Oe Groene Amsterdammer van 7 Juli 1934 N o. 2979 Wetenschappelijke varia Eötvöseffect r. P. van O Is t MV.K. Zuicl-pool HicMing der siraartekracht u en der centrifugale kracht m.v.k. óp verschillende breedten op aarde. ' ' ? . * ' Hoe men lichter kan > worden Hopelijk-grijpen velen mijner lezers met extra belangstelling dit blad om het lang verlangde middel te leeren kennen om gewicht te verliezen. Laat ik echter eerlijkheidshalve hier maar dadelijk met de openhartige bekentenis komen dat het 'eenige afdoende middel om overtollig vet kwijt te raken uitsluitend bestaat uit een week niet eten. Wat thans echter met lichter worden" wordt bedoeld, is een vermindering van lichaamsgewicht gepaard gaande met het behoud van onze massa, onze hoeveelheid stof, die ons min of meer bezwaart. Wie Well's The truth about Pyecroft" gelezen heeft, weet het. fijne verschil tusschen loss of weight" en loss of fat", dat Pyecroft tot zijn schade ontging. De oorzaak van ons gewicht is aan den eenen kant de stof waaruit wij bestaan, aan den anderen kant de aarde onder onze voeten, die deze stof aantrekt met de zwaartekracht. Dat wil zeggen, dat wij minder zouden wegen als de aarde eens minder hard trok, en dat wij zelfs heelemaal niets zouden wegen als de aarde niet meer onder onze voeten was en ook niet ergens in de buurt. Wij waren dan nog even dik of dun als nu, maar wij wogen niets. Dit is echter een droom, want wij zyn onaf scheidelijk van de aarde. Op de aarde zelf echter is de zwaartekracht niet overal even sterk. In de eerste plaats is de aarde niet een zuivere bol, maar aan de polen afgeplat. Bij de polen zijn wij dus dichter bij hetaardmiddelpunt, worden harder. aangetrokken en wegen daar dus zwaarder; bij den aequator zgn wij het verft van het aardmiddelpunt, dus daar worden wij~~het minst, aangetrokken en wij zijn daar hét lichtst. Er is nog een tweede reden waarom wü~aan~Hen evenaar lichter zijn dan elders. Zoodra eenlichaam gedwongen wordt een cirkelvormige baan te be schrijven treedt bij het lichaam de neiging op zich van het baanmiddelpunt te verwijderen. D*e kracht die dit doet is de middelpuntvliedende of centrifugale kracht. Voorbeelden: een auto die een bocht neemt, heeft neiging naar den buiten kant der bocht om te kantelen; bezoekers van een Lunapark, die op een draaiende schijf zich' wagen, worden er afgeslingerd. Deze neiging wordt steeds grooter naarmate de snelheid toeneemt. Immers bij hard rijden door een bocht verongelukt een auto eerder dan bij een kalme vaart. Daar de aarde draait om haar as, zullen wij als haar bewoners noodgedwongen cirkelvormige banen doorlqopen, telkens een completen cirkel in een etmaal. Daaruit volgt vanzelf dat wij ook centri fugale kracht ondervinden. Deze is steeds van de as weggeri-ïht, zooals de hierbijsbaande figuur voor verschillende breedten aangeeft. Men ziet allicht dat deze centrifugale kracht de zwaarte* kracht tegenwerkt, dus ons geicichl vermindert* Er zijn twee redenen waarom deze gewichteverminde ring bij den evenaar het grootst is. De eerste reden (die inen in de1 figuur gemakkelijk zal zien) is dat alleen bij den evenaar de centrifugale kracht precies tegengesteld gericht is aan de zwaartekracht, 'dus deze meer afbreuk doet dan op hooger breedte, waar de centrifugale kracht een stompen hoek met de zwaartekracht maakt,.dus met steeds minder succes het gewicht tegenwerkt. De tweede redenis ook gemakkelijk na te gaan..Ik Beide reeds dat bij grootere snelheid de centri* MVI;. fugale kracht toeneemt; houdt men nu in het oog dat de cirkel die een aardbewoner in 24 uur door loopt het grootst is bij den evenaar maar op hooger breedte voortdurend afneemt om aan de polen nul te worden, dan ziet men allicht in dat per seconde aan den evenaar de grootste afstand doorloopen wordt, dus de snelheid het grootst is, dus ook de centrifugale kracht het grootst is! In de figuur is dit aangegeven door de pijltjes die de centrifugale kracht voorstellen grooter te maken' naarmate men den evenaar nadert. Men ziet dus: aan den evenaar werkt de centri fugale kracht het sterkst en bovendien het gunstigst gericht zoodat hier de zwaartekracht den minsten invloed op ons kan uitoefenen en ons gewicht het geringst is. Nu het Eötvös-effect. Men houde goed inpietjoog dat met toenemende snelheid de centrifugale kracht toeneemt. Indien men nu eens zelf in be weging komt, loopende, fietsende, treinende,. en men beweegt zich in dezelfde richting als de aarde, dus naar het Oosten toe, dan vergroot men de snelheid, die de aarde ons reeds van nature geeft met een meer of minder aanzienlijk bedrag. Maar als men sneller gaat, wordt immers de centrifugale kracht grooter, dus ons gewicht wordt sterker tegengewerkt, dus wij worden lichter I Het omgekeerde is ook waar; als wij ons naar [het Westen begeven, dus tegen de aard-draai-richting in, verminderen'wij de natuurlijke draai-snelheid, dus de centrifugale kracht wordt kleiner, en de zwaartekracht wordt minder tegengewerkt en wjj worden zwaarder I Allicht zal men op het eerste gezicht meenen dat de minimale snelheden, die wij met onze ver voermiddelen bereiken, in het niet vallen bij de draaisnelheid der aarde. Maar dit is toch niet waar. De snelheid waarmee een Amsterdammer mét de aarde meedraait om de aardas is 278 meter per seconde. De centrifugale kracht, die daardoor optreedt, vermindert ons natuurlijk gewicht met n tiende percent zoodat iemand van 150 pond er driekwart Ons lichter door wordt. Wanneer deze man nu met een kalmen pas van n meter per seconde., "wat de snelheid van een niet veront rusten politieagent is, naar het Oosten loopt, b.v. van Koningsple^n naar de Munt, dan is zijn totale snelheid om de aarde 270 meter en daardoor vermindert zijn lichaamsgewicht nog extra met n heele gram! Loopt hij van Munt naar Koningsplein dan wordt zijn totale draaisnelheid 277 meter en luj weegt een gram meer! Hoe sneller b^j gaat des te grpoter is .dit Eötvös-effeot. Treint hu naar Haarlem met den electrischen trein dan weegt hu 30 gram zwaarder, en bij den terugreis 30 gram lichter.' In een vliegmachine is het gewichtsverschil nog opmerkelijker. Bij een transatlantische boot van 50.000 ton is bij volle vaart het Eötvös-effect tien ton, dus 10.000 kg.! Deze boot zal bij het varen naar Amerika, dus naar het Westen twee millimeter grooter -diepgang hebben dan bij terugkeer naar Europa. ' Aan den equator is het Eötvös-effect het sterkst, omdat, zooals ik beschreef, de centrifugale kracht hier recht tegenover de zwaartekracht werkt. Als onze vervoermiddelen .ons met een snelheid van 8: kilometer per seconde konden transporteeren (dit is ongeveer tien maal sneller dan een kogel den geweerloop verlaat) dan zou het Eötvös-effect zoo groot zijn dat wij heelemaal niets meer wogen en de aarde voorgoed verlieten. Dit ligt gelukkig nog in de grauwe toekomst, want de grootste bereikte snelheid is, als ik mij niet vergis, in de buurt van een halve kilometer per seconde. Marie Curie - Sklodowska Onderzoekster van de radio-actlvltelt Madame Curie, die een positie bekleedde in de wetenschappelijke wereld als geen andere vrouw ooit bereikt heeft, ia overleden. In 1867 te War schau geboren, zette zij. na haar huwelijk in 1895 met den grooten natuurkundige Pierre Curie, in Parijs haar studie voort. Zij werkte tot aan den dood van haar echtgenoot in 1006 met hem samen als assistente aan het chemisch instituut van de Surbonne, waarvan Pierre Curie directeur was. Met Henri Becquerel zijn de Curies de ontdekkers van de radio-activiteit, waarvoor zij in 1903 den Nobelprijs voor Natuurkunde verwierven, Mme Curie kwam tot de bevinding dat uranium en thorium in de eerste plaats radio actief zijn en toen zij bij onderzoek van uraniumpekerta uit Joachimsthal tot de zekerheid kwam, dat dit sterker radio actief was dan de hoeveelheid uranium daarin aanwezig meebracht, begreep zij dat bij het uraniumpekerts nog een element van grootere radio-activi teit in het spel moest wezen en zoo vond . zy de twee "nieuwe stoffen: het Polonium en het Badium. Na Curie's dood in 1906 volgde zijn vrouw hem op in het speciaal voor hem gecreëerde profes soraat en in samenwerking met Debierne slaagde zij erin het radium in zuiveren staat, dus als ele ment af te scheiden. In 1011 ontving zij den NobelScheikunde. . * * * Tal van eerbewijzen vielen haar ten deel. Daar het Instituut de Franco principieele bezwaren had tegen het opnemen van vrouwen, werd zij geen lid van de Académie des Sciences, doch werd z^j het van de Académie de Médeclne. Vele malen kreeg zij schenkingen voor haar onderzoekingen, o.a. van de stad Parijs en van President Hoover uit naam van de Amerikaansche vrouwen. In den oorlog verrichtte zij groot werk voor denradiologischen dienst voor gewonden en heeft zij velen voor dezen dienst opgeleid. . De traditie van het beroemde echtpaar wordt voortgezet door een van hun dochters, Irene Joliot-Curie. Doch ook zohxtei: dit feit zal haar naam voor altijd blijven voortleven in de weten?schappelijke wereld. n* Reserveert nol ; ^UCH . SAVOY |475tott5.25 f 4.75 toti 5.*5 GRAND.' OR/*lJ!sO f 5.50 tot f 7.25 f 5.50 tot «6.50 T ACE KURHAUS f775tptf8.75 16.- tot *7.- _. r No. 2970 De Groene Amiterdarpmer van 7 Juli 1934 Slappe punch en straffe benzine R. van Ravenbcck Twee tentoonstellingen In Londen De Engelscbman zegt dikwijls dat Hollanders hem het best liggen. Hij bedoelt niet op zakelijk gebied, daar blijven we ,,doublédutch" of gare jongens, ook niet op ethisch gebied (we zijn te kleinsteedsch) of daar blijven we doublédutch" of esthetisch terrein (waar we óf te boersch óf te vreemd" zijn). Het raakpunt legt hij dan meestal in ons gemeenschappelijk gevoel voor den humor. Dit begrip bebeerscht drie kwart der Briteche samenleving en hoewel zeer verscheiden in zijn manifes taties, km het omschreven worden ah de en-tout-cas op de levenswande ling of de thermosflesch, die ons bloed netjes op temperatuur houdt. Meer wetenschappelijk zoudt ge mis* schien de definitie kunnen geven: de wensch alle gebeuren in onze om geving terug te brengen op het eigen lauwe niveau. Gevoel van humor, regelmatig aangewend, zal U steeds voor sterke, derhalve schadelijke, gemoedsaandoeningen behoeden. Met bolhoed, paraplu en sense of humour steeds een welkome gast! Verlies van dit laatste hetgeen dus min of meer vooropstelt dat ieder het van den Schepper mee kreeg staat gelijk met desertie uit de gelederen van thénice people". Deze humorziekte kan tot hoogste verzet prikkelen een aanleiding zijn tot top-prestaties op artistiek gebied (D. H. Lawrence, E. Sidgwich en Rupert Brook). Ge woonlijk zal zij doodend op elke kunstuiting werken, daar het nu een maal in het nette" moet blijven. Een sprekend bewijs van het laatste is de tentoonstelling van teekeningen uit Punch der laatste tien jaar. Aan dit lijfblad der humoristen" werken twintig teekenaars mee, die ongeveer 300 snaaksche prenten inzonden. De geeuwkramp slaat den mensch op de kaken. Alles op dezelfde gezonde" manier begiggeld; alles met een zelfde peuterige techniek ge teeken d, tenslotte is achter al dezen spot steeds te voelen, dat we toch nog zoo gek niet zijn". Van al deze pennelikkérs zijn er twee wakker en. ietwat geniet baar Bateman en Belcher, de rest is even' slaperig als de leestafel van een Londensche club. Natuurlijk is de idee zelf, een oude moppentrommel te presenteeren, riskant, maar tien jaar Life, Rire, El Sol of Groene, zou toch een heel wat pikanter en zwieriger beeld geven. Of na deze oratie een verandering in de Hollandsche leestrommel, kapperslectuur en tandartsabonnementen zal komen, waag ik echter te betwijfelen. De tentoonstelling die de Engelsche koninklijke" (Shellmex), van haar posters houdt, is even kranig als de Punch stuntelig is. Zoowel uit hot oogpunt van artistieke reclame als van ad vertent iepsyctiologie. Vooral in het laatste is een radicale door braak der tot verveloos herstelde dijken. Allereerst valt op. dat vrijwel elk direct verbond tusschen onder werpen benzine en olie-verbruikers (auto, vliegtuig, motorboot) zorg vuldig is vermeden. De 107 nummers toonen willekeurige landschappen, stillevens, interieurs mét een zeer eenvoudig slogan. Gezien de jaren die ik reeds in Londen woon, " kunt ge van mij aannemen dat het absoluut juirt is het publiek tot een gedachte- associatie te dwingen. Recla me is niet alleen toonen, maar dwingen te denken en dus zélf het voordeel te beseffen. Nergens wordt .dan ook door t«kst of beeld deze dwang tot associatie voorkomen. De artistieke rerlame (landschappen meest) worden geplaatst in underground-tunnels en stations, waar de duffe lucht direct sympathie verzekert aan de poster, die de vrije natuur verheerlijkt. De grappige advertentie staat meest in de couranten en stemt den lezer dankbaar voor de afleiding; de tekst-reclame in bussen en treinen, waar ge tijd hebt het gelezene te overwegen. Vóór alles is de bij uitstek kunst zinnige uitvoering te bewonderen. De Shell vraagt de beste schilders, graphici en fotografen voor hun werk. Waar de grap wordt te hulp geroepen is deze dichter bij den kolder dan den humor. Voor den vakman is de ten toonstelling zeer interessant, daar voor vrijwel alle nummers de origineele stukken boven de reproducties ? hangen. De Shell heeft hier getoond even goed reclame als benzine te kunnen raffineeren. Het Joodsche boek Tentoonstelling In bet Stedelijk Museum te Amsterdam. Een voorbeeld van energie geeft ons met deze tentoonstelling de Vereeniging De Jood&che Boekerij. Het i? nog geen anderhalf jaar geleden dat deze vereeniging onder wijlen Dr. Leopold Hertzberger werd opgericht. En thans reeds, mede dank zy den steun van officieele organen en particulieren, was het haar mogelijk een tentoonstelling van het geïllustreerde Joodsche boek te organiseeren, die om mér dan n reden, zeer belangrijk is. In de eerste plaats vinden wij er een prachtig overzicht van hetgeen calligraphen, teekenaars en graveurs gepresteerd hebben ter verfraaiing en verluchting van het Jood&che boek. Als wonderlijk sierlijke handschrif ten ontmoeten wij er: een bijbelfragment uit de 13e eeuw, bevattende het boek Ijob, welke geschiedenis zich in drie kolommen, over elke. bladzijde verdeelt, en waarvan het eerste woord in roode sierletters is geschreven; een bijbel uit dé14e eeuw met Massoretische aanteekeningen, met een rijk verlucht blad aan het begin; psalmen in Duitsch schrift uit de 14e eeuw, met prachtige, rijkgekleurde initialen. In een aparte vitrine liggen exem plaren van het Boek Esther, in rolvorm, uitgestald. Er is een rol waarop de Megilath Esther is neergeschreven op hertenleer, afkomstig van NoordAf rika, uitstekend. geconserveerd en van een zeer warme patine; een andere rol omgeven door uitgeknipte figuren, ragfijn als kantwerk,* uit de 17e eeuw. In de grpote vitrine der eerste zaal ? vinden wij de Machzor, een hand schrift den gebedencyclus der Duitsche Joden uit de Rijnstreek bevattend met gekleurde initialen uit het begin der 13e eeuw. Het is het grootste boek dezer tentoonstelling. Hoe jam mer dat^slechts de geopende bladzijden van al "deze werken te bewonderen zijn I Zij', geven ons wel is waar een indruk van het geheel, maar doen ons tevens verlangen andere pagina's ervan te mogen opslaan. Zoo bijvoorbeeld de Mainonides, godsdienstcodex uitgegeven in Am sterdam 1702-1703, met titelprent en gravures, een prachtig type van Hebreeuwsche typögraphie waarvan wij. de verluchting en den band gaarne van meer dichtbij zouden willen zien. Vele der hier tentoongestelde boeken werden in Amsterdam uitgegeven. In de zeventiende en achttiende eeuw werden deze uitgaven dikwijls ver lucht door kunstenaars als Rem brandt en Jan Luyken. Van den laatste zijn hier ook eenige «taaltjes van boek verluchting te zien (103-101-112) die als bijzondere specimina van graveer en teekenkunst beschouwd mogen worden. In den nieuweren tijd schijnt Duitschland zich meer' van de uit gave van Joodsche boeken te hebben 'meester gemaakt. Naast enkele Engel sche, Fransche en Duitsche werken, vinden wij er van Hollandsche zijde slechts het reisverhaal van Jozef Israëls, Spanje", dat door zijn illu straties van den auteur een dubbele waarde verkrijgt. Naast het boek is hier een ruime plaats toegekend aan het teekenwerk en aan de etsen betrekking hebbende op de geschiedenis van het Joodsche volk. Max Liebermann is er vertegen woordigd met origineele lithographieën welke hij maakte voor het boek van Rutb. Hermann Struck's sobere etsen vol weemoed geven een zuiver beeld van het .Joodsche type in Europa en Palestina. Uriel Birn-, baum bekoorde ons het meest met zijn krachtige lithographieën voor zijn boek Weltuntergang", terwijl een zwartkrijt-teekening, Joden in een synagoge voorstellend, door Ed. Frankfort, van een aangr ij penden ernst is. Het doel waarmede de Joodsche Boekerij dit prachtige en kostbare materiaal tot een tentoonstelling vereenigde, zal zonder twijfel bereikt worden. Velen tóch, tot nu toe on kundig van het groote in de kunst op dit gebied bereikt, zullen er, na een bezoek aan deze verzameling, een blyvende interesse voor aan den dag leggen. ED. DE NÈVE Nieuwe uitgaven De Menschelijke en Dierlijke werke lijkheid, door W. P. E. de Hart.'uitg. MU. C. A. J. van Didhoeck te Bussum. Dit boek is beschouwd in verband met vivisectie en anti-vivisectie. ?. Reisgids van La Roche en Ardenne, door M. Cosyn. Centraal-Depot Nederland: Meulenhof ,Rokin 44, Amsterdam. VF^AAOT VOORUW WON l NGINRICHTING ADVIES PN CATALOGUS AAN L.O.V; TE OOSTERBEEK OF HAAR FILIALEN Ipv meubelen i