l' V E GROENE AMSTERDAMMER Weekblad voor Nederland Onder hoofdredactie van A. C. Josephus Jitta Redacteuren: L. J. Jordaan en M. Kann. Secretaris der redactie: C. F. v. Dam Keizersgracht 355, Amsterdam C. - Telefoon 37964 - Postgiro 72880 - Gem. Giro G. 1000 Opgericht in 1877 No. 2977 Zaterdag 23 Juni 1934 F Een ziek volk Mr. M. Kann ,,Und das schrecklichste der Schrecken, ist der Mensch in seinem Wahn". (Schiller). Het ziet er op dit oogenblik in Duitschland heel slecht uit. Het zwartst gekleurd zijn de berichten, die ons regelrecht en min of meer onwillekeurig bereiken, de verhalen van den gaanden en komenden man en van hen die niet gewoon zijn over andere zorgen na te denkeu, dan die van het dagelijksch leven. Slaat men evenwel de berichten op in die bladen, die over voortreffelijke informaties beechikken, dan krijgt men lang niet zoo'n pessjmistischen indruk en gaat men twijfelen of er wel reden is voor zulk een ernstige paniek als er op dit oogen blik onder de verontruste massa in Duitschland rondwaart. Intusschen is het een feit, dat die paniek er is en dat er in het rijk een groote angst is voor inflatie en schaarschte, dat men van alles hamstert, win tervoorraden opdoet, pakken en schoenen koopt en bang is voor den terugkeer van het tijdperk van brood- en vleeschkaarten. Zoo zwart zien wij het niet. Het is de angst, die op dit oogenblik den toestand zwarter doet zien, dan in werkelijkheid het geval is een verschijnsel, overigens, dat op zich zelf ernstig genoeg is en de oorzaak worden kan van een lawine-achtig verloop van zaken. Maar daarop kwam plotseling, als de klap op den vuurpijl, de redevoering van von Papen, die zich achter de verontruste massa schaarde en openlijk partij koos voor de critiek, voor de mopperaars en criticasters, de wurmen en dwer gen", die Hitler en Goebbels met een paar rede voeringen dachten te kunnen bezweren. Von Papen eischte vrijheid van critiek en het recht van opposi tie en verder gaf hij summier aan, welke oppositie hij zelf wenscht te voeren. Eensklaps ziet men de reactionnairen, door de brute bedreiging van het regiem, in het geweer voor de vrijheid, de ver draagzaamheid en den vooruitgang, die zij zelf hielpen vertrappen. Het kan zijn dat von Papen ruikt, uit welken , hoek de wind waait. Maar kan men zich op een man als von Papen verlaten? Het is overigens merkwaardig dat zooiets onder een dictatuur inogelijk is. Aan den anderen kant is het de vraag of de groepen die nu in verzet beginnen te komen, nog wel een echte dictatuur boven zich vinden. De wetten, volgens welke deze ontwikkelings gang zijn baan beschrijft, de psychologie, die tot uitdrukking komt in de telkens wisselende geestes houding van het Duitsche volk, is echter zóó inte ressant, dat het de moeite loont daar een poos bij te blijven stilstaan en te trachten in te zien waarom de dingen zijn, zooals ze zijn, liever dan bespiege lingen vast te knoopen aan uiterlijke verschijnse len, als de koers van de vrije Mark een fictie die in den buitenlandschen handel van geen beteekenis meer is of zooals de pourparlers die moeten dienen om de ontwapeningsconferentie te rekken ??een illusie, wtarin niemand meer gelooft. Het merkwaardige is, dat sinds ruim een jaar het Duitsche volk, als het ware gezwolgen heeft in het doen herleven van oorlogsherinneringen. Ik bedoel hier niet de bewuste herinneringen, het vie ren van historische gebeurtenissen of het houden van een suggestieve Feldgottesdienst, maar de veel diepere reminiscenties, die de grondslag zijn ?van al die maatregelen, die heele politiek, die nu van Duitschland een belegerde vesting heeft ge maakt, een geïsoleerd stuk Europeesch continent waar voor den burger dezelfde levensomstandig heden gelden als een twintigtal jaren geleden, tij dens den wereldoorlog. Maar wat toen oorlogsnoodzaak was, is nu ontstaan door eigen wil. De politiek van autarkie en transferchicanes heeft geleid tot een afsluiting die in zijn gevolgen beden kelijk op een blokkade begint te lijken. Het onder scheid is, dat de blokkade een maatregel was van buitenlandsche vijanden dit niet. Wat toen ondervonden werd als een inbreuk op de persoon lijke en geestelijke vrijheid van een beschaafd volk, zooals censuur, suspensie van burgerrechten, bui tengewone rechtbanken, krantenpropaganda e.d. ??werd als oorlogsnoodzaak geëxcuseerd. De toe stand van geestelijke militariseering en terreur die er nu heerscht, wordt echter niet geëxcuseerd. Dat kan ook niet. Maar wat erger is: het hoeit ook niet, want hij wordt niet als dwang ondervonden. Integendeel, vooral in het begin van de Hitlerextase kon men waarnemen met hoeveel welgeval len een heel volk deze geestelijke terreur aanvaard de. Zelfs in de gestudeerde wereld". Pas later, en wel in den allerlaatsten tijd, kon men een kiem van geestelijk verzet waarnemen, dat in kerkelijke kringen zijn oorsprong vindt. Dit toont, hoe ernstig de massa-verblinding was, waartoe een geheel volk zich in den loop van enkele jaren had opgeschroefd. De verheerlijking van alles wat militair was, begon met een onvoorzien scherpe reactie tegen de oorlogsherinneringen, zooals die in die jaren in de literatuur opdoken en die uiter aard nuchter en verstandig en pacifistisch van strekking waren. Het is werkelijk belangrijk genoeg om de enthousiaste ontvangst en daarna de ver guizing van werken als van Remi. en Remarque en al diegenen weer eens uit een nieuw gezichtspunt te bezien. Herinner U het spektakel, in Duitsch land, om de film ,,Im Westen Nichts Neue.s". De film verscheen twee jaar later dan het boek. In dien tijd had zich een van die psychologische wis selingen voltrokken, waarbij het de moeite waard is, even stil te staan. Want wat was er gebeurd ? Bij het langzamer hand weer boven komen van oorlogsherinneringen pijnlijke en gruwelijke gewaarwordingen die blijkbaar een tijdlang onderdrukt waren geweest was aanvankelijk een afwerende reactie opge treden. Men schuwde den oorlog, men klaagde den militaristischen geest, de verheerlijking van de agressiviteit aan. Men verwierp de soldatesku idealen als in strijd met beschaving en vooruit gang. Daarna (en het waren voor 99,0 u dezelfde menschen, bij wie deze gevoelswisseling optrad) trad een tegengestelde beweging in, die in intensiviteit de eerste reactie verre overtrof. En dat op ieder gebied. De aanbidding der soldateske idealen werd zoo groot, dat welhaast een oor logstoestand geschapen werd zonder werkelijken oorlog. We hoeven er nu niet langer bij te blijven stilstaan, dat door een steeds verwar der geworden kluwen van niet-te-willen en niet-te-kunnen betalen de buiteiilandsehe handel tot een op oorlogsblokka.de gelijkend restje werd afgebonden. We hebben gezien hoe alle paraphernalia van een echten oorlog weer begonni-n f e Viooltjes Voortreffelijk» chocolade in den vorm van viooltjes. Een specialiteit. RINGERS Let op den naam f leven maar met gejuich begroet werden in plaats van als een juk gedragen. Er schijnt een psychologische componente in het Duitsche volk te leven die, als het ware dwangmatig, de ver schrikkingen van den krijg wakker roept, tot imitatie dwingt en de opgeroepen ideeën-wereld, de voorgetooverde herinneringen en fantasieën dan niet als iets pijnlijks en verwerpelijks laat leven, maar er een glorieus en heldhaftig ideaal van maakt. Een zoete pijn. De lezer heeft ongetwijfeld reeds bemerkt welke parallel hier getrokken wordt: de vergelij king van een ziek volk met een ziek individu, met iemand bij wien de geestelijke gezondheid te wenschen overlaat, bij wien het ontwaken tot de realiteit steeds wordt tegengehouden door een kracht die hem omlaag drukt. Ook daar zien wij, hoe een geestelijk defect wordt gekenmerkt dooi' daden en uitingen, waar van wij. als wij ze goed hebben leeren /Jen. be grijpen dat ze twee dingen tot uitdrukking bren gen. In de eerste plaats zijn de/.e abnormale handelingen <f>c(inf/m(ttiffc ItcrhuVinyeit van een eenmaal doorstaan leed. van een zoo heftigeri schok, dat daaraan goeddeels de verstoring van liet geestelijk evenwicht moet worden toe geschreven; in de tweede plaats komt (en dat is steeds de eigenlijke psychologische kern), bedekt en symbolisch, in den ziekelijken toestand een levensbeeld tot uiting dat ontzaglijk ver in den ont wikkelingsgang van den mensch terug ligt en waaraan de gestoorde nooit geheel is ontgroeid. Indien het geoorloofd is een parallel te trekken tusschen mensch en maatschappij en den ont wikkelingsgang, y.iek en gezond, te vergelijken van individu en massa, en indien liet waar is,, dat de hysterische- bezetenheid van het Duitsche volk een dwangmatige reproductie is van de belevenissen van den wereldoorlog en tegelijker tijd evenzeer van den i >orlog als oer-oud mensfhelijk en sociaal verschijnsel dan moet ook de rest van onze hypothese opgaan en dan moet er in de nationaalsocialistische verblinding en in de ver knochtheid aan menschelijk onwaardige leiders het noodige terug te vinden zijn, dat de herinnering aan de vroegste ontwikkeling der (iermaansohe horden wakker roept. W-e-zrtlipn zien. Ik hoop dat de lezer mij niet kwalijk neemt, dat ik schijnbaar zoo ver afdwaal van de hedendaagsche politieke gebeurtenissen. Ook de tegenwerping, dat de groeiende ontevredenheid in fhiitsehlaiid dan toch maar bewijst dat ze volstrekt niet allemaal alles zoo mooi en plezierig vinden, wil ik nog een oogenblik naast me neerleggen. Het zij me vergund deze uitweidingen op liet. gebied tier massa-psychologie nog een oogenblik voort te zetten en een terrein aan. te boren, dat volstrekt niet is uitgezocht om nu jui.st eens op het Duitsche volk een fel licht te laten schijnen. Wij hebben een hypothese opgesteld en moeten die nu aan de feiten toetsen. Dat het waar is, kun nen \ve niet bewijzen -- hoogstens dat 't klopt. /?'/?<;//</. di<- als de revolutionnaire grondlegger der moderne psychologie mag gelden, en die, welke Wetenschappelijke vertakkingen er uit zijn leer ook