No. 2973 De Groene Amsterdammer van 26 Mei 1934 De klove Bioscopy L. J. Jordaan Carl Behr en Werner Hochbaum: Morgen bcginut das Lieben" (De Uitkijk) Er is iets wat deze film van vele films onzer dagen waaronder ook de beste scheidt: een diepe klove, een nog niet overbrugde afgrond .... de liefde voor de film om haars zelfs wil! Sinds jaar en dag spreken wij van de avant-garde" geleerd, misprijzend, ironisch.... o, ja .... vooral ironisch en ik verwed er een lief ding om, dat geen tien beoordeelaars er precies hetzelfde onder verstaan. Sommigen denken aan deze fameuze avant-garde uitsluitend in laboratoriumtermen, als een recepten boek van experimenten". Anderen ? worden al kregel bij het woord alleen, in de heilige over tuiging dat avant-garde de vrije vertaling is voor hol misbaar en snobisme. Een bepaalde schare van adepten staat in naïf ontzag voor een soort zwart-wit magie.... een goochelen met draaiende vierkanten, dansende boordjes en wentelende ?wielen een diepe en hooge kunst omdat zij zoo volmaakt onbegrijpelijk is. De groote meerderheid tenslotte denkt heelemaal niet aan de avant-garde en gaat over tot de orde van den dag. Maar des niettegenstaande duikt het woord hoewel de avant-garde sinds lang dood en begraven heet telkens weer op. Er moet dan toch, zou men zoo zeggen, met die acte van overlijden iets niet in den haak wezen. Er moet iets levends en tastbaars achter dezen uit het vage filmjargon geboren term schuilen, dat een realiteit beteekent. Het heeft mij altijd willen voorkomen, dat men de eenvoudigste en acceptabelste definitie veel vuldig over het hoofd zag n.l. dat de avantgarde" films maakte om de vreugde van het werk alleen.... zonder eommercieele bij-oogmer ken. Het klinkt helaas ! akelig eenvoudig.... zoo eenvoudig, dat wij den diepen zin dezer simpele aanduiding niet meer verstaan. De film als-handelsobject is een axioma geworden ??een onvermijdelijkheid, die wij uit gewoonte gedachte loos aanvaarden. De cirkel-redeneering: films maken is duur en alleen mogelijk wanneer de losten gedekt worden dus kan de film slechts op een eommercieele basis" bestaan.... deze redeneering dan werd een gemeenplaats, die lang zamerhand de gedachte aan iedere andere mogelijk heid verdrong. De harde practijk leerde den film liefhebber mores: hij legde zich bij den onafwendbaren gang van zaken neer en wijdde al zijn belangstelling, al zijn liefde aan het curieuse mixtum, de eommercieele film" .... dat wonder lijke compromis tusschen scheppende potentie, genialiteit soms en doodgewone winzucht. Omdat al het andere sinds de kortstondige activi teit der z.g. avant-gardisten een illusie scheen en omdat gezegde filmliefhebber zijn geloof in en zijn liefde vóór de film als uitdrukkingsmedium, niet prijs wil geven. Slechts af en toe schrikt hij op uit deze noodgedwongen berusting, wanneer zijn instinct hem waarschuwt dat hij tegenover iets anders.... iets puurs en oprechts staat. Dan zet hij al zijn schuwheid voor het woord: avantgarde, opzij. Wat tot hem spreekt is noch de snob, noch de experimentator, noch de koopman maar de mensen. In dezen zin is Morgen b3ginnt das Leben" een avant-garde film. Niet om het Froschperspectiv" of de scheeve beelden of de buite nissige montage, maar om de zuiverheid en op rechtheid van het geheel. Hier is een gegeven simpel en natuurlijk dat regelrecht uit het gemoed van den maker tot ons komt.... zonder den gebruikelijken, omweg via de kassa. Deze geschiedenis van den ontslagen gevangene, die de vrouw, welke vijf jaar lang op hem wachtte, misloopt door het domme toeval, dat haar deed vergeten den wekker op te winden dit eenvoudige verhaal beweegt zich strak en onverbiddelijk langs logische consequenties. De Steh-geiger van de zaak waarin het vrouwtje cassière is. zoekt en vindt een betrekking voor den ontslagen gestrafte. Doop dat eene nietige verzuim met den wekker in beweging gezet loopen deze personages langs elkaar heen verrijzen misverstanden dreigt een fataal conflict. Wanneer de ex-gevangene in wanhoop de deur van zijn woning gesloten vindt en van een hooger portaal af den knappen, jongen Steh-geiger een brief in de bus ziet werpen rijst een wild en wanhopig wantrouwen in hem op. De ellende die hern naar de keel dringt, wil hij neerdrukken door den drank. Beneveld, maar met zijn verdriet als een knagende pijn ergens diep in zijn gemoed, wankelt hij opnieuw de straat op een man kruist zijn pad: de steh-geiger.... de medeminnaar! Een wilde achtervolging begint dwars door het razende verkeer der wereldstad. Tot de ex-gevangene door een auto-bus wordt gegrepen en tegen den grond geslagen.... de Steh-geiger, volkomen onbewust van het noodlot dat hem op de hielen zat, vervolgt zijn weg naar het huis van zijn verloofde. Ontnuchterd en met den schrik vrij gekomen zet de ex-gevangene zijn weg voort de prooi is hem ontsnapt, dus keert hij automatisch naar zijn eigen woning terug, waar zijn vrouw, na een vruchteloozen tocht naar de gevangenis, uitgeput neerzit. Een oogenblik staat het verhaal stil: binnen is de jonge vrouw, verslagen en wanhopig buiten bevindt zich de man, grimmig en wraakzuchtig.... beiden slechts gescheiden door de deur, die hij nog gesloten waant. Dan begint de kanarie in de kamer te zingen en instinctmatig grijpt de man de deur kruk.... zij geeft mee en de echtelieden staan tegenover elkaar. Een kreet van liefde, deernis en geluk: Robert. . . . DU!" en alle pijn, alle wantrouwen wijkt uit het gemoed van den man. . zonder melodrama, zonder explicatie. De film is ten einde. In tal van opzichten is dit alles verwerkt tot een aangrijpende en voortreffelijke film in de zelfde opzichten als de eommercieele film kent. De gang der gebeurtenissen is door het uitstekende manuscript prachtig ontwikkeld: de handeling wordt in hoofdzaak gedragen door dien wijden blik door dat souvereine tegen elkaar zetten der gebeurtenissen (feiten-contrapunctiek, met per missie voor het geleerde woord !) dat de film plot seling boven een buiten hot bereik der andere kunsten plaatst. Een vrouw zoekt haar man de man is op weg naar zijn vrouw. Beiden bevinden zich in elkaar passeerende treinen.. . twee exis tenties glijden langs elkaar heen.... een brief uit de hand der jonge vrouw gevallen blijft op de dwarsliggers der rails liggen: een nietig verkreu keld stuk papier tusschen de oneindigheden der naar den horizont snellende rails. Andere episode: een man zit in een cafédat nog kil en dood en niet tot avondleven ontwaakt is en tracht er zijn misère te verdrinken. Ken paar tafeltjes verder een landerig vereenzaamd snollen-type achter de toonbank een onverschillige buffet-juf cijferend en lijzig neuriënd. Uit den nevel van den drank stijgt het beeld van een ander caféop analoog aan dit, maar levend en schitterend in avonddrukte vijf jaar in het verleden teruggescho ven. Volgt een wonderlijk irreëel spel van nu en toen een fantastische ver wisseling van ruimte en tijd, slechts saamgebonden door den brozen draad van onzekere werkelijkheidsobjecten: een klok, een buf fet, wat kroeg tafeltjes .... maar als gehtel een zeldzame synthese van stemmingen en feiten. In zulke momenten zweeft het nieuwe menschelijke orgaan, de film. boven den doolhof van driften en reacties, die wij Lei:en noemen over zien wij de grillige mozaïek van handelingen en gebeurtenissen door een blind noodlot samenge voegd. Dit zijn de nog zoo schaarsche oogenblikken waarop de film zich openbaart als een superieur vermogen om. ruimte en tijd te beheerschen. . . . waarop zij tenslotte zichzelf is. Er is meer: dit boeiend neergeschreven film visioen wordt gedragen door een zoo juiste realisa tie, dat men aarzelt te beoordeelen, waar het scenario ophoudt en de regie begint. Daarbij een vertolking door spelers, die elkaar in eenvoud en distinctie weinig toegeven, maar onder wie de nog onbekende figuur van Erich Hauszmann de groote verrassing is. Tenslotte een steunen op de werkelijkheid door middel van stads- en landschap exterieurs, die op pijnlijke wijze het ware domein der film in de herinnering terugroept. Maar het zij herhaald: dit alles treft men per saldo ook in de eommercieele film aan.... zij het zelden zoo consequent en geïnspireerd doorgevoerd. Er is echter iets anders, dat zich beter gevoelen dan omschrijven laat een sensatie van waarachtig heid en vrijheid, die deze film u dwingend sugge reert, liet zit overal en nergens: in de capricieuse wending der handeling, in de vrijmoedigheid waar mee een effect tot het einde toe werd uitgesponnen, in de gedurfde schaarschheid van het gesproken woord, in de beslistheid waarmee de typen werden gekozen. Alles culmineert in de onontkoombare zekerheid, dat hier het werk omderwille van het werk-zèlf werd gedaan. Dat ick-en-weet-niet-wat waardoor een ,.Menschen am Sonntag", een Abschied", zich van de boste industrie-films onder scheidden treft men ook hier aan. Het geeft een zeldzaam gevoel van bevrijding te weten, dat men voor een enkele maal verlost is van den spiedenden koopmansblik, die uw hersens tracht te fouilleeron om te weten of het artikel marktwaarde heeft. Ditmaal zijt ge eens niet de serviel bediende kooper in het film-warenhuis, maar de onopgemerkte toe schouwer van met liefde bedreven vakmanschap. Dit is dan een soort avant-garde die zich verre houdt van bewuste ..experimenten" en uitzonder lijke vorm vondsten. Integendeel wat er van de vroegere ..filmgrammatica" overbleef (de reminis centies aan lluttmann's Borlin", aan C'avalcanti en KenéClair) valt uit den toon als geforceerd en opzettelijk. Ook zonder de straten die op haar kop gaan staan voelen wij de uitwerking van het. mo derne stadsverkeer op een ontslagen gevangene. . . ook zonder het overvloedige incopieeren ondergaan wij de transpositie van visioen naar werkelijkheid. Het is veeleer de strenge logica der beoldopvolging de onafwijsbaarheid der consequenties, die zich aan onze hooge goedkeuring ten eenenmale ont trekken, welke deze film tot avant-garde" maken. En haar plaatsen aan de eenzame zijde van de klove, die nog altijd de vrije schepping van het handelsproduct scheidt. Nieuwe uitgaven Radio en Electro- Acoustiek. Maandblad voor Radio Ontvang- en Zend-techniek, Omroeptechniek Radio-Distributie en Draadomroep Opname en Weergave van Oramofoonplaten en Geluidsfilms Televisie en Beeldtelegrafie -Meettechniek. Ie [jaargang. No. 1. April 1934. Uitg. FirmaOebr.de Boer, Aalten.