De Groene Amsterdammer van 28 April 1934 .No. 2969 ;, Nog eens: affaire Dreyf us Boekbespreking Nico Rost m*4~.ry^r/' i*T-.. * fmxs-w » A is«i..ï* Mk i, M| _£ J «k jjj fl|- ?* '. . .jfc*ST, i*,. i... . V y*- f^t ^' LETTRE AU PRÊSID '**' Titelpagina van L'Aurore" met het artikel van Emile Zola Wilhelm Herzog Der Kamp f einer Re-publik" (die Af f are Dreyjus') Europa-Verlag Zütich. Het boek van Wilhelm Herzog over de affaire Dreyfus, een werk van bijna duizend pagina's, waarvoor het mate riaal met noeste vlijt werd verzameld, is niet het standaardwerk geworden, dat misschien sommigen verwacht hadden. Het is het evenmin als de eveneens verdienstelijke werken van Bruno Weil en Walter Steinthal en Stellig en zeker was de publicatie van de documenten van den Duitschen militair-attachévon Schwarzkoppen voor de geschiedenis der affaire van meer belang. Ik vind niet, dat de eigen nasporing van Wilhelm Herzog, .waarvan trouwens niet veel te be merken is, zoo erg belangrijk is, al dient men groote bewondering te koesteren'voor de kroniek van de feiten" en de portretten van de groote figuren der affaire Dreyfus: Olemeneeau, Jaurès, Labori, Zola, Esterhazy. Picquart, Scheurer Kestner en vele, vele anderen. Intusschen ook vooral de reproductie van oude caricaturen en de publicatie der berichten van Theodor Wolff, toen nog reporter en later hoofdredacteur van het Berliner Tageblatt". Maar het standaardwerk over deze affaire blijft tot nu toe het .werk van Joseph Reinach: Histoire de l'affaire Dreyfus" (zeven deelen). , De waarde van het werk van den Duitschen publicist over deze zaak ligt op ander gebied. De ondertitel .van dit boek had, zooa's hij trouwens zelf schrijft, kunnen luiden: Het voorbeeld.... voor Duitschland". Bruno Weil had weliswaar reeds een poging gedaan de eerste crisis der Fransche republiek te schilderen {?Dreyfus", generaal Boulanger", Panama"), maar had zijn taak min der uitvoerig opgevat, het veel meer aan zijn lezers overgelaten parallellen en conclusies te trekken en ook geen politieke consequenties getrokken ten opzichte van de hedendaagsche toe standen. Herzog wilde door de schil dering van de grootsche gevechten in de derde Fransche republiek de eerste Duitsche republiek toonen, hoe men zich weren moet om onder de moei lijkste omstandigheden niet voor zijn vijanden terug te wijken, maar met hen af te rekenen, hen te overwinnen en de macht van het Recht te laten zegevieren over duistere machten. In dit licht gezien is het boek van Herzog vooral als we denken aan het lot der eerste Duitsche republiek een tragisch werk. Zijn. werk schildert de sociale, politieke, geestelijke en cultureele beweging ten tijde van de Dreyfus-affaire, een periode: die ein Kampf um die Bepublik war und m,U dem Siege der von aktiven Geistern geführten Republikaner ber die Feinde der Republik endete". In 1892 begon in Frankrijk het anti-semitisme zich uit te breiden. 1894 werd de joodsche kapitein Albert Dreyfus beschuldigd van spionnage ten gunste van Duitschland tot Dreyfus voor den krijgsraad te Rennes levenslange deportatie op het Duivelseiland veroordeeld. 1896 wordt Ester hazy als de schuldige aangewezen. doch de generale staf dekt hem op een misdadige manier. De groote strijd tegen de reactie begint. Zola's J'accuse" verschijnt. In 1899 vindt het proces opnieuw plaats doch eerst in 190(5 wordt Dreyfus gerehabiliteerd. Wanneer men deze honderden pa gina's leest, moet men steeds aan het lot der eerste Duitsche republiek denken. Herzog's boek is geschreven vóór Hitler aan de regeering kwam. Zijn boek wilde een leerboek zijn van den strijd en de overwinning cener republiek. Waarom, vraagt men on willekeurig, heeft de eerste Duitsche republiek het pleit verloren? Als men Herzog's werk leest, moet men wel een parallel trekken of men wil of niet. Wanneer men zijn hoofdstuk over Edouard Drumont, den verkon diger van het Fransche antisemitisme in die dagen, leest, denkt men aan hetgeen in Duitschland momenteel plaats grijpt en dat ook daar als overal het antisemitisme een ver schijnsel van verval en verwildering is. Maar we lezen in dit werk ook veel over geestelijken strijd een grootschen strijd van opvattingen en levensbeschouwingen. Waar is in Duitschland een strijd met geestelijke middelen gestreden in de republiek? Men denkt aan Zola's J'accuse" en aan het Bruinboek, aan Kennes en aan Leipzig en het tegenproces in loonden. Een groot deel van het werk is aan Zola gewijd, in wien zich, zooals Anatole France het eens uitdrukte, n oogenblik het geweten der Menschheid belichaamde". Herzog ziet uit het hoofdstuk Zola" wordt het ons duidelijk den strijd om Dreyfus als een strijd om het Recht. Het gaat volgons hem niet om poli tiek en economische interessen doch om het Hecht. Het politieke gedeelte komt in zijn werk ten gevolge hiervan dan ook wel wat erg in het gedrang. De andere beseft echter dat de geestelijke strijd, die werd uitgevochten in de prak tische politiek, steeds met een com promis moet eindigen als de strijd zich alleen van geestelijke middelen be dient: Keine Rede da von, dass diese' Kampte mit einem Siege der Idee oder gar mit einem Siegd der sozialen Gerechtigkeit endeten". Wilhelm Herzog verwaarloost bij zijn beschouwing de. economische fac toren en belangen der verschillende partijen en stroomingen te veel. Hij is een revolutionnair publicist, die eigen lijk toch nog verwacht, dat na een geestelijke overwinning, het recht zal zegevieren. Hij blijkt hier dus oen volgeling van Heinrich Manri. Maar als deze strijd om het recht door de eerste Duitsche republiek inderdaad eens wat krachtiger was gevoerd? Als de Duitsche republikei nen inderdaad eens de generaalskliek hadden bestreden in plaats van met haar te coquetteeren ? Het onderzoek tegen Hindenburg en Ludendorff in 1919 was immers slechts schijn. Na de Kapp-putsch volgde een amnestie van de officieren, die er aan had den deelgenomen ? Had de eerste Duitsche republiek geen geestelijke kracht genoeg? Waarom streed ze niet als de derde Republiek in Frank rijk? Men heeft vaak beweerd, dat ze niet over een Zola beschikte. Maar ze beschikte toch in ieder geval over een Harden, een Heinrich Mann en een Oarl von Ossietsky. Kri als er in Duitschland een Emile Zola geleefd had? Zou men naar zijn woorden ge luisterd hebben? Men zou er even weinig naar geluisterd hebben als men naar Harden, Heinrich Mann en von Ossietsky heeft geluisterd. Generalen hebben in Duitschland tot heden. nu eenmaal steeds het laatste woord. Heeft men in Duitschland ooit zóó tegen de reactionaire justitie ge streden als in Frankrijk? Paul Levi deed het, Gumbel en nog een paar anderen, maar heeft ooit n proces de atmosfeer gezuiverd? Maar ook in Frankrijk heeft de idee der gerechtigheid immers nog steetls niet over de heele lijn de over winning behaald en zal het pleit nog op andere wijze beslist moeten worden. Toen in 1931 tientallen jaren na de Dreyfuszaak in Parijs het be kende stuk van Hehfisch en Herzög werd opgevoerd en door de vertooriing van dit drama onlusten voor den schouwburg ontstonden, weken de Fransche republikeinen terug voor een paar lionderd vijanden der "Republiek. De nationalisten met I/on Daudet aan het hoofd, die nog heden Dreyfus voor schuldig. Zola voor een lasteraar en kolonel Ilenry voor een vaderlandschen held houden, bleven, hoewel ze in de minderheid waren, de-facto de overwinnaars. Va.n zóó weinig waarde is ten slotte de overwinning van de idee der gerechtigheid in de dagelijksche praktijk, zóó onvoldoende bleek ze. Maar Herzog weet zich te troosten met de verzekering, dat er steeds weer geestelijk onafhankelijke menschen zullen zijn, die opstaan tegen het onrecht een enkeling of een klasse aangedaan om tegen de overmacht van een stelsel te strijden en dat deze strijd altijd de moeite waard is. Aldus Herzög. LEVERT MEUBELEN STOFFEN - TAFMJTEN EN VERSIERINGEN F" F. SI N E MUS Leidschestraat 20-22 AMSTERDAM C. ROK en SMOKING OVERHEMDEN SPECIALE COUPE EIGEN ATELIERWERK Spoor's Mosterd W. A. Spoor Jr., Culemborg. Verkrijgbaar in den boekhandel; De schrijver van WAT NU, KLEINE MAN ? heelt opnieuw een roman ge schreven, over den zelfkant der samen leving, zoo menschelijk, zoo ontroerend, dat hij U meesleept van begin tot eind. Ing. < 2.90 ? 500 pag. ? Geb. l 3.75 N.V. SERVIRE DEN HAAG