melkfabricage. Het eenige dat buiten hun documen?taire aandacht viel was de liefde. Misschien meenden zij dat aan dit sujet in de gewone commer ? ?cieele film reeds meer dan voldoende commentaar ~was gewijd misschien ook lag het geval buiten het rayon van het vijf-jarenplan, zijnde de liefde ?een der weinige dingen die niet door het bolsjewisme -waren verbeterd. Hoe dan ook een documentaire -van de liefde komt in hun uitvoerigen catalogus auet voor en moest wachten op den.Tsjech, Gustav Machaty, om haar eerste proeve af te leveren. Deze Machaty nu is een curieuse baas. Een ?temperamentvol en zeer eigenzinnig heer als 4e meeste Tsjechen begaafd met een sterken natuurlijken aanleg, zonder een overmatige bal last aan ontwikkeling mee te voeren. In dit opzicht ?doet hij denken aan zijn landgenooten, de Bohemers. Zooals deze wereldberoemde kwartettisten in de ?eerste plaats ras-muzikanten waren (wie noemde ien ook weer: een superieur strijkje?) zoo is deze Tegisseur een ras-filmer. En aangezien zijn tempe rament aanzienlijk belangrijker mag heeten dan ?zijn eruditie, cirkelt zijn belangstelling automatisch om zulke primitieve en warmbloedige thema's ?als de liefde ? meer in het bijzonder dan om de liefde in haar simpelsten en heftigsten vorm: de passie. De duizend-en-een kronkelwegen, welke ?die nobelste aller menschelijke hartstochten heeft leeren gaan binnen het doolhof der moderne civili satie, interesseeren hem niet. De interventie van ?de tallooze complicaties der maatschappelijke verhoudingen vallen buiten zijn aandacht. Voor hem bestaat alleen het eeuwen-oude conflict der «exen, dat zijn aanvang neemt bij vader Adam ?en moeder Eva. Steeds weer opnieuw wordt hij geboeid door het raadsel en den triomf der zuivere passie het mysterie van aantrekken en afstooten van geweld en overgave. Wie een goed film geheugen heeft, herinnert zich wellicht nog de films Die Kreutzersonate" uit 1927 en Erotikon" uit 1929 beide van Machaty en beide hymnen -van de passie. Vooral de laatste beleefde, ondanks l JAARUJKSCHE OPRUIMING HOOFDMAGAZUN DEN HAAG DONDERDAG mi VRIJDAG JANUARI DER ZONEN den misleidenden titel, moeilijke dagen. De cen suur kreeg kippenvel van het woord erotikon" alleen.... een zeker soort publiek voelde zich bij het aanschouwen van de film bekocht en te leurgesteld. Want Erotikon" bleek een buiten gewoon zuiver, kuisch en eerlijk werk te zijn, dat de vergelijking met het ietwat troebele sex-appeal der commercieele film. glansrijk doorstond. In ..Extase" volgde Machaty denzelfden weg. door zijn aard en aanleg gewezen. Met een zekere obstinaatheid verdiept deze Tsjech zich telkens opnieuw weer in hetzelfde onderwerp: der Trieb an-sich". Ook ditmaal plaatst hij zijn drama van liefdes-ontwaken en liefdes-roes buiten alle maat schappelijke verhoudingen en daarmee buiten alle tijden. Dat de dramatis, personae niet in naakten oer-staat rondliepen, (Janken wij waarschijnlijk aan een laatste restje conventie misschien ook aan practische overwegingen. Het eenige wat wij als particulieren van ! de sujetten ervaren, is het feit dat ,,de jonge man" een wegen-ingenieur is. Voor de rest bevolkt Machaty zijn verhaal eenvoudigweg met het jonge meisje", den jongen man" en /,den ouderen, man" subsidiax het liefdesverlarigen, de potentie en de sexueele onmacht. Om deze drie elementaire natuur verschijnselen draait de heele verwikkeling voorzoover men bij een dergelijke automatische fataliteit van een verwikkeling kan spreken. Het jonge meisje, uitgehuwelijkt aan een vermoeiden, zwakken en verwenden celibatair, vlucht na de tragedie van den eersten mislukten huwelijks nacht, naar haar vader terug. Daar ontmoet zij den jongen ingenieur in quaestie en voltrekt zich onafwendbaar de door de natuur voorgeschreven paring. De verlaten echtgenoot, die haar komt halen en zich tegenover de onverbiddelijke macht van jeugd en potentie ziet geplaatst, trekt zich terug en pleegt zelfmoord. Dit is het eenvoudige thema dat Machaty zich in Extase" heeft gekozen. * * * Als film beschouwd vertoont het werk zoowel de verdiensten als de nadeelen der zwijgende" conceptie. Machaty draaide zijn film stom" en voegde er later de obligate muzikale begeleiding aan toe plus enkele, overigen» vrijwel onverstaanbare en niet ter zake doende, vocale klanken. In dien zin werd Extase" een overweldigend pleidooi voor de macht van het beeld, terwijl het ander zijds met de problemen ook het diepere tasten van de geluidsfilm mist. Wij hebben ons lang ver zet tegen het lawaai in de sound-film een werk als dit, doet ons te dieper beseffen, welk een essentieele rol het woord, de klank en vooral.... de stilte in het geluidsfilmproces zijn gaan vervullen. Wanneer wij ons echter weer in de oude sfeer der zwijgende film hebben ingeleefd, erkennen wij gaarne voor een superieur werk te staan van een meesleepende kracht, een dramatische bewogen heid en een technische perfectie, die het Russische voorbeeld scherpe concurrentie aandoen. Alles wordt door de louterja m*cht van het beeld weer gegeven alles wordt er glorieus mee bereikt. Zoowel de drukkende, ffctale atmosfeer van den huwelijksnacht", als h«t ongebreidelde zinnenleven in de panisch'e'natuur, vinden in Extase" hun volledige uitdrujikiEig. Het is verwonderlijk, met welk een temperament als Machaty toch heeft, weet te bereiken inde! schildering van den zieligen, vermoeiden echtgenoot. ;Het gebaar, waarmede deze de pince-nez :hftnteert een geste die als een navrant motief dool! de heele film loopt is een psychologische troiivaille. De buiten-opnamen van den ingenieursafbeid, de ontmoeting der jonge lieden en de jacht i achter het naakte jonge meisje, bereiken een-vonjaschoonheid en een har monische volmaaktheid, flie wel sterk de hoogte punten der zwijgende filin in herinnering roepen. Oogenlust en dramatisjche potentie op deze twee betrouwbare cihegrafisohe pijlers steunt dit hechte f ilmwerk. Want naast de vaste behandeling der sujetten en hun; suggestieve typeering, overheerscht in Extase" e£n bijna ononderbroken triomf van het beeld. Prachtige diepe zwarten flonkerende schamplichten ijle grijzen glijden over het projectiedoek en geven, naast de dra matische spanning, een beeldenrijkdom, die aan 4e absolute film grenst: Van de spelers is Heddy Kiesler als het vrouwHeddy Kiesler en Pierre Nay tje" ontegenzeggelijk de zwakste. Met alle respect voor haar volmaakte anatomie (bij de Parijsche vertooning in extenso te bewonderen) heeft zij te weinig persoonlijkheid en te gering expressief vermogen, om zelfs een zoo schematische figuur het noodige relief te verleenen. De jonge man" (in de Parijsche versie, die mij als model diende, door Pierre Nay voorgesteld) is scherp en zuiver getypeerd. Voortreffelijk is de zwakke echtgenoot van den Tsjechischen speler Bogoz. Hoofdpersoon bleef echter de camera, die met dit werk inderdaad een documentaire der liefde wist te scheppen. Boekbespreking Alexander Schmuller, Over muziek en musici. Anclries Blitz, Amsterdam. Alexander Schmuller was een merkwaardig causeur. Geestig, gevat en vaak ook scherp. Maar niet alle menschen schrijven, zooals zij spreken. Wanneer men de gesproken meeningen, die men zich van Schmuller herinnert, thans vergelijkt met wat hij op schrift zette, kan men het betreuren, dat blijkbaar het voeren van de pen hem een deftiger werk leek dan de dingen u met een zekeren nadruk en een vaak eindeloozen redeneerlust ver tellen. Maar zijn meeningen verdraait hij niet als hij ze op schrift zet en als zoodanig typeeren zijn geschriften zijn persoonlijkheid toch voldoende. Van zijn geschriften is thans een bundel ver schenen, die den simpelen titel draagt Over mu ziek en musici." Dr. K. Mengelberg liet een inlei dend woord vooraf gaan, waarin hij den overleden violist, dien men hier thans als schrijver vindt, herdenkt. Schmuller werd in een stadje in West-Rusland geboren. Hij kwam in de kringen van Rimsky Korsakoff en Glazounow, ging daarna als violist en leeraar naar Berlijn, totdat hij in 1914 naar Amsterdam en zijn tweede vaderland Holland kwam. Duitschland heeft een grooten invloed op zijn ontwikkeling gehad, zooals trouwens op de meeste van zijn Russische tijdgenooten, die in Duitschland het muziekland zagen. De muziek, die hij het meest vereerde, was die van Bach en van Mozart. Curieus is zijn uitspraak, dat hij in Hindemith's muziek een voortzetting van die van Bach zag. Wat de hier verzamelde artikelen en opstellen betreft, er zijn er bij, die hoewel wat stijf in den vorm vele werden voor het Concertgebouwprogramma geschreven amusante bijzonjderheden mededeelen. i De samensteller had echter beter enkele al te erge gelegenheidsstukken kunnen weglaten, zpoals dat over Beethoven en over Wagner (in ieder geval had, wat Wagner betreft, ook Schmuller's latere meening gepubliceerd moeten worden). Liever had ik hier iets uit zijn merkwaardige voordracht over Strawinsky gedrukt gezien, waar door wij gelegenheid konden krijgen Schmuller's inzicht omtrent dezen niet onverdeeld door hem bewonderden componist later aan de beslissing der tijden te toetsen. CONSTANT VAN WESSEM Een scène uit Extase"