De Groene Amsterdammer van 16 Juni 1934 N o. 2976 Bioscopy Filtn^epiek L. J. Jordaan i !* t I; SS- WilHam A. Wellinann: Conquerors", Roxy Het was op zichzelf reeds een merkwaardigheid, dat het eerste film-epos van een Europeesch stuk geschiedenis uit Amerikaansche handen moest komen. Nog opmerkelijker mocht het heeten, dat aldus niet slechts een voortreffelijke film ontstond, maar dat die film bovendien een scherp beeld gaf van het betreffende nationale karakter. Caval'. cade" zal als eerste ernstige en geslaagde poging t; " om de geschiedenis van een tijdperk in een filmi sche synthese te herscheppen, een gebeurtenis blijven van historische waarde. Maar het verwonderlijkst van alles is de teleur stelling, die de gelijksoortige verfilming van een Amerikaansch poque baarde. Er werd min of meer in spanning op gewacht: wanneer Cavalcade" ??toch altijd het cinegrafische koekoeks-ei van Hollywood reeds een succes bleek.... wat moest dan het historisch heldendicht der Amerika nen-zélf niet worden !? Betrekkelijk kort na, Cavalcade" kwam inderdaad de Amerikaansche replica en gelijk gezegd de verwonderlijke teleurstelling. Want niet alleen dat Conquerors" de Opmarsch der wereld" gelijk de trotsche vertaling luidt een vrij trieste imitatie werd van de beroemde Fox-film.... het werd een in alle opzichten zwakke navolging bovendien. Waaraan dit ligt ? In de eerste plaats waarschijn lijk aan de vervloekte hebbelijkheid der seriefabricage", waarvan de filmindustrie allen harden lessen ten spijt maar geen afstand schijnt te willen doen. Dat een evenwichtig en oorspronkelijk werk als Cavalcade" niet na te bootsen was, kon een kind voorzien. Dat bovendien niet ns maar honderdmaal is gebleken, hoe een dergelijke fabri cage en série" het publiek ontstemt en verveelt, zou voor ieder verstandig zakenman een wenk zijn zich hiervan voortaan te onthouden. Nee /.egt ,,Radio-Pictures" na de honderd-en-eerste mis lukking van zijn buurman aanschouwd te hebben nee !.. .. maakt Fox" een film-epos dat succes heeft.... als-de-dit-en-dat wij óók zoo'n dingie.. . en liefst zooveel mogelijk hetzelfde ! Aldus werd Conquerors", van het eerste muzi kale Leitmotiv" tot de toast aan het slot de uiterst doorzichtige poging om aan de ideeën van een ander toch vooral ook een centje te verdienen .... en kan zij als de zooveelste mislukking geboekt worden. Wij laten ons door de avant-gardistische Einlagen" der zich opstapelende geldzuilen, zwellende geld zakken en wat dies meer zij niet om den tuin lei den: wij zien maar al te duidelijk hoe in Richard Dix en Ann Harding de pendants zijn gezocht van Clive Brook en Diana Wynyard. Dat de tragi komische butler uit Cavalcade" hier werd ver vangen door den tragi-komischen dokter van Ouy Kibbee, hebben wij aanstonds dóór zoogoed als het ons volkomen duidelijk is dat diens vrouw de rempla9ante moet verbeelden van de dienstbode uit het Engelsche verhaal. Kortom:.... het is alles vrijwel hetzelfde alleen op een aanzienlijk lager niveau. Van den wijden blik, de ruime syn these en de aangrijpende grondgedachte, die van Cavalcade" een breed historisch panorama maak te is hier niets te merken. Een serie van sensationeele gebeurtenissen, overeind gehouden door het thema dat er ten allen tijde crises zijn ge weest", verbindt den aanvang der pioniers met het slot der wereldcrisis. Het is zonder twijfel de groote fout van het scenario, dat uit deze ordening van historische Querselmitte" geen historisch drama groeide.... en voorzoover wij het nog niet wisten, beseffen wij thans voldoende welke ver plichting de film Cavalcade" aan haar geestelijken vader, Noel Coward, had. Dichters, denkers, dra maturgen .... ziedaar wat de film steeds dringen der eischt de doeners staan bij hoopen klaar ! Maar ongetwijfeld ligt het fiasco van ^Conque rors" evenzeer bij de uiterst zwakke bezetting. Richard Dix is weinig meer dan een schmiereacteur uit de oudere periode der film en tegenover de gevoelige en accurate reproductietechniek onzer dagen volkomen misplaatst. Als jongeman is hij te oud en te weinig innemend als grijsaard een weerzinwekkende komediant. A propos.... wan neer zal die plaag eens over raken van de ouderwordende spelers" met hun ridicule pruiken en groezelige naniaak-rimpels ? Is het nu nog niet duidelijk dat de film dergelijke tooneelkunsten niet verdraagt? Ook hier genieten wij weer volop van die transformatie-liefhebberij en zitten de spelers elkaar aan het slot te bekijken met gezich ten, die iri jaren niet gewasschen schijnen en spre ken zij elkaar toe met het geluid van verkouden papegaaien.... hetgeen dan de tooneelmatige vertolking van het begrip ouderdom" is. Jaren geleden werd het begin gemaakt met de filmische synthese eener cultuurgeschiedenis van Amerika. Het gold slechts het heroïeke tijdperk.... zoowel van de film als van het land: Cruze's Covered Waggori" later drass" en Iron Horse" .... alle drie fanatieke en bloedrijke verbeeldingen der trekkers-periode. Nog altijd is het wachten echter op de voortzetting van deze pogingen de voortzetting die, evenals Caval cade", een brug zal slaan over de wereld van schokkende veranderingen, welke de negentiende eeuw van de twintigste scheidt.... Dat Conquerors" hiervoor in aanmerking komt kan niemand beweren. Oorlogszuchtig pacifisme Se-lwyn: Men must fight"' Alhambra De tijd ligt verre dat pacifisme en beschaving synoniemen waren en do conjunct uur is voor het vreedzame deel der iiiensehheid op y.ijn minst genomen angstig onzekei'. De eeiie helft der bevol king loopt tegenwoordig in hooge laarzen cii gekleurde hemden rond en kijkt alsof /.ij do andere helft wil verslinden. Wat deze laatst u aangaat zij weet niet wat het veiligst is: zich schuil te hou den of óók maar heldhaftig te doen. Van deze twijfelaarspositie getuigt ,,Meri must t'ight" op de evidentste wijze, liet is mogelijk gebleken, dat zij door den oenen criticus pacifis tisch door den anderen oorlogszuchtig wordt uitgelegd. Dit teekent de situatie en doet liet vermoeden rijzen, dat wij hier met een sterk gemutileerde copie te doen hebben. K n. daar liet niet tot de gewoonte der Amerikanen behoort bij de conceptie van hun film hetzij pro of contra. half-werk te leveren ? danken wij dezen, groc-van een-oorlogsfilm zeer waarschijnlijk aan Linncnlandsche tusscheiikomst. Het thema -- voor zoover nog uit deze copie op te maken is dat der harde fataliteit. Men must fight" zoo leert deze film, hoc absurd, walgelijk en misdadig de oorlog moge zijn. Op het beslissende oogenblik als de geesten beginnen te d el i roeren over the honour of our flag" en nationale waardigheid" is het mot ethiek en gezond verstand gedaan. De periodieke Waanzin, die vechtlust'' heet, maakt zicJi en masse van do volken meester. Wij krijgen de traditioiieele duizendkoppige mee tings vol volksliederen en hysterisch geschreeuw we krijgen de vrijwillige dienstnemingen en al die bijverschijnselen van een kwaden, roes. . . . de rest is -bloed en stank en ellende: de oorlog ! Een dergelijk Leitmotiv is niet erg opbeurend in de huidige precaire situatie -?noch bijzonder verheffend. -Maar het heelt n ding vóór: zijn goiiadelooze waarheid. Z V> is het gegaan van den aanvang der menschheid ai' zóó zal het op zijn minst genomen nog- eeuwen zich herhalen. Ifot is goed dsit wij dit wet<>n en hier scheen voor de film de taak weggelegd hard en meedoogeiiloos de waarheid te zeggen. In ...Men must fight", zooals het zich thans als Waanzin van den oorlog" presenteert, is hiervan echter niet veel meer te merken. De stalen waarheid, die als een mes in ons bewustzijn behoor de te dringen, werd een onzeker geveri-eii-iiemen . . een angstig lavoereii tusschen de onal'weiidbuarheid-van-den-oorlog en hut pavi;'istis<-h idealisme. Veel groote m goedo woor.lcri over den wa:mzm van den ooi-log, onmiddellijk gevolgd door op laaiende krijgshaftigheden die de zaak belachelijk en tot een aanfluiting maken. De organisator van het grootste wervldvrede-pa-t wordt bel l i ge rant bij de eerste gelegenheid, dat de fameuse honour of our flag" ter sprake komt. De jonge man wiens pacifistenmoed hem den oorlogsdienst doet weigeren, ook al verbeurt hij hiermede de liefde zijner verloofde ontdekt eensklaps dat een ander moet gaan wanneer hij thuisblijft en onder dit verbijsterende argument maakt hij rechtsomkeert en neemt dienst bij de vliegoniers. . goddank bespaart men ons de apotheose van zijn glorieuse verschijning in aviateurs-uniform. Zijn vrouw daarentegen slaat weer om, wanneer zij liet esquadron vliegeniers ziet ten oorlog trekken en hoont dat haar zoon zooiets niet zal hoeven te beleven !".... nota-bene nadat zijzelf geweigerd heeft haar echtgenoot weer te zien zoolang hij: geen oorlogstenue draagt. Zelfs de eenige conse quente figuur, de pacifistische moeder van den dienstweigeraar, werd niet veel meer dan een wat zielige monomane, wier \redes-hobby tegen de ijzeren feiten te piettor slaat. Zoo word waarschijnlijk dank zij wolwillende? coupures dit in den grond sterke en. wreede thema een verward en onzeker gesjaeher om on aangenaamheden in beide kampen te vermijden . Daarbij komt een verfilming zoo ongelukkigals ik ze in een Amerikaansche film sinds Life begins" niet heb gezien. Doorloopend staan de participanten op oen rijtje en praten.... praten zonder einde. Zij vertellen wat zij gedaan hebben, wat zij doen gaan, wat zij denken en wat zij niet denken en al dien tijd staat de film stil. Ik heb geprobeerd de begrootings- en afscheidskussen tetellen. . .. na de zoveii-en-vijftigste moest ik het opgeven ! Tusschen dit alles door wat ruw-ingelaschte oorlogsjournalen eri een vreemd-aandoend maar fameus bombardement". De bezetting is voldoende met uitzondering van den jongen 'Phüipps Holmes, die hier een uitstekende beurt maakt. Tentoonstellingen Sted. Museum, Amsterdam. Tentoonstelling Het Fransche Boek". .Sted. Museum, Amsterdam. Uitgevoerde en in voorbereiding zijnde werken der leden architecten van de Club II. B. O. Tot 18 Juni. Toonkamer Ad. Donker, W. do Withstraat 22, Rotterdam. Het Naaktfiguur" van een vijftiental bekende Nederlandscho schilders. Tot 18 Juni. Museum Fodor, Keizersgracht 50!), Amster dam. AVorkoii van Mendes da- Costa, Teixeira de Mattos, X ij land en Haedecker. Tot 23 Juni. Museum Willet-1 [olthuyseri, Amsterdam. Franscho Dri'iiton uit <1o l SI" eeuw. Tot 23 Tnni. Kunsthandel Aalderink, Jacob van Lcnne;>';:>(!< 55, Amsterdam. Werken van Tiieo Beerendon i. Tot 2., .lutii. Kunsthandel De Muurbloom, Lepelstraat 5,. Haarlem. Moderne metaaldniadfigureii. Tot 2i Juni. Metz «k Co.. Leidschestraat. Amsterdam. Nieuwe machinale weefsels voor de woning. Tot 21 Juni.. De Nieuwe Muziekschool, Hoiir. v. Lijiidenlaan (i. Zeist. Werken van Jacob Maris, Willem Maiis, Tjiolen. Isaao Israëls. Fl. Verster, Jongkind, Bos boom, Willem de Zwart, J. Voerman, CharloK Jacquos, Km. v. Marcke, Kaffaölli e.a. lot 25 Juni . Baarnsch Lyceum. Schilderijen (bloemstukken; van A. J. Voorn. Tot 25 Juni. Huizo Koninginnegracht 77, Den Haag. Werken van doorges Hogerwaard. Tot 25 Juni. Gebouw Voor de Kunst", Nobelstraat 12». Utrecht. Tentoonstelling van kunstwerken afge staan door Nederlandseho beeldende kunstenaar!.-. aan het noodfonds 1033 ten behoeve der verloting ten bate der slachtoffers van liet Hitlorismo. Tot 25 Juni. Kunsthandel Huffa, Kal verstraat 30, Amster dam. Werken door l'jd. dorden. Tot 28 Juni. Kunsthandel Huinck & Schcrjori, l feerorigracht '100, Amsterdam. Schilderijen van Ed. Karsen. W. B. Tholen en J. Voerman. Tot l Juli. Stedelijk Museum, Amsterdam. Jaarlijkscho ten toonstelling van den Hollaiidschcn Kunstenaarskring. Sant.ee Lairlweor, Keizersgracht 403, Amster dam. Schilderijen en teekenhigeii van l Tot Kwiatkowska, Vari.js. Beeldhouwwerk van Wilmer Ifoffmari, l'arijs. Tot O Juli. Kimstzaal ..Hoeker". Wagomvog 102, Haarlem. Werken van Herman Lugt en Wilh. de Boer. Tot 7 Juli. Kunst zalen l:riger .t van Mens, Eendrachtsweg 27. Rotterdam. Werken der Fransche on Holland scho schilderkunst.