m 1. IN een bescheiden aitisten-pension in de benedenstad van Brussel heb ik eens een clown gekend. Hij was een gemelijke en ongemanierde oude man. die altijd luidkeels boerde en ik hoor nog zijn gebarsten stem als hij .rumoerig door de nauwe gangen liep en zich ging beklagen over het poovere eten. hot slechte weer of den .stand van den Belgischen frank. Hij was een Deen. maar ik ben zijn naam vergeten, .ook zijn artistennaam, of schoon hij wel iemand was in zijn vak. Hij liep altijd met prent briefkaarten van zichzelf in zijn zak. bruine en beduimelde kaarten, die hem toonden in een traditioneelen make-up, po seerend tegen den achtergrond van een vooroorlogsch fotografen-atelier. Hij was lang over zijn goeden tijd heen en blijkbaar zonder emplooi. Hij stierf bijna ongemerkt na een ziekte van drie dagen: een désastre voor de hospita, hetwelk echter, uit een oogpunt van pension-reclame. ruimschoots goed gemaakt werd voor Wat daarna gebeurde. Want niet zoodra was hij dood, of van alle kanten kwamen de clowns om hem te zien. Sommigen kwamen over uit Parijs, uit Keulen, uit Birmingham. Bij de begrafenis waren het er wel vijftig: clowns, saltimbanken, jongleurs en ook een paar dwergen. De meesten waren heele gewone mannetjes, bijna allemaal klein, met lecren gezichten en slecht zittende colberts. Het viel niet op dat de clown geen nabestaan den had. Deze kleine burgers met DE PRIMITIEVE KLINKT VAN DEN CLOWN Clowns van eenige beteekenis emigreeren van het Circus naar MusK-hall en Variét gummi-boorden en oude hoeden vorm den n groote familie. Niemand wist hoe zij wisten dat de oude clown dood was. inatir met een Zigeuner-achtig .**aamhoorigheidsgevuel waron de/e monsohon naar hun dooden collega gekomen, terwijl nijd, een/aamheid en coulissen-int riguo lu-m bij zijn leven zonder vrienden hadden gelaten. Toen hij opgebaard lag. heb ik hom voor 't laatst gezien. En merkwaardig: deze onaanzienlijke man. dien men daags te voren voor een geplaagden kruide nier gehouden zou hebben, had op zijn sterfbed ircer het manker van een c/oio». Wasbleek in het vale licht, dat door de pluche gordijnen van een armoedige huurkamer scheen, lag hij daar met een door den dood even absurd als majestueus gemodeleerd gezicht: den scherpen,ietstelangen kardinaals-neus. den wrangen trek om den ingevallen, broeden mond, Grock's V-vormige clownskin. Iets wat hij in de arena niet dan met uiterste spanning van zijn spieren en alle kunstmiddelen der opgekalkte ma quillage had kunnen bereiken, schonk de dood moeiteloos aan dit nu buiten alle wilskracht om verstarde masker. En hoe paradoxaal het ook moge' schijnen, mij is sindsdien altijd o voorstelling bijgebleven van den clown die in een kinderlijken angst voor het onbekende zijn eigen doodenmasker op zijn gezicht schildert, als om dan uit een even uitbundig kinderlijk contrast, te bewijzen dat hij léft! Er is geen primitievere kunst denk baar dan die van den clown, niet om de kunst zelf, die misschien tot de meest geperfeet ionneer de behoort en zelfs in zijn eenvoudigsten en meest gan^baren vorm van circus-excen triciteit het ambacht van acrobaat en comediant vereenigt: maar wel omdat hij nu eenmaal moet leven van de ongekunstelde reacties van een zoo primitief mogelijk publiek. De moderne, snobistische verintellectualiseering van den clown, de behoefte om in het ridicule een vorm van 'het sublieme te zien en daardoor van den clown ook dien intelligenteren vorm van den lach te eischen, die zijn cen trum in den geest en.niet in den een voud der zintuigen heeft, is stellig evenveel schuld aan het. verval van het emplooi als de algemcene en den laatsten tijd onwaarschijnlijk ver snelde achteruitgang van het* circus in het algemeen, als volkeamusement en als exotische ,.show" vervangen door die nieuwe ,,biblia pauperum'.' bij uitnemendheid, die film heet. De weinige groote circussen hebben thans reeds zulke enorme uitgaven voor het ,,paardenspul" zelf en alle beesten daaraan annex, dat de clowns algemeen gerecruteerd wprden uit de stalknechts: óf het ie dan van origine een slechte clown, die eigenlijk zijn schamel brood verdient met het ros kammen der Trakhener- en Lippenthaler hengsten, óf het is een stalknecht die op zijn hoofd kan staan en voor een paar dubbeltjes meerde pailletten; jurk van zijn voorganger er bij aan trekt. Clowns van eenige bcteekeim emigreeren naar de muaic-hall en het variété, waar zij meestal in hun ver fijning denatureeren. Het verschil tusschcn circus en music-hall is wel eens aldus gedefinieerd, dat het er in de piste op aankomt u-tit men ver toont en op de Bühne hoc men het vertoont. De Fratellini zijn bijvoor beeld typische circusclowns geble ven: hun grollen zijn eenvoudig en elementair, men zou ze van alle kanten in den ring willen zien, zij plassen met water en spelen met kandelaars, die in het zand gedoofd worden, zij komen met een groot o entree" en eindigen met een finale. Cirock daarentegen is een typische variété-clown. hij speelt voor een selecter publiek, er zijn minder kin deren in de zaal, en muziek-critici, tooneelcritici en filosofen beschouwen hem vakkundig en met. een heele wereldbeschouwing erachter. Daarentegen is de echte circusclown een volksman in den primitiefsten zin. Hij moet de sfeer van de achterbuurt om zich heen hebben. Zijn tenue is een voor de hand liggende overdrijving van de arme sloebers, die op straat in de afgedragen kleéren der rijken rondloopen, de te wijde boord, de slobberbroek. Elke volkfcbuurt heeft zijn gek" en de clown is de incarnatie van geoorloofd gek-doen. De gek" is het, die van oudsher een fascine renden invloed op de straatjeugd heeft uitgeoefend. Men lachte cm hem met iets van vrees en, in het groot her haald, leeft in den clown dan ook altijd iets van den menschehverschrikker: men lacht om hem, omdat men weet dat het niet zóó ernstig is, dat men er bang voor zou moeten zijn. Maar iets krampachtigs blijft er ook in het publiek om den circusring: lach en applaus beide vervullen hun myftische roeping van bevrijding uit den schrik van het ongewone. Daarom ook wenscht. men aan houdend, aan n stuk door te lachen, tot het vanzelf in applaudisseeren over gaat. Een clown, die zooveel dialoog spreekt, dat het ertusschén een óogen blik stil is in de tent, raakt zijn baantje kwijt. Zijn libretto" is uiterst eenHENRIK voudig, het komt er slechts op aar wat men ziet. All > grappen, die meu hoort, zijn afge zaagd, maar men wil telkens weer de scène zien van twee clowns, die elkaar zooveel klappen geven tot ze er bij neervallen, men wil het gek-doen zien in zijn meest elementairen vorm: als een spotten met orde en gewoonte. De ..hooge>? vorm der clownskunst: het spotte met de wetten der logica en causaliteit hoort al weer eerder op de Bünn thuis. De grappen van de piste blij e in de sfeer van een publiek, dat enki lacht om iets , geks": een clown mei een corset, met een kalen kop, bij v< keur om een beetje viezigheid, l normen, die daarbij het publiek stelt, zijn zeer beperkt en rigide, l Ie publiek wenscht den clown enkel a onschuldigen grappenmaker. Het ga n? bare verhaal van den droeven clown, die de menscheïi aan lu lachen moet maken terwijl zijn. een $ kind op sterven ligt, bewijst juist l w het publiek over zijn clowns denk Wist een publiek immers, dat clown onder zulke omstandighe. optrad, dan zou het rebelleeren. tl ineens niet meer kunnen lachen. moet een clown bijvoorbeeld K altijd op zijn zitvlak vallen, onnül men daar nu eenmaal op valt; « clown, die op zijn hoofd valt. zon t veel aan den ernst en het gevnat herinneren, dat men wel van de acrobaat, niet echter van den J.llf mensvriend, die de clown is. verdra Olownskunst is het nauwst moge Jijt en elementairste contact van de mime met het publiek, een pub!iel SCHOLTE dat gilt, wanneer hij een mand met eieren onder de menschen gooit, welke eieren dan plotseling aaneen touwtje aan el kaar vast blijken te zitten: een truc, die men tienmaal gezien heeft en toch de elfde maal niet wil missen. Dan moet er veel bij komen, wat men graag zou willen doen en toch niet mag: plenzen met water, borden stukgooien eri een vroolijke keukeu maken, en dan vooral elkaar slaan. Dat slaan moet hard .-vankomen. zoo hard dat de clown wel, maar het publiek niet denkt dat liet meencns" is. Dat slaan gebeurt dan ook meestal echt. Men kan het niet truqueeren. zooals een toone lzoen, waarbij men vroeger kuischheidshalve den adem moest inhouden; men kan echter de slag klinkender maken door een kla'pper of wat' kruid in de hand te doen. Juist omdat de clownskunst op een onmiddellijke, primaire reactie van een eenvoudig publiek gebaseerd is, dreigt het gevaar, dat men haar cultiveert en te diepzinnig beschouwt. Haar gebied omvat alle waarnemingen van het dagelijksch leven in een geparodieerden en geëxalteerden vorm. In den clown leeft inderdaad, maar in uiterst rudimentairen vorm, een heele wereldbeschouwing: de woede, de ge kwetste eigenwaan, de onaanrandbare domheid, vaak ook de aandoen lijke hulpvaardigheid en het steevennaar-beter van den kleinen man met oen sterk sociaal minderwaardig^» L\ heidsgevuel. De domme. August". die alleen maar cluiu is, voldoet ook zijn stam-publiek sinds lang niet meer. Men wil zich vermaken ten koste van zijn eigenwaan, met iets van een wraak in den toeschouwer voor de neder lagen, die hij zelf in minder ge-outreer<lu omstandigheden geleden heeft. Vandaar Chaplin's heroiek der armzaligheid on Cirock's eindelijk onver hoeds geslaagde truc met den strijk stok, die hij na tienvoudige moeite niet heeft kunnen opvangen en in een achteloos óogenblik vangt zonder moeite. Vandaar ook de .,mooie" rol, die de clown in al zijn absurditeit altijd speelt en vandaar het geliefde contrast met den net gekleeden, zich wel gedragenden, maar toch hoonend aan de kaak gestelden ..heer'' als partner. . * * In Spanje, waar men de trotsche toreadors als helden vereert, intro duceert men bij voorkeur in dezelfde arena de clowns. Men gaat er zelfs zoover, door het stierengevecht geheel te doen parodieeren door een toreador in Chaplin-costuum, die zijn espada in zijn wandelstok heeft steken. Even als allo clowns moet een dergelijke stieren vechter het comediantendom zoo sterk mogelijk naar voren brengen om daarentegen de dubbel vereischte acrobatie van zijn vak zoo behendig mogelijk te verbergen, want het is veel moeilijker dezelfde kunst onhan dig te doen dan in doodelijken ernst, en in de onhandigheid, verbonden met een mogelijk gevaar, ziet een zoo licht exalteerbaar, zoo primitief en zoo kleurecht volk als het Spaansche den hoogsten vorm der clownkunst, die hij ons veel gemoedelijker motie ven kiest. De meeste circusclowns waren dan ook Spanjaarden (de clown Antonet bv. was- een ex-toreador); de meer intellectueele" clowns lever de Engeland. . Ramón, de Spaansche clown, die iijn eigen levenshistorie geschreven ijheeft, vertelt daarin hoe hij ns in een vreemde stad bij een kleermaker e««n nieuw clownscostuum moest be stellen. De man, gewoon aan net-getailorde colbert jes, keek hem eerst aan of hij gek Avas, maar toen Uamón zieh als clown bekend maakte, maakte het snijdertje een kuitenflikkertje van vreugde, want nu kon hij eens een costuum ontwerpen, waarvan de na den zoo gek liepen, de broekspijpen zou wijd waren, het vest zoo slonzig, dat hij alles wat er in hem opgekropt was aan nijd en haat tegen de klanten, die hom de huid vol scholden over een vevkeerde coupe, uitleefde in kriskrasse mallotigheid. Als het dan ook maar flink ..gek" is, voelt het publiek niet meer critisch. Net als kinderen kunnen zij twintig maal hetzelfde schrikverhaaltje ver teld krijgen, ja. men voelt zich zelfs onwennig wanneer een clown een nieuw verhaal of een nieuwen truc in troduceert. Een rasechte clown is bang om origineel te zijn, want hij mag niet riskeeren, dat het publiek pas in de tram naar huis de pointe snapt. De na-aporij van den eenen clown door den anderen is dan ook vaak allerminst een bewijs van zijn armoede. De na-aperij is in dit vak geoorloofd, geen make-up is gepaten teerd; want het hangt er toch maar van af hoe de clown het doet. Iedereen heeft wel eens gedacht aan de dozijnen die. de drie Fratellini inüteeren, zonder erbij te denken, dat ook de Fratellini alles van hun voorgangers erfden (een truc niet de houten beest jes bv. van een ouden clown, die hem bedacht had ? toen zijn standaard nummer niet meer Zooveel succes had. De directeur van liet circus zag de beestjes en decideerde, dat de clown het wel eens mocht probeeren als hij een keer zooveel succes had dat het publiek hem voor een extraatje terug riep, want als goede clownsdirecteur wilde hij geen noviteiten riskeeren. Déarme clown kreeg dat succes nooit en op een avond stonden de houten beestjes achter de coulissen en was de clown dood). Ook Grcck's uniform en Chaplin's attributen zijn niet origineel. * * Zoo zijn ei' misschien drie of vier dozijn trucs, die de clowns telkens weer van elkaar overnemen. Zij vor men samen een soort tooverboek, de clownskabal]a. Wie niet als clown geboren is, heert er niets aan. Zij zijn honderdmaal verteld, honderdmaal beschreven, zij zijn misschien eens uit een moment van lucide impro visatie geboren en sindsdien gestan daardiseerd. Zoo is het klassieke Sevilla?Valladolid" van de Spaan sche clowns, waarvan de een.aan den ander vraagt: Hoor jij in S^villa thuis?" Nee" Hoor jij dan in Valladolid thuis?" Nee" Dan hoor jij elders thuis en als jij elders thuis Hoort, dan kan jij nieb hier zijn." Daarop geeft do andere clown den eersten een klinkenden oor.veeg en de eerste vraagt onnoozel: Waarom doe je dat?" Om je te laten, zien dat ik hier ben." Of het verhaal van twee eindjes hout". De eene clown zegt. tegen den anfler: Wedden dat jij niet op al mijn vragen antwoordt met ..twee eindjes hout"? Waarop hem vele dwaze vra gen gesteld worden; de ander houdt vol tot de eerste uitroept: Xou heb je 't toch verloren, hè?" ..Waarom?" zegt de ander dan. Of het nog altijd prachtige klassieke verhaal van Footit en zijn paard. Footit sprong omge keerd op een paard en sprak: ..Stalmeester, dat paard heeft geen kop" Die zit aan den andereu kant. Footit" ..Draai 'm dan om", zei Footit geërgerd en uit de hoogte. Dit alles is clownswijsheid iri zijn simpel sten en! oppersten vorm. Verder kan een clown niet gaan, of hij komt in de gecompliceerdere domeinen van den humor, die zijn terrein niet zijn. Wat men hem echter toelaat is. naast zijn make-up, zijn slagzin, zijn herkenningsteeken: G rock's .,Warumm?" en ..Nicht möglich". Pichefs ,,V's avez viou".... en tevens een soort van absurde nationaalhymne (elke clown heeft er zoo een), welke'hij tijdens zijn toeren kan zingen en die vooral door de Engelsche en Amerikaansche clowns populair gemaakt is. Er bestaat zelfs een soort internatio nale clownshymne. die juist t'e heer lijke naïeve dwaasheid van.den tircusclown uit zijn groot en tijd illustreert en die ik hier tot slot citeer: Mary had a steamboat And the stetmboat had a bell, And Mary wem. to heaven And the steamboat went too-too.... l ?* l \ * ??*, i-1 -. r ;T~