?II ?LI 16 De Groene Amsterdammer van 14 Juli 1934 No. 2980 De schoonheid van het onverhulde Albert Helman Ovrr <«COI*K (iroildwk In de loop van Juni stierf te Zürich op «7-jarige leeftijd de bekende Baden-Badensche arts en sclu'ijVer (ieorg (iroddeck, een zeer merkwaardige figuur, voor wie ik een bizondcre sympathie en bewondering gekoesterd heb. van de eerste kennis making met zijn werk af. Hot is aan anderen uiteen te ze.tten welk een eigenaardige en hoogst-persoonlijke opvatting (iroddeck van zijn taak als medicus had: van zijn speciale voorliefde om ..hopelooze" en door alle anderen opgegeven gevallen in behandeling te nemen; van de successen die hij met zijn psycho logische geneeswijze en zijn ..pijnlijke" massage wist te boekeu. Dat alles behoort nu tot het verleden, en niemand kan er meer zijn voordeel mee doen. tenzij de schaarsche collegae die aan getrokken door'zijn voorbeeld, zijn herinnering trachten levendig te houden door op hun beurt zijn methode te beproeven en waar noodig te corrigeeren. Ik mag niet beoordeelen. of deze zijde van (Iroddeck's nalatenschap voor de kleine kring van vaklieden een blijvende waarde zal hebben. Maar daarnaast was hij schrijver, uitgever van een eigen tijdschrift ..Die Arche" en auteur van een viertal boeken, die tot de geestrijkste en oor-" spronkelijkste behooren welke mij ooit onder oogen kwamen. Het zijn: de paodagogischc roman ..I2in Kind der Erde''. die een dertigtal jaren geleden verscheen, de psyeho-analytische roman ..Der Seelensucher." voorts ..Das Bueh vom Es" , dat zijn bekendste werk geworden is. en zijn jongste geschrift: ..Der Menseh als Symbol." Dat hij ..daarnaast" schrijver was. is eigenlijk verkeerd gezegd. (iroddeck was geen medicus die in zijn vrije tijd aan letteren deed. Mij was niet een dier dubbel-naturen gelijk onder artsen zoovele voorkomen, die het eene uur volkomen medicus, het andere volkomen kunstenaar weten te -zijn: zoqals bijvoorbeeld ten onzent een te zeer vergeten Tachtiger als A. Aletrino was. gelijk de dichters Slauerhoff en Vestdijk nog zijn.cn de zeer bizondere schilder Wiegersma. Bij (iroddeck was het anders: hij was'?net. . als dr. Hoffmann. de auteur van dat hoogst merkwaardige kinder-prentenboek ..Struwelpeter". -?alleen schrijver omdat hij medicus was: hij is de menschelijke natuur, en de mensehelijke ziel vooral langs medische weg genaderd. En geen oogenblik. ook niet bij zijn meest brillante passages, vergeet men dat hier een ..dokter". en wat voor een scherpzinnige, verfijnde synipt oom ziener ! aan het woord is. En men heeft bij het lezen van zijn werk ook voortdurend het aange name gevoel: ..De regels die ik thans in mij opneem. dienen vóór alles ertoe mij gezonder te maken naar lichaam en. ziel," Natuurlijk spreken /e het eerst, en schijnbaar-uitsluitend. t»»t de geest. Maar (iroddeck is een verwoed verdediger van de on scheidbaarheid der psychische en physische func ties'in de mensch. Daarin stelt hij ziek geheel.op het standpunt van de Indische Voghi-leeraars; hij leert het primaat van de geest uitbuiten om onlust, lijden, conflicten en allerlei lichamelijke stoornissen te boven te komen. Het meest frappante aan (iroddeck is. dat hij zoowel onder zijn mede-aesculapen als onder de hem bewonderende literatoren n filosofen. lieden als Polgar. Döblin. Kaiserling. voor het meest ongegeneerde enfant-terrible geldt, dat men zich denken, kan. Een wereldwijze zestigjarige flapuit niet geniale flitsen, onuitputtelijke geestig heid en zin voor humor, ongebreidelde brutaliteit welke voortspruit uit inzicht in de belachelijkheid der gewone fatsoensvormen en déhuichelachtigheid waarop heel onze samenleving is gebaseerd. In Das Buch vom Es" vertelt Groddeck zeer veel over zichzelf. Reeds de eerste de beste van de drie en dertig lange Psycho-analytische Briefe an eine Freundin". waaruit 'dit werk bestaat, deelt ons uitvoerig mee, waarom hij eigenlijk dokter geworden is en hij een Abneigung gegen das Wissen" gekregen heeft. Het ia niet na te vertellen, 'die: heerlijke episode uit de kinderkamer, toen Liim verlangte dass der Puppe hoch ei n Kleid angezogen werden sollte. umi ich gab es nach langem Kampfe mit den Worten zu: ,,(iut, aber du wirst sehen. sie erstickt." Waaruit dan iedereen, ook hijzelf. de conclusie getrokken heeft van zijn medisch talent! Deze brieven vertegenwoordigen Groddeck's levensbeschouwing, die hierop neerkomt: Wij worden allen zonder uitzondering geregeerd door een oerkracht, waarvan we verder niets weten. en die we dus het beste het Het". das Esnoemen kunnen. Ieder individu is onverbrekelijk daarmee verbonden en vertegenwoordigt een deeltje van dit ..Es" dat op zichzelf toch compleet is. Dit ..Es" regeert oppermachtig in ons allen, hoewel niet onaangevochten. Maar op den duur wint het toch de strijd welke het te voeren heeft met het idealistische Ik en tegen de tyrannieke eensuur van het Boven-Ik. *«. ' Xiet dat (iroddeck een gesloten of ook maar uitvoerig beredeneerde theorie over deze hoogstgewichtige, zaken heeft opgesteld. Verre van daar; zooiets ligt niefc in zijn aard. Hij vindt het vol doende als hij met zijn terminologie en zijn veraan* schouwelijking bepaalde gecompliceerde geestesprocessen verduidelijken kan en, de zin kan ont dekken van allerlei op zichzelf onnoozele ver schijnselen. Maar niets ontgaat hem daarbij, en daar hij er geen behoefte aan heeft de wereld mooier te zien dan ze is. en hij er ten volle van overtuigd is. dat het ..Es" er geen moraal op na houdt (die blijft een hebbelijkheid van het Ik en een onhebbelijkheid van het Boven-Ik), maar met zuiver-biologische eigenzinnigheid te'werk gaat. komt hij er ook toe te laten zien dat zelfs,de fatsoenlijkste" mensch een heel wat amoreeler leven leidt dan deae zich gemeenlijk verbeeldt. Intusschcn. bleek er veel waars te schuilen in de dingen die (iroddeck badineerend en brutaalweg beweerde. Zijn inzicht was vaak van verrassende juistheid, zoodat zelfs Freud er aanleiding toe vond de term ..Das Es" uit Groddeck's goochelaarshanden te aanvaarden, die haar op zijn beurt van Nietzsche moet hebben weggemoffeld. Deze laatste toch. noemde het onpersoonlijke, natuurnoodwendige in ons wezen gewoonlijk ..Das Es". De brave burger die ooit de vergissing zou begaan dit. boek van (ïroddeck ter hand te nemen, /al het al na de eerste vijftig bladzijden van zich afschuiven, onder het voorwendsel dat dit zelfs de ergste pornografie overtreft. Want terwijl datgene wat men. onder vuilschrijverij" pleegt te verstaan er altijd nog een mom op na houdt van hoogere zedelijkheid, die de dingen welke . beschreven worden misprijst, verheelt (iroddeck onze ware natuur' niet. nïaar noemt bij voorkeur man en paard bij hun duidelijkste namen, en kent ze grif hun iiatuurnoodwendigheid toe. Wat zou hij glimlachen over hetzelfde ..man en paard" dat ik hier zoojuist in alle onschuld" neerschreef. ? . Maar zoo mogelijk zal monsieur Prud'hommu xich nog erger gechoqueerd voelen door de roman ..Der Seelensucher". De hoofdpersoon daaruit, een lustige, vitale waarheidsmaniak, is een ge moderniseerde, overtreffende trap van Gargantua, die alles zegt en doet, wat zelfs Groddeck in zijn waardigheid van veelbezochte Sanatorium-leider niet zou aandurven. Een kostelijk brok galgenaas is deze Thomas, de volkomen eerlijke erop-losle ver die ieder van ons gaarne zou willen zijn, ais hij maar durfde, en niet levenslang opgescheept zat met zijn trotsch-ingebeelde Ik en zijn politieinspecteur Boven-Ik. De Zielenzbeker houdt nooit op het hoogere" op te sporen: maar het is zijn noodlot (omdat hij mensch is) het steeds nogal aan de lage kant te vinden, of liever: in dat juste milieu" dat doorgaat voor bij uitstek onnet". Groddeck.'s jongste werk. ..Der Mensch als Symbol," verscheen eerst kortgeleden. Het bevat een reeks opstellen over taal-eigenaardigheden en kunst die hij weer beide met aesculapische waarheidszin onder de microscoop neemt. Aanvankelijk heeft het de schijn dat deze onbeschaamde en AAN INZENDERS VAN MANUSCRIPTEN wordt verzocht bij hun bijdragen een gefrankeerd briefomslag met adres van den afzender in te sluiten. roekelooze ..zielenzoeker" al wat men voor heilig en mooi pleegt te houden, van zijn laatste restje poëzie ontdoet en het zoo rauw mogelijk tracht voor te stellen. Alsof iemand tegen (ireta Garho zou zeggen: ..Ondanks alles weet ik toch dat je. in het bezit bent van een twaalfvmgerige darm en nog allerlei andere organen die ik je eens zal opsommen en beschrijven...." Maar nu is het juist de bizondere verdienste van Groddeck. dat hij bij dat al toe)» /óó/eer kunstenaar is. zijn waarheidsliefde zoo oprecht en zonder voorbehoud aan de dag legt. dat ook de nieuwe naaktheid-der-dingen. het schijnbaarpoëziè-looze dat hij voorstaat, weer een eigen, charme krijgt, oen eigen schoonheid, die immers steeds op de een of andere wijze inhaerent is met het ware. En zoo denk ik thans aan dezen schrijvenden arts terug als aan een van die zonderlinge maar bewonderenswaardige meesters die een ontbindend lichaam in marmer nabeeldden. een .schilderij maakten van het leelijkste oude bestje dat ze ooit zagen, een hel beschreven in woorden van huiveringwekkend-zuivere klank. . Waarom zijn deze kunstwerken van zulk een ontroerende schoonheid? Waarom heeft IK t oeuvre van (iroddeck tóch een kathartische kunstwaarde:' Zoolang ? wy zelf met het zijnde verbonden blijven, durven datgene te zijn wat de natuur van ons maakte, zoolang zal al het Zijnde schoon wezen in onze oogen. Des te schooner. naarmate wij het eerlijker en onverhulder vermogen te aan schouwen. HET OUDE HOLLANDSCHE SCHILDERIJ VAN EEN BEKEND MEESTER EN IN GOEDEN STAAT IS DE BESTE BELEGGING DE GROOTSTE EN UITGEBREIDSTE COLLECTIE IN PERSOONLIJK BEZIT rr HUYS VAN JOHAN DEWITT" KNEUTERDIJK 6 DEN HAAG N.V. KUNSTHANDEL DORUS HERMSEN Klse Berg Tentoonstelling; liij Santee Een kleine tentoonstelling van zeer groot belang. Zoowel om de beteekenis der samenwerking bereikt tusschen litteraturen en schilders, als om het tentoongestelde werk. De schilderkunst en de letterkunde verwekten veelal den indruk, dat zij ieder, en onafhankelijk van elkaar, -zich slechts op eigen gebied wenschten te. bewegen. De auteurs verlangden wellicht in stilte ernaar hun werken verlucht te zien. Maarte veel bezwaren bestonden blijkbaar voor de schilders dit verlangen tegemoet te komen. Deze bezwaren waren niet steeds denkbeeldig. Voor velen leek illu stratief werk, zooal een interessante, dan toch een tijdroovende en niet, altijd loonende bezigheid, daar de uitgevers slechts bij uitzondering te vinden zijn voor geïllustreerde uit gaven. De vrees voor tijdverlies weerhield dus de schilders ervan zich te zeer om illustratieven arbeid te bekommeren, terwijl de letterkun digen 'door de houding welke du beeldende kunstenaars, niet altijd ten onrechte innamen, niet bepaald tot samenwerking werden aangemoe digd. Daarbij komt dat vele schilders van meening waren en nog zijn dat illustratief werk een soort commer cialiseering hunner kunst met zich meebrengt en haar afbreuk doet. Er bestaat ondertusschen geen enkele reden deze veronderstelling te hand haven, daar ook in déillustratie de zuivere kunst hoogtij kan vieren. De illustratie kan zelfs voor den beeldenden kunstenaar een weg tot meer bekendheid banen, 'en hem in staat stellen door de, aan dit werk verbonden toev.loeiing van geldelijke middelen, zich rustiger en onbezorgder te ontwikkelenDaarom is de samenwerking, die men op deze tentoonstelling aantreft, zoozeer toe te juichen. Indien deze tot gevolg mocht hebben dat ook de uitgevers belangstelling gaan toonen voor het gecombineerde werk' dezer beide groepen van kunstenaars, dan is er een niet te miskennen groote mogelijkheid voor de toekomst Verluchte manuscripten Edouard de Nève van het boek geopend, dank zij het initiatief dat de organisatoren, durf den nemen. Degenen die meenden dat de Xederlandsche schilder toch eigenlijk niet voor illustrator was in de wieg gelegd, zal, wantieer hem vroegere voorbeelden van groote kunstenaars als Hembrandt en Jan huycken niet' van het ongegronde zijner veronderstel ling overtuigen, er goed aan doen deze tentoonstelling te bezoeken, om hem, wat de modernen aangaat, zijn dwaling te doen inzien. Een penteekening van ('arel Wil link, bijvoorbeeld, ter verluchting van een der ge dichten van Binnehdijk, verdub belt de waarde van den visionnairen en volmaakt strak gehouden tekst vau den dichter. Willink geeft hier een tref fend specimen van illustratieve kunst. De geme lijkheid, de'sluw heid, de. verve ling, eti ook het verlangen het voorjaar te genieten en naar buiten te stormen, leven zoo sterk in déblik ken en de houding der op de school banken zittende jongens, dat tekst en teekening hier elkaar opheffen en be langrijker maken. Dn illustratie van ('h. Koelofsz hij het voorname gedicht van Jan Engelman. ..Het Bevel". draagt er met karakteristieke lichtenen schaduwen niet weinig toe bij de inner lijkheid van den tekst als het ware direct tastbaar te maken. Een andere teekeJohn Raedecker vers van Roland Holst ning van dezen kunstenaar bij het gedicht Rondeel" van Binnendijk, geeft in wellustig-zwierige lijnen de rhythmische bewegingen van een dan sende vrouw. Voor Jacques Bloem's Vroege Voorjaar" maakte S. L. Hchwarz een illustratie vol verfijnde gratie, van een slank naaktfiguur dansende tusschen de boomen van een bosch, terwijl een man, die het boek. waarin hij aan het lezen was heeft dichtgeslagen, bewonderend op ziet naar het onbevangen balanceeren van deze bewegelijke verschijning. Ook zijn teekening, lichtelijk met een paar gedekte kleuren geaccentueerd, bij een tekst van Emmy van Lok horst, verdient de volle aandacht om het zuiver begrip dat illustratie en tekst verbindt. ElsèBerg heeft zichzelve over. troffen niet haar illustratie van S. Vestdijk's ontroe rend schoone ge dicht ..De Jager". De droefgeestig heid der strophen trilt onloochen baar door de teekening heen. die juist voldoende verlevendigd wordt door een enkele touche van blauw en bruin. Een zeer geestige penteekening. aangezet met rood en blauw, van (J. Hordijk. vervioolijkt enkele eenvoudige en heldere versregels. ..Filter", van Ed. du Perron. .Stefaan ('ouwenbergh gaf in een pot loodteekening zeer goed de intimiteit eener huiskamer weer bij een tekst van Jeanne van Scha ikWilling; terwijl John Raedecker voor Carel Willink Ch. Roelofsz vers van Jan Engelman het gedicht van A. Holand Holst. ..Het Eiland", een sobere, maar zeker niet onbeduidende penteekening bij droeg van een frappante persoon lijkheid. Maurits Dekker, een onzer merkwaardigste romanciers. zond een fragment van zijn in het najaar te verschijnen roman ..Aan beide zijden van den Drempel". Hiermede stelde hij zijn illustrator. Henriet. lang geen gemakkelijke opgave, waar van deze zich niet geheel zonder primitiviteit kweet. Werumeus Buning lost e'de illustratieve moeilijkheid op door de teekening ??aangenaam. maar wel wat erg decoratief voor zijn ..Catania" zélf uit te voeren. De spontane schets van Henk de Vries voor zijn Tarentella's", doet ons afvragen wat wij het meest in hem bewonderen moeten: zijn schrijven of zijn teekenen. Beide zijn van een bijzondere kwaliteit. Elke. inzending gaat vergezeld van een goed portret, dat Hanna Elkan van de tentoonstellende auteurs, dich, ters en schilders maakte. Hieraan danken wij het dat wij naast zijn hand schrift het portret van V. E. van Vriesland vinden. Het spijt ons echter een verluchting van zijn manuscript te moeten missen. (Foto's van Hanna Elkan) Nieuwe Uitgaven. lienéFrancois Aristtdc JV.A".. door B. Stroman. Brusse X.V. Rotterdam. Omslagteekening en. slot vignet van Jozef ('antré. De Schat op Robintton's -.eiland of het (iehl der Wijzen, door Melis Stoke en Kapitein Nemo. X.V. H. P. Leopold's ritg.-Mij., Den Haag. Als Dieren spreken,..., door Manfred Kybe'r. Nederlandsehe bewerking K. H. K. de Josseling de Jong. Met (5 platen van Else Wenz-Viëtor. A'dam. JL. J. Veen's Uitgevers-Mij. N.V. ' Versbouw en Ritme in de tijd van '80, dóór Dr. G. Stuiveling (Groninger Bijdragen voor Taal- en Letterkunde, deel V), J. B. Woltere' Uitgevers-Mij. N.V., Groningen, Den Haag, Batavia.