De Groene Amsterdammer van 7 April 1934 No. 2966 -\ De schaduw van Stavisky Jérome Debrieu De moord op réciter Prince De Action Franchise", het orgaan van de Fransche royalisten, had in normale tijden 100.000 lezers. Op de aan gebeurtenissen rijke dagen van de zaak Stavisky hebben de rotatiepersen 600.000 exemplaren van de Action Francaise" op de straten gesmeten, zonder echter daarmee altijd de behoefte te kunnen dekken. Het was natuur lijk niet een plotseling ontwaakte liefde voor den hertog de Guise, den candidaat voor den Franschen koningstroon, die deze storm achtige vraag naar het strijdblad van het Fransche royalisme verklaarde. Wat de lezers in de Action Francaise" zochten ??en in het begin van de Stavisky-affaire ergens anders niet vonden was alleen maar een beetje onopgesmukte waar heid over de Parijsche crimineele politie. Deze waarheid of, wat men in Parijs plotse ling voor waar begon te houden had Léon Daudet in de hoofdartikelen van. de Action Framjaise" reeds uitgeschreeuwd, lang voordat de naam Stavisky voor den eersten keer de titelbladen van de Parijsche bladen sierde. Hij had sinds jaar en dag de geurigste schatten van zijn onuitputtelijken voorraad aan scheldwoorden aan de FranGche crimineele politie verspild en speciaal aan haar' voornaamste afdeeling, de zoogenaamde SüretéGénérale". Léon Daudet gebruikt niet de aanduiding SüretéGénerale: hij noemt het de beruchtste misdadigerskroeg in de Rue de Saussaies"; hij sprak en spreekt niet van commissaris sen en inspecteurs: de ambtenaren van de Fransche crimineele politie heeten bij hem gangsterlei ders", bandieten", moordenaars", schurken", schelmen". Léon Daudet is niet moe geworden, de SüretéGénérale van den moord op zijn zoon Philippe te betichten, wiens zoogenaamde zelf moord volgens de meening van den vader door de ambtenaren van de crimineele politie gefingeerd is geworden, om een onder hun hoede begaan mis drijf te beschermen. Daudet heeft ook in een reeks van andere gevallen de SüretéGénérale aanhou dend van moord, aanstichting en dekking van moordenaars beschuldigd. En met den hartstocht van een ijverenden profeet heeft Léon Daudet altijd weer de crimineele autoriteiten van Frank rijk gedenonceerd, zij is de incarnatie van alle im moraliteit, en in de misdadigersbende, die ze moes ten bestrijden, verward en verstrikt gehaakt. Eenige weken voor het uitbreken van het schandaal Stavisky werd de populaire directeur van een groot Parijsch variététheater in zijn kantoor vermoord gevonden. De moordenaar, zoogenaamd een ma troos, die tot zijn slachtoffer in homosexueele be trekkingen stond, is tot op heden spoorloos ver dwenen. Léon Daudet heeft beweerd, dat de politie den moordenaar kent en willens en wetens laat loopen om eenige invloedrijke personen uit de Parijsche homosexueele wereld te beschermen tegen compromitteeringen.. .. Men heeft vroeger Daudet's wilde beschuldi gingen tegew de crimineele politie niet zeer ern stig opgevat. Maar toen kwam de zaak Stavisky. De zaak Stavisky bracht aan het licht, dat de bedrieger, die het Crédit Municipal van Bayonne door een tamelijk eenvoudige manoeuvre in den loop van eenige jaren voor honderden millioenen bestal, tot de SüretéGénérale in de beste betrek kingen stond. De SüretéGénérale kende Stavisky. Eén van haar ambtenaren, de commissaris Bayard, had in 1926 Stavisky in een andere oplichterszaak gearresteerd en in het Huis van Bewaring gebracht. Dezelfde ambtenaar gaf later aan Sta visky een aanbeveling, die hem als een vertrouwde hulp legitimeerde. Stavisky werd indicateur", stille agent van de SüretéGénérale, De bedrieger, die door den rechter van instructie slechts voorloopig op vrije voeten" was gesteld, kreeg de eer volte functie, den Süreté-ambtenaar Bayard te onderrichten in financieele bedriegerijen. De Süret Générale zoo kwam het verder uit had geweten, dat haar stille agent Stavisky, nauwelijks voorloopig" uit het Huis van Bewaring ontsla gen, over ongehoorde geldmiddelen van het gunstigst uitgedrukt onbekende herkomst be schikte. Zij wist, dat hij een renstal bezat, een operette-theater en verscheidene bladen financier de, dat hij aan de speeltafels van de groote Fransche casino's en van de Parijsche cercles" millioenenomzetten maakte. Zij wist, uit de alarmeerende berichten van provinciale ambtenaren, dat Sta visky in Orleans slechts met moeite bij het vol tooien van een dergelijk schandaal gestoord was geworden, dat hij later in Bayonne met succes voltooien kon. Zij wist, dat Stavisky zich den naam Alexandre had aangeschaft en onder dezen naam met parlementsleden, ministers en ex-ministers, met ambtenaren, industrieelen en banken ver keerde en de zaken van den grootsten omvang tot stand trachtte te brengen. De Süretó Générale wist eveneens, dat in aan sluiting aan een duistere zaak van valsch spel Stavisky de toegang was ontzegd tot alle speelzalen in Frankrijk. Dat belette niet, dat de Süret commissaris, die geweigerd had, Stavisky in de speelzaal van het Casino te Cannes toe te laten, vierentwintig uur later van zijn Parijsche chefs het telegrafische bevel .ontving zijn verzet op te geven. Het gebeurde den 24sten December, Stavisky's vlucht uit Parijs in aansluiting op een verhoor over de destijds juist ontdekte oplichterij in het Crédit Municipal te Bayonne. Een vlucht, on begrijpelijk en onverklaarbaar, ingeval de politie haar plicht deed. Toen volgde Stavisky's zoogenaamde zelfmoord in een afgelegen villa te Chamonix een zelfmoord gepleegd in dezelfde seconde, dat de ambtenaren van de SüretéGénérale, na urenlang wachten in de nabijheid van het huis, de villa binnentraden. Het kwam uit, dat Stavisky's schuilplaats aan de politie was medegedeeld door denzelfden, man. die Stavisky op zijn vlucht begeleid had en die tegelijkertijd als indicateur" in dienst van de Süretó Générale stond. En tegelijk kwam aan het licht, dat juweelen tot een waarde van vele mil lioenen, die Stavisky op den dag van zijn vlucht bezeten moest hebben, spoorloos verdwenen waren onvindbaar. Het kwam tot een onderzoek, waarbij de Süret Générale nauwelijks n stap ondernam, die niet door den druk van het parlement of van de pers was afgedwongen. De cheques, die Stavisky af gegeven had, bleven wekenlang op de banken, zonder dat er beslag op werd gelegd. De talons dezer cheques, documentaire bewijsstukken van de afgiften, die Stavisky aan zijn beschermers en aan zijn beschermelingen overgemaakt had, bleven wekenlang zoek, om plotseling onvolledig en, zoo als naderhand bleek, bovendien gedeeltelijk vervalscht, door den Süreté-commissaris Bony aan het daglicht te worden gebracht. Bony was wegens een omkooperijzaak uit den dienst ontheven. Op den dag voor zijn voorloopige veroordeeling door het disciplinair gerecht, meldde de geschorste com missaris aan de regeering, dat hij, dank zij priv onderzoekingen, in. de gelukkige positie was, de talons van de Stavisky-cheques te verwerven. De bezitter verlangde slechts 10.000 francs en de belofte niet te zullen worden vervolgd en zijn naam niet behoeven te zeggen. Om tien uur 's avonds verscheen de onbekende in de woning van Bony, waar zich de staatsadvocaat en andere hooge ambtenaren gekomen waren, een masker voor het gezicht. Hij nam de koopsom, legde de talons op de tafel en verdween. Bony werd den volgenden dag door een deel van de pers als een tweede Sherlock Holmes gevierd; in zijn disciplinair proces werd verklaard, dat hij onschuldig vervolgd werd, en werden hem de verdere onderzoekingen in de Stavisky-zaak opgedragen. Vijf dagen later onthulden de Action Fran caise" en andere bladen, dat Bony's geheimzinnige vertrouwensman een. oude indicateur" was vau den commissaris, een bekend type in de Parijsche onderwereld, ,,Jo-les-cheveux-gris" genaamd. Bony had met behulp van deze zijn eerwaardige helpei's voor den gek gehouden. Hij had, naar men thans algemeen aanneemt, de schuilplaats van de talons reeds lang gekend. Hij had bezitters en bemidde laars van deze waardevolle talons kunnen laten arresteeren en zoo het bewijs kunnen vergemak kelijken om te weten, wie de kostbare docu menten vervalscht had. Maar Bony had er de voor keur aan gegeven, de talons verborgen te houden, totdat hij ze voor zijn coup de théatre noodig had. Sedertdien is overigens Jo-les-cheveux-gris''. Bony's vertrouweling, in de handen van den rechter van instructie geraakt en zit in de gevangenis. Hij wordt ervan verdacht bij de overbrenging van de Stavisky-juweelen naar Londen geholpen te hebben. Men zal reeds na deze onvolledige verzameling; compromitteerende feiten begrijpen, dat Léon Dau det en de Action Francaise" groote dagen beleef den, ledere nieuwe gebeurtenis in de zaak .Stavisky verscheen als een nieuw bewijs, hoe gerechtvaar digd de aanklachten waren, die zij sedert jaren tot de Fransche crimineele ambtenaren richtten. Zij staan heden met hun oordeel tegenover de SüretéGénérale en haar beambten niet meer alleen. Zeer ernstige republikeinsche bladen oordeelén niet milder dan het royalistische orgaan. In n van hen was kort geleden te lezen, dat commissarisBony den strop niet waard was, waaraan hij verdiende opgehangen te worden. Een andere Parijsche krant schreef, de reiniging van Frankrijk van de misdadigers moest en kon slechts succesvol. zijn, mits begonnen in de Rue de Saussaies, den zetel van de SüretéGénérale In deze atmosfeer vau wantrouwen en verach ting bleef de taak:, aan de SüretéGénérale overge laten het meest duistere en kwellende aller raadsel* in de zaak Stavisky op te lossen: de moord op den rechter Pririce. Tiet is misschien dr laatste proef, die voor het tegenwoordige systeem en hot menschenmateriaal van de Fransche crimineel*politie overblijft om te doorstaan. Wanneer het niet gelukt, de moordenaars van den rechter te vinden, dan y.al het woord van den minister van Binnenlandse!)e /aken Sarraut, dat in Frankrijk een maffia bestaat, die voor geen misdaad terug deinst --- met het feit verbonden blijven, dat de Fransche crimineele politie niet in staat is, of misschien niet eens willens is, den strijd tegeu de maffia te voeren. De resultaten van de crimineele recherche heb ben tot mi toe slechts eeuige optimisten bevre digd. Commissaris Bony, dezelfde, die den coup de théatre met de Stavisky-talons op zijn geweten heeft, heeft op niet minder theatrale manier drie mannen gearresteerd, die hij voor verdacht houdt. De gearresteerden zijn pittoreske figuren uit het zuiden van Frankrijk, tegelijkertijd politici" en verkiezingsagenten te Marseille en aan de Cöte d'Azur en in geval de fantasie van de Parijscht? detective verslaggevers niet heeft overdreven. - autoriteiten in de onderwereld van Marseille, eeu soort gangster leiders; maar welk duister bestaan. ze ook altijd mogen hebben geleid dat ze aan den moord op den rechter Prince medeplichtig zijn, heeft commissaris Bony slechts uit die bron. vernomen, waaruit te putten blijkbaar het eenige crimineele talent is van de SüretéGénérale. Een indicateur"', een stille agent van Bony, n.l. Angelo, heeft den commissaris het geheim toevertrouwd. Of deze man van eer van de Fransche justitiw naar de goede richting heeft aangewezen zal eerst moeten blijken. KU NSTZAAL VAN LIER ROKIN 126; AMSTERDAM DOORLOOPEND TEN TOONGESTE LD KUNSTWERKEN VAN JONGE HOLLANDSCHE EN BUITENL. MEESTERS