De Groene Amsterdammer van 12 Mei 1934 No. 2971 \ ;..-*! UP i ! Een literair experiment Albert Heiman " W. A. Wagener: Sjanghai 1) Ik stel ine voor, dat de heer'Wagener, toen hij liet plan maakte een uiteenzetting te geven van let begin der Chineesch-Japansche troebelen, die gedurende de laatste jaren een catastrofaal verloop «chijnen te nemen en ook voor Europa de gevaar lijkste gevolgen kunnen hebben, ten volle over tuigd was van de onwetendheid der massa in deze, van het gebrek aan belangstelling voor wat daar.ginds in het Verre Oosten gebeurt, en van de zorgeloosheid waarmede men", dat is: zjjn ?eventueeléJezer ? ieder ernstig en zakelijk woord van de hand zou wijzen. Het is de vraag of deze voor-onderstelling juist geweest is, maar laat ons eens aannemen dat er inderdaad reden bestaat tot pessimisme in deze, ?«n dat men in de burgerlijke kringen tot wie de neer Wagener zijn woord richt, inderdaad blind ?en doof en stompzinnig is. Dan blijft het nog een -tweede vraag of men bij zulke menschen iets "bereikt, door het zakelijke relaas in vele brok stukken te snijden, en deze fragmenten op de bontste wijze af te wisselen met de brokstukken "van een andere, eveneens in stukjes gesneden ge schiedenis, die niets ernstigs of reëels heeft, enkel bizar is en zeer opzettelijk tegemoet komt aan een paar mode-hebbelijkheden van de literaire onder?wereld. Het artistieke experiment verdient in Holland altijd bizondere consideratie. Juist omdat de , ,officieele" bonzen-der-schoonheid alleen maar zin hebben voor oeuvres", voor datgene wat aan <3.e sedert jaar-en-dag heerschende normen be antwoordt, wat direct-aanvaardbaar is en on problematisch. Alles wat zich ingénu en extra vagant, onverwacht of onprogrammatisch aan dient, wordt alleen reeds daarom van de hand gewezen. De erkende schoonheidsbeoordeelaars ?worden niet gaarne in hun van-ouds-gewende ge nietingen gestoord. En wat zijn experimenten anders dan zulke onverlangde stoornissen met een heel onzeker resultaat ? Wie . zich aan zooiets ?waagt, heeft het slecht in ons land, hij moet zijn "weg met heel wat theoretische drukte voorbereiden, hij heeft een beetje reclame hard van noode; als ?de goden hem dan gunstig zijn en hijzelf niet al te ?zeer van de gebaande paadjes afwijkt, dan loopt !hij tenminste nog kans door enkelen ernstig igenomen, en met voldoende aandacht en onvooringenomenheid aangehoord te worden. Door de -weinigen die jong genoeg zijn te weten, dat geen ?enkel experiment feitelijk overbodig of verspild is, ?wanneer het maar werkelijk een experiment, dus met onbekend, onzeker resultaat is. En hoe dit einde ook uitvalt, te prijzen is de man die het risico neemt van niet te slagen, om vóór alles ondervinding op te doen en zich zeker heid te verschaffen. Men kan makkelijker met zoo-een meeleven, dan met hen die op de sedertmenschenheugenis-bepr'oefde wijze jongleeren, brillant maar zonder ooit de spanning van het on zekere, de verrassing van iets nieuws te brengen. Men heeft stellig al eens meer geprobeerd om tzooals 4e heer Wagener a doublécran" iets uit ?te beelden, en het origineele bij hem is voornamelijk de onbehouwenheid waarmee hij dit OLS VVïtte Cura9ao iSe Cnerry Brandy .Menthe Glaciale Cura9ao Brandy , Koopt Nederl. fabrikaat! doet, de onwil om het zakelijk relaas dat hem ter harte gaat te vermengen met min of meer scrabeuse geschiedenisjes die niets ter zake doen, doch slechts kleine attracties moeten vormen voor een allerbarbaarscht publiek. En het is tegelijk deze onbe houwenheid die het experiment heeft doen mis lukken. Want het geheel is nu zoo uit-elkander gebrokkeld, dat het zijn effect mist bij degenen die zich het meest voor het zakelijk deel ervan interesseeren, en waarschijnlijk ook voor hen die de andere fragmenten hun voorkeur schenken. Er blijft niet veel over aan het slot; de tegen stellingen heffen elkanders effect hier volkomen op. Wat voor belang hebben de ernstige gebeurte nissen in en om Sjanghai, wanneer de menschheid die daar de dupe van wordt, uit zulke sujetten bestaat als voorkomen in de toegevoegde intermezzi, uit zulke idioten als het publiek waarvoor de heer Wagener deze sujetten heeft geschapen? Vermoedelijk zou er meer bereikt zijn, wanneer de schrijver over grootere literaire ervaring beschikt had en subtieler te werk gegaan was. Wanneer de twee elementen beter door elkaar gemengd waren, tot een homogeen geheel, de verschillende per sonages mét hun vulgaire attractieven onontbeer lijke bestanddeelen waren geworden van de politieke geschiedenis waar het de schrijver om te doen geweest is. Door deze vermenging niet tot stand te brengen, heeft hij zijn lezers steeds voor het pijnlijk alternatief gesteld, van elke twee bladzijden of de eene, of de andere verwerpelijk, want hinderlijk-interrumpeerend te vinden. Het argument, dat er zeer groote schrijverskwaliteiten noodig zijn, een Shakespeareaansche begaafd heid zou men geneigd zijn te zeggen, om een vermenging tot stand te brengen die niet meer bij lezen en overdenken uiteenvalt, mag ditmaal misschien ter verontschuldiging worden aangevoerd, omdat de heer Wagener enkele heel positieve kwaliteiten van zijn werk aan het experiment en aan zijn behoefte om ook de aandacht van een minder-toegewijd publiek te trekken, ten offer heeft gebracht. Hij is namelijk een zeer vlot en onderhoudend causeur-op-papier die, van de hak op de tak springerig, soms op verrassende wijze weer midden in zijn thema terecht komt. Geen filosoof, geen ontdekker zelfs van groote, bindende consequenties (die toch waarlijk wel uit de gebeurtenissen in en om Sjanghai te trekken zijn!), maar wel een vaardig en geestig opmerker, iemand die zeer menschkundige vaststellingen op oorspronkelijke wijze lanceeren kan. Met deze vermogens zou hij een aanlokkelijker en waardevoller boek kunnen schrijven dan hij thans gedaan heeft, een werk dat zich zeker gunstig zou kunnen onderscheiden van het soort dat hij verfoeit en dat hij in Sjang hai" bij gedeelten moedwillig heeft geïmiteerd. Want hij koestert tweeërlei bezorgdheid die er borg voor zijn dat hij dingen schrijven kan die onze volle belangstelling trekken en de belang stelling van iedereen die niet als aesthetiseerende struisvogel leeft; hij voelt zich verbonden met de groote en kleine wereldgebeurtenissen, voelt zijn mede-verantwoordelijkheid en mede-passiviteit. En tracht deze te activeeren. Daarnaast staat dan nog zijn wil om ernstig aangehoord .te worden terwille van de ernst der dingen die hij te zeggen heeft; zijn zorg voor de verbondenheid met zijn lezers, een der beste bewijzen van sociaal gevoel bij een hedendaagsch auteur. Het zijn eigenschappen welke op de literaire weegschaal weinig plegen te tellen. Maar onder de dreiging van op-handen-zijnde gebeurtenissen waarvan die in Sjanghai" beschreven nog slechts zwakke voorspelletjes .zijn, vergaat ons meer en meer de lust het geijkte goudschaaltje te ge bruiken. Tijdens het regenen van bommen en granaten, tijdens de lawine der omwentelingen kan er immers alleen nog maar met zwaardere bascules gerekend worden, die slechts doorslaan wanneer de heele mensch zich in de waagschaal stelt. Tentoonstellingen r Kunstzaal My Home, Lange Houtstraat 15, Den Haag. Houtgravures en koperburijnen van Joris Minne. Tot 14 Mei. Huize Koninginnegracht 77, Den Haag. Schil derijen door J. C, Tiele. Tot 14 Mei. Sted. Museum, Amsterdam. Werken [van de leden der Vereeniging St. Lucas". Toonkamer Ad. Donker, Witte de Withstraat 22, Rotterdam. Werken van H. C. Mac Lean. Tot 15 Mei. Huize Statenlaan 71, Den Haag. Werken van Willem van den Berg. Tot 20 Mei. N.V. Boekhandel v/h. J. G. Broese, Utrecht. Tentoonstelling Arthur van Scheldel. Tot 23 Mei. Kunstzaal van Lier, Bokin 126, Amsterdam. Teekeningen door Bo. Mogendorff. Tot 24 Mei. Kunsthandel Aalderink, Jac. van Lennepkade 55, Amsterdam, Werken van Kathe Kollwitz, Otto Nagel en Heinrich Zille. Tot 26 Mei. Stedelijk Museum, Amsterdam. Moderne Chineesche schilderkunst. Tot 26 Mei. Botterd. Kunstkring, W. de Withstraat 35, Botterdam. Schilderijen en teekeningen door Joseph Teixeira de Mattos. Beeldhouwwerken, teekenin gen en borduurwerk door Moissy Kogan. Beeld houwwerk door Wolf Demeter. Tot 27 Mei. Toonzaal H. Meijer Timmerman Thijssen, Oostduinlaan 22, Den Haag. Schilderijen en grafiek van Jan Wittenberg; ceramiek van Gerrit de Blanken; weefwerk van Edm. de Cneudt en binnenhuis architectuur van Bits van Witsen en Jan Castens. Tot 28 Mei. Studio '32, Botterdam. Tentoonstelling van architectuur-teekeningen, foto's en meubelen. Tot 31 Mei. Kunstzalen Unger & Van Mens, Eendrachtsweg 27, Botterdam. Werken door Badda. Tot l Juni. Kunsthandel Buffa, Amsterdam. Werken van H. Lugt. Tot l Juni. Kunstkelder Spui 13, Amsterdam. Beeldende kunst van Han van Dam en Willy Boers, kunst nijverheid van E. X. de Jongh Endt, Thera Hofstede Orull en Nel van der Chijs. Tot 2 Juni. Amsterdamsche Ateliers voor Binnenhuiskunst, Amsterdam. Schilderijen van Jan van Heel. Tot 3 Juni. Arti et Amicitiae, Amsterdam. Voorjaarsten toonstelling. Kon. Kunstzaal Kleykamp, Den Haag. Nieuwe werken van Toon Kelder. Kunsthandel ? Santee Landweer, Amsterdam. Oude Vlaamsche schilderijen en oude teekeningen. Spreekzaal Zeer geachte Hedactie. Ik dank O. van Tussenbroek voor zijn vrien delijke woorden, naar aanleiding van mijn tentoon stelling in het Sted. Museum. Ik stel er echter prijs op te verklaren, dat ik den heer Denham Maclaren niet nagevolgd heb. Het is de eerste keer dat ik dezen naam verneem en werk van hem is mij niet bekend. Indien dus de heer Denham Maclaren tot de zelfde vormen kwam als ik, zullen wij wellicht beiden dezelfde constructieve inzichten gehad hebben. Met beleefden dank en hoogachting, COBN. VAN DEB SLUYS. KRUG REIMS 1} L'ltf/ave Brusse N.V. Rotterdam. Uw CHAMPAGNE indien ge kenner zijt! [Agenten: |j_F^Onnes St Zoon - Groningen