N o. 2968 De Groene van 10 Februari 1934 Dramatische kroniek Scherts, ironie en haar diepere zin Henrik Scholte Jacques Deval's Towarltcb" Temidden van alle jammerklachten over het slechte repertoire en het gebrek aan nieuwe stukken vergeet men maar al te vaak, dat in n land tenminste een geslacht van tooneelschrijvers leeft, dat doorgaat met het produceeren van stukken, goede stukken en soms meesterwerken, alsof er geen tooneelcrisis ware. Moet men dan per se wachten tot de historie weer alles geclassi ficeerd en geëtiquetteerd heeft, alvorens men zijn oogen opent voor den rijkdom van het BVansche repertoire van het laatste tiental jaren? In welk land kan men zoo maar, zonder nadenken, een dozijn eerste rangs-schrijvers aanwijzen: Savoir, Pagnol, Achard, Passeur, Vildrac, Giraudoux, Deval, Obey, Raynal, J. J. Bernard, Gantillon, Bourdet, den heelen tweeden ban, beginnend met Géraldy, Duvernois, Sarment, Amiel, nog buiten beschouwing gelaten? In welk land bestaat nog een dergelijke nauwe, vruchtbare samenhang tusschen het moderne leven, zijn aanschouwingen en zeden, zijn critiek en zijn treurspel, en den directen neerslag daarvan in het woord en de daad van het tooneel? In welk land leeft een dergelijk geslacht van jonge schrijvers, dat met dien onmiddellijk en genadeloozen schrijftrant door gaans het vak der comédie dramatique" beoefent, dat de oude en zwaarwichtiger comédie des moeurs" en de pièce a these" vervangen heeft, in den lichteren vorm der wijsgeerige ironie boekbanden vol Ibsen en Strindberg wegschrijft en toch even zeer, en juist daardoor, de spiegel der moraal is? In welk land leven humanitaire clowns en brillante fantaisistes" als Achard, Savoir en Deval, die de waarde kennen vii het spel" en dichters van heden zijn zonder 6. de pathetische geste van te hebben? * * * Van hen allen is Deval misschien niet de grootste, maar wel de evenwichtigste en daardoor menig maal als in Débauche", in Etienne", in Mademoiselle" en vooral ook in dit meesterlijke Towaritch" degeen, die het hart raakt door de zinnen heen. Towaritch", dat men eigenlijk toch maar het best letterlijk met kameraad" had kunnen vertalen, is in het werk van den nog jongen Deval wel het hoogtepunt, dat naast het grootste meesterschap van dialoog-schrijven (en de zekerheid daarvan heeft zijn vroegere stukken wel eens benadeeld) ook de grootste oorspronke lijkheid van zijn geest bezit. Giraudoux moge intellectueel brillanter zijn, Savoir cynischer en Achard sierlijker, Deval echter vereenigt op een effen en hoog plan de gezamenlijke talenten van alle drie. In het midden van Towaritch" staat weer Deval's spotlust om den Franschen burger man, die dik doet: den deputé, den parvenu, den Stavisky-adept. Als altijd met zijn familie: een vrouw, die nog mee wil doen, een dochter, die onder het uiterlijk mom van nette familie een gevaarlijk end heen is, en de zoon, die in de schaduw van zijn vader den kleinen Casanova uithangt. Dat was de hoofdschotel van Mademoiselle". In Towaritch" is deze familie maar achtergrond, een milieu, waar de hoofdpersonen, extreme tegen standers doch beiden n in hun verachting voor het injuste milieu" der burgerlijkheid, elkaar ontmoeten. Deze hoofdpersonen vormen tesamen Rusland, het Rusland, dat sinds zeventien jaar door het geweld van zwaard'en vuur uiteengerukt is zonder dat de grondslagen van den Russischen aard, het pathos en de mystiek, daarmee ver anderden. Uiterlijk is de handeling van Deval's comédie onwaarschijnlijk.' Dat een hoogadellijk Russisch echtpaar, dat een schat van vier millard hoedt voor den gestor ven tsaar, en zelf als huispersoneel" het droge brood verdient om binnen dien kring de tradities der nobilitas hoog te houden, bij den Franschen deputézijn beul uit de Russische revolutie ontmoet, thans gevierd en ingehaald als de volkscommissaris, die olie-concessies te ver geven heeft (waarbij van Fransch-politieke zijde het 'gouden woord valt: petroleum heeft geen opinie") dat is alles rijkelijk fantastisch, maar niet zóó, dat het zijn contact met de werkelijkheid verliest. Witte en Roode Russen bevolken Parijs, de een speelt met cheques van den tsaar, de ander met die van Stalin en zij beiden komen rond van 2000 francs per maand en dienen daaryoor hun land of wat zij er voor houden. En Frankrijk haalt hen beiden in en ontvangt hen met open armen: de een om de glorie van het verleden, de ander om de macht van het heden. Of, zooals de prachtige laatste dialoog tusschen de grootvorstin en den sowjetcommissaris zegt: Wij zijn het Rusland van gisteren". Wij zijn het Rusland van heden". ? Maar ik ben bang, dat geen van ons beiden het Rusland van de toekomst is." ? De Sowjets zijn sterk". Maar God is goed". Waarop de Russische prins, die in den woorden strijd zijn butlerplichten vergat, naar de ijskast snelt en zegt: De citroenvla...." Het stuk is nog wat zwak in zijn romantische entree, waar de tsaristen als armoedzaaiers over verloren idealen spreken. Maar zoodra het contrast met den bourgeois geschapen is en Deval met de verrukkelijke virtuositeit, die hem eigen is, menschen, die door werelden gescheiden worden, met elkaar in contact brengt, stijgt het stuk, scène na scène, om zijn hoogtepunt te bereiken wanneer de corypheeën van het oude Rusland den Sowjet commissaris de nederige diensten van het huis personeel zullen bewijzen. En ook aan deze figuur heeft Deval alle raffinement van karakterteekening besteed, die een elders reeds zoozeer tot het clich van den bullebak geworden bolsjewiek nog eenmaal het groote perspectief geeft van den man, die Rusland bestuurde na het jaar van de studenten in de pharmacie" en het deed met het ijzeren idealisme van iemand, voor wien vier muren om zijn tegenstanders te straffen er drie te veel zijn". Nimmer heb ik zoozeer begrepen wat Witte en Roode Russen bindt en wat hen scheidt, als in deze comédie, die tenslotte, als handeling, het libretto van een operette hebben kon. Maar dan welk een operette ! * i * De Tooneelgroep Het Masker is zoo gelukkig geweest om dit juweeltje van het huidige Fransche repertoire in de wacht te sleepen en men had er een moreel recht op, sinds wel niemand in ons land de rol van de scherpe, trotsche, in haar armoede zoo vorstelijk en ongenaakbaar gebleven groot vorstin beter kon spelen dan Else Mauhs, van wie dit een der allerbeste rollen in het lichtere" genre geworden is. Deval's vibreerende dialoog werd onder de handen van haar, die ook in uiterlijke verschijning de incarnatie van haar rol scheen, 3en wonder: beurtelings teer en fel, pathetisch en realistisch. Er is een prachtige scène, waarin zij den sowjetcommissaris een glas water moet aan reiken, een haar hard en vernederend gegeven bevel als een zweepslag, gevolgd door een non chalant handgebaar, een duizendfrank biljet, dat hij de representante van het keizerlijke Rusland toesteekt. Als je er eerst op spuugt, zooals ik eerst in je glas water heb gedaan I" zegt zij, en de uitbarstende felheid, waarmee zij deze beleediging pareert, laat bij de wijze, waarop Else Mauhs het zegt, dien superieuren twijfel bestaan, of zij het wel gedaan heeft of slechts de imaginaire weelde van een grootere vernedering smaken wilde. Jan Musch was uiteraard in de tweelingrol van Else Mauhs en Jan Musch in Vorstelijke Emigranten" Tcckenlng 3. F. Doeve den Russischen prins, ex-adjudant van den tsaar, minder scherp en klaar van spel. In hem waar deerde men slechts de beheersching en de zelf controle, waardoor hij zich niet tot makkelijke effecten liet verleiden, anderzijds die diepe over tuigingskracht, die toch ook in zijn rol ligt, miste. Johan Gobau had zich een mooie, duistere kop gemaakt als de sowjetcommissaris, die zijn hoogte punt vindt in de keuken tegenover zijn vroegere heerschers, Adri van Hees en Jacques de Haas waardeerde men nog in kleinere typeeringen, en tenslotte had deze voorstelling het voordeel van een charmante, moderne aankleeding, waarbij Paul Bromberg eenige vondsten van decor (drie in een punt bijeenkomende kamers b.v.) etaleeren kon en Ko Arnoldi uitstekend de regie ver zorgde. Spreektaal In de voorlaatste aflevering van uw blad wordt in de politieke prent van v. Vlijmen, ir. Mussert afgebeeld met een moersleutel in de hand, bezig, of van plan de spoorwegrails los te schroeven. Ir. Mussert bekleedde, zooals U bekend zal zijn, gedurende ruim 16 jaar verschillende verantwoor delijke en leidende functies in dienst van het Rijk en de provincie Utrecht, en ik ben overtuigd, dat hij door deze insinuatie van een blad als het uwe diep beleedigd moet zijn, zoodat ik u in overweging geef, hem voor de beleediging openlijk uwöexcuses aan te bieden. H. VAN DER ESCH De nationaal-socialisten beschuldigden de com munisten van het verwekken van branden (o. a. telefooncentrale) en in een interview in de Tele graaf insinueerde ir. Mussert, dat de communistenvan plan waren spoorwegongelukken te veroor zaken. De communisten daarop, brachten getui genverklaringen bij waaruit moest blijken, dat de nationaal-socialisten het plan hadden de Pullmann express in ons land te laten derailleeren. De plaat stelde deze wederkeerige belachelijke leschuldigingen in een caricatuiaal licht en beeldde j.us niets anders af dan wat de eene partij deed in de oogen van de anders vice versa. Hoe belachelijk deze beschuldigingen zijn, ziet men uit het naast elkander stellen van beider partijen insinuaties. Indien inzender hieruit een andere bedoeling meent te moeten distilleeren, dan doet hij verkeerd. Wij achten noch de Nederlandsche iommunisten noch de Nederlandsche nationaal socialisten tot dergelijke misdaden in staat. RED.