6 De Groene Amsterdammer van 4 Augustus 1934 N o. 2983 in Wetenschappelijke varia Ons tijdgevoel Dr. P. van Olst Loopen wij voor of urhter? ..Deze seconde duurde mij oen eeuwigheid". Dergelijke romantische gezwollenheid is uit don tijd in onze verhalen on romans en bewijst niet dat on» tijdgevoel al of niet accuraat is. Zoo is de klacht van een ongothildig mensch dat hij .,al een half uur op die vervl.. .. tram staat te wachten" ook een bewijs van gebrek aan tijdgevoel. Tussrhen haakjes: zou men de anti-vloek-advertentie die in de trams hangt, niet beter b uiten de tram, b.v. op de haltobordjos kunnen aan brengen ? Men hoeft er daar moor be hoefte aan. Maar ik dwaal af. Het is wel merkwaardig, dat. terwijl wij zulke uitnemende on voor zoo ge ringe verschillen gevoelige zintuigen hebben voor licht, geluid, warmte. geur. koude. pijn. smaak, enz. ons een zintuig voor hot waarnemen van don t"jd ontbreekt. We hebben alleen ee.i aanvullings/jntuig in. don vorm van ons horloge. De tijdseenheid, die men nu eenmaal niet missen kan in onze Ingewikkelde samenleving om den tijdsduur te kunnen mot en. is vastgo? knoopt a;iu on/.o aard beweging. Im mers do m'coH'U' is het zoovoolsto deel van den tijd die do aarde noodig hoeft om ons van licht in donker en weer van donker in licht te brengen. of als men liet precies wil hebben : ..het 80100ste deel vmi een gemiddelden sterredag'?. Men houdo echter wel in het oog. dat deze eenheid ons be driegt als de aarde eens sneller of laiigxamor ging draaien, want dan was do seconde korter of la n «of ge worden. J-In als men hem definieert als de .siindertijd van oen slinger van .bepaalde lengte (secondes!iiiger) dan zou men als de.aarde .eens ongemerkt stof verloor of won dus minder hard of harder aan den slinger trok. do seconde ook als 0011 .'onbetrouwbare eonboid moeten .bcj>c.houwon. Men.'mist hot vergelijkMigsmatoriaal <»ni een seconde-verandering goed te kunnen constatecreii. Kn daar voelen wij het gemis van een goeden t ijd-/.in in ons lichaam. Het is wel waar dat er in ons lichaam ihyihmisehe verschijnselen voorkomen: ademhaling, hart klop (dus ook polsslag), darmcontracties o.d maar de regelmaat dezer rhythmiek laat alles te wenschon over. Hoe onze hartklop varieert in ruime grenzen, kan iedereen bij zichzelf constateeron. De bekende physioloog Wundt heeft gemeend dat de, rhythmiek van het loopen nog het dichtst bij het secondeF" F. SI N EMU S Leldschestraat 20-22 AMSTERDAM C. Over hemden 2 BOORDEN 1 p. R ES. MANCH. Fl. 5.75 incl. VANAF rhy tinne komt, niet alleen in regelmaat, maar ook in duur; hij beweert dat de tijdsduur van een dubbele schrede 0.08 sec. is. Maar dat geldt alleen voor oen gomiddeld-lang mensch, en dan nog alleen onder bepaalde voorschrif ten of invloeden (militaire dressuur), die bij een vrij mensch niet meer golden. E. ron Skramlik te Jena deelt in ..die Xaturwissenschaften" van Pebr. '31 de resultaten mee van uitvoerige proeven en metingen, die hij verricht heoft met verschillende proefpersonen om na te gaan met welke nauwkeurig heid wij eon ? bepaald tijdsverloop schatten kunnen, of wij dit kunnen oefenen zotxlat de nauwkeurigheid grooter wordt, dus of wij eon bruikbaar tfefie w/c n hebben voor tijdsduur. Do proefpersonen werden op verschillende wijzon onderzocht, hetzij door ntolorixchc tijdbegrenzing, b.v. door de maat te slaan, hetzij door sensorische tijd begrenzing waarbij de tijdsduur geschat moet worden tusschen twee y.intuigprikkels. bv. twee lichtseinen. twee geluidscinen. of ook wel tusschen twee verschillende prikkels b.v. tusschon een licht sein en oen golnidsoin. Men moot or goed voor zorgen dat or geen dingen zijn, dio de aandacht afleiden.'en do proefpersonen mogen ook niet beïnvloed worden door het vernemen van de resultaten dor nutingon. Von Skramlik vermeldt, dat de meeste mensehen in 't begin der proeven, oen zekere.' hulpeloosheid en verlegenheid vortoonori, zelfs weten schappelijk geschoolde proefpersonen. Hij schrijft dit 10.0 aan hot missen van oen tijdzin: men hoeft geen nanknoopingspunton on vooral bij langereii tijdsduur is men volslagen hulpeloos. Do proefpersonen mogen zichzelf hel pen door allerlei hulpmiddelen zooals tellen, de maat slaan, zich oen slinger voorstellen, o.d. Maar als men maar oenigennate ziel» /elf verdenkt niet volslagen goed regelmatig to tellen, wordt men hopeloos verward. Bij do, metingen blijkt dat et' drie typen van inonschon zijn bij do/.e tijdbooordeeling. l [et type A onderschat geregeld don tijdsduur, het type B overschat oven geregeld den tijdsduur, het type (-eindelijk '/al naar gelang van den tijdsduur nu eens over- dan weer onderschatten. Het type C komt verreweg het meeste voor, het type B het zeldzaamst. Wordt een proef met bejMtaldert tijdsduur eenige malen her haald dan komt het voor dat men geregeld te lang schat, of geregeld te kort, maar ook wel nu eens te lang,, dan eens te kort. * * Als resultaat der talrijke proeven blijken te zijn dat men zonder vooróefening niet in staat ia de seconde, de astronomische tijdseenheid, zuiver te begrenzen, noch motorisch, noch sen sorisch, ook al is men in het dagelijksch leVen gewend om bepaalde tijdsdurcn te schatten (b v. een dokter, die ge wend is aan het schatten der polsslag frequentie). Men is echter wél in staat om door oefening n heel e.ind in de goede richting te komen van het zuiver schatten van den tijd; de individueele verschillen hierbij zijn echter zeer groot evenals bij andere intollectueele handelingen. Er zijn begaafden, die met vrij groote zekerheid den tijdsduur leeron schatten, en anderen, die geen geheugen blijken te hebben voor tijdsduur. Opmerkelijk is verder dat dit geheugen voor tijdsduur helaas van zeer korten duur is, zelfs bij do be gaafden op dit gebied. Bij gebrek aan oefening verleert de goede tijd schatter deze dressuur in korten tijd en men moet weer van voren af aan beginnen. Bovendien is deze tijdsdressuur geweldig afhankelijk van ge moedsaandoening; iedere kleine in wendige onrust schopt het tijdgeheu gen grondig in de Avar. Von Skramlik spreekt van d physiologische klok" in verband met deze metingen. Men zou iemand, die gedresseerd was in tijdmeton, 80400 seconden kunnen laten tellen en dan vragen of dit precies klopt met den gemiddelden sterredag; deze mensen is dan een soort klok. V. S. gaat nu de zuiverheid van dezen mensch-klok" na, vergeleken met andere uurwerken. Een zeer goed zakhorloge maakt per etmaal een fout van ongeveer twee seconden, een kwartsklok (het vol maaktste uurwerk) een fout van minder dan een duizendste seconde. De bost gedresseerde mensch zou nog ?804 seconden fout loopen per etmaal! De menschklok is dus 100 maal slechter dan een horloge, en een inillioon maal slechter dan een kwarts klok. Wanneer men echter niet sekonden laat schatten, niaar langere' perioden: minuten, dun is de mensch klok toch accurater, want dat schijnt men beter te kunnen doen; de qualiteit is dan 40 maal slechter dun van een horloge. Het ergste bezwaar is echter dat dezo menschklok totaal in do war komt bij iedere kleine geiuóedsverstoring. De resultaten van doste omvang rijke on nauwkeurige onderzoekingen zou men oen beetjo oneerbiedig dus kunnen samen vatten in de belangrijke wetenschappelijke ontdekking: alx men tretcn -tril hoc laat hel is, muct men op de klok kijken. Xooals voel wetenschappelijke ont dekkingen, is ok dcsr, door mijzelf in tuïtief voorgovoeld, want ik doe het reeds jaren ! Verbetering In het vorige artikel: Donkere nevels in de sterren" is in de tweede kolom, voor de driester, de volgende alinea uitgevallen: In 't algemeen is het verduisterend vermogen grooter wanneer bij een gelijke totaalmassa der wolk, de stof deeltjes fijner zijn; allicht zou men het tegengestelde verwachten want een kleiner deeltje geeft toch meer kans aan de lichtstralen om er nog juist ? langs te gaan. Maar men vergete niet dat dan het aantal deeltjes grooter is en dat weegt ruim op in hinderend ver mogen, tegen hun kleinheid. Zijn de stofdeeltjes echter zér fijn, zoo klein dat ze in de buurt komen van de afmetingen der aethergolf jes der licht stralen (dus een paar duizendste milli meter) dan wordt het lichtdoorlatend vermogen weer grooter^. Er komt dan echter een tweede ver schijnsel bij.n.l. dat niet alle lichtbestanddeelen evenveel tegengehouden worden, de paarse stralen hebben er meer last van dan de róode. Schilderkunst In Artl Deze tentoonstelling in Art i is een logische begeleiding van de Italiaansche tentoonstelling van Goud stikker, l^anz, Koenigs enz. in het Stedelijk Museum. Het is voor mij n mijner waarheden, dat een schilder nooit internationaal wordt dan door zoo diep mogelijk nationaal te zijn, maar daarin schuilt geen reden om de schilders, die blijvend naar Itali trokken of dat meenden te doen of strak, in de Italiaansche kunst de meest noodige. verwerkel ijking der schilderkunst zagen, te vergeten maar ge kunt ook in Arti vaststellen, dat deze llomanisten en de Italianiseereiiden zoo goed als zeker niet behooren tot de grootsten onzer schilder kunst, maar misschien kunt ge toch ook zeggen, dat ook in hen de eigen schappen van het ras onder zoozeer anderen schildershemel niet onbe spraakt werden, al missen zij den vollen harte-toon; al is noch hun Hollandsch gansch ongerept, noch hun Italiaansch zuiver. Wij vinden, wan neer wij den katalogus volgen, niet z:'>óvool schilderijen, die aanleiding geven tot opmerkingen, tot andere opmerkingen clan van historischoii aard ! Zelfs zou ik zeggen, vinden wij opnieuw teleurstellingen van algomeenen aard bij do teekoningen. Ik heb dit reeds uitvoeriger genoteerd in een'stuk over Rotterdam, maar zal liet hier herhalen: or zijn onder de teekoningen, een aantal, dio wanneer 7.0 nu gemaakt waren, terecht mot oen felle ironie zoiulon worden, ontvangen; hot belang der .portretten der i.ltoomseho bont vogels is alleen historisch;. als teekening beschouwd zijn zij ab soluut ssondor waarde. Bij do schilde? rijen zijn. gelukkig andere on terecht wijst «Sclimidt Degoner. de moest vrije onzer kunsthistorie wat historische bijgclooveii aangaat, op oen schilderij als Asselijn's winterlandschap, dat in de lucht on in den linkschen voorgrond ongetwijfeld groótsehheid bezit. Zoo zijn er. enkoio lucht.m moer. die lichthoudend zijn on waar de bergen ijl worden van hot licht, waarin zij zich verheffen. Daar schuilt de bekoring, die wij zoo spaarzaam vinden in dezo tentoonstelling voor leergierige zielen. (zie van Borcliom en Jan Both). Do portretten van Hendrick ter Bruggh kunnen hier vermeld worden,; al zijn zij zeker niet van de allereerste hoe danigheid, maar hoe stijfjes is de Barmhartige Samaritaan van Maarten van Ileemskerck; hoe hinderlijk onop gelost tot een fraaie eenheid zijn al de gebaren in 52 Badende Vrouwen van Cornejis van Poelenburgh; incohaerent is de Scorel, de Barmhar tige Samaritaan; goed is de figuur op den rug gezien (ruim gebouwd) van Michael Sweerts; leelijk-ros d aaren tegen Wittewael's Aanbidding der Herders. Wanneer wij weten, hoe veel uitmuntende schilderijen schilders uit de 17éeeuw en van den tweeden en van den derden rang in ons land maak ten, dan blijkt nog eens, dat deze ten toonstelling, als geheel gedacht, er feitelijk alleen eene is voor onze leer gierigheid. PLASSCHAER1 VRAAGT VOOR UW WON l NGINRICMTING ADV» ES PN CATALOGUS AAN L.O.V. TE OOSTERBEEK OF HAAR FILIALE M Vrouwen in de arena SPAANSCHE STIERENVECHTSTERS meubelen Angelita del Alamo Er wordt in de regel te weinig aan dacht gewijd aan het feit, dat de staatkundige omwentelingen bijna altijd uitloopen op omwentelingen in het leven der vrouw. Dit is zelfs in Spanje het geval, dat ten aandien. van de vrouw toch ongetwijfeld mag doorgaan voor het meest conser vatieve land van Europa. Men is er geen oogenblik bang voor geweest dat de Republiek ook maar n Théroigne de Méricourt zou voort brengen; er bestaat niet de flauwste kans dat vooreerst de vrouw in het politieke en sociale leven hier zooveel rechten krijgt als haar Russische zuster. Om van mogelijke Alexandra Kollontai's maar te zwijgen. De eenige vrouw, die in de Spaansche republiek tot nu toe iets in de melk te brokken had, Victoria Kont met haar befaamde gevangenis-reor ganisaties. -^ heeft reeds lang af go-. daan in het openbare leven. Maar toch. or is oen omwenteling gaantle in liet Spaansche rijk dor vrouw. En wil men eon duidelijk symptoom; dan dit: do vrouw hoof t haar - intrede gedaan in do l'laza de Toros. Niet langer uitsluitend als passief element, als kleurige ver siering van de loges, als inspiratrice van Ó.G- veelomfladderde stlerendooders. Dat raakt integendeel haast uit de mode; de Spaansche vrouw europeaniseert" zich, wat zeggen wil dat zij bezig is al het eigene van haar uiterlijk te verliezen en zich aan te passen aan het algemeene mode schema, gelijk dat gedecreteerd wordt door Amerikaansche filmsterren, en Parijsche modebladen. Gesluierde schoonen, die met de oude trotsche gratie hun zwartkanten mantilla over de hooge schildpad-kam dragen, wor den zeldzaam. De groote, rijk-geborduurde Mantones de Manila ziet men zelden meer de balustraden ver sieren pp het Zondagsche «tieren gevecht. Men annonceert het liefste dafc miss Vuurland of miss Hollywood met haar hofhouding de eorrida zal bijwonen; en zelfs de meest nationah'stisch-gezinde Spaansche schaamt zich dan te verschijnen in de traditioneele kleeding van Aragoneesche of Sevilliaansehe. Maar in n opzicht beantwoordt ze, juist dank zij de nkele nieuwe vrijheden, die de Repu bliek haar schenkt, aan de nationale traditie: zij begint weer actief deel te nemen aan het stierengevecht. Er is weliswaar nooit eon tijd ge weest dat in Spanje de Vrouw anders Lou Lichtveld dan bij wijze van uitzondoring en curiositeit [het tegen de stier opnam. Ze is daarin nimmer een werke lijke concurrente van de man geweest, en begrijpe lijkerwijze. Maar ze ver scheen toch af en toe bij wijze dat een vrouwelijk element dit,,Feest van bloed en zand" thans nieuwe aantrekkelijkheid zal bezorgen. Het lijkt wel of zelfs de Span jaard instinctief voelt, dat de vrouw hem op 't stuk van verfijnde wreedheid en in de kunst-van-het-dooden iets -?**«£> ^riL-S .* ,":*,?' van komeet tusschen dévele sterren. Er zijn ook steeds tal van stemmen op gegaan die deze ,,vermannelijking" van de ze o bij xiit stek (en in ongunstige zin) ,.vrouwelijke" Spaansche vrouw ver oordeelden. En die stommen zwegen allerminst toon aan het einde van de vorige oouw enkele dames zelfs groote naam begonnen te maken als torera. Een Spanjaard is gauw geneigd tot apodictische on categorische bezwaren bij de minste poging tot vrouwen emancipatie. De conservatieve regoering viel de tegenstanders bij, en zoo word juist oen kwart eeuw geleden oen wet uitgevaardigd, die nadrukkelijk ver bood dat vrouwen professioneel deel mochten nomen aan het stieren gevecht. Dat bleef zoo, tot de repu bliek kwam.... on enkele dames weer neiging begonnen te bespeuren ook eens haar krachten te beproeven bij de tweekamp met het Iberische totemdier. Maar het noodlot wilde dat zij zich eerst moesten meten met eenige andere Iberische totemdieren, minder gemakkelijk te verwonden en alomtegenwoordig: de wet en de bureaucratie. Men beriep zich op de nieuwe constitutie die in theorie de vrouw gelijke rechten toekent als de man. ' ** * Eindelijk is het dan gebeurd. De vrouw me g in de arena verschijnen, on heeft bereids haar intrede gedaan. In Madrid boekt eeö^-döchter uit ge goede burgerkringen Yëeds gedurende eenige tijd haar successen, en thans zijn een jonge ex-leerlinge van een nor maal school en oen- nog jongere ex-typiste van proletarische afkomst de laatste kometen die in het teeken van Taurus verschenen. Ze behooren nog tot de gezellen" oftewel ,,novillero's", on nemen nog slechts met kleinere stieren de strijd op. Maar ze hebben toekomst. .Het gaat de laatste jaren bergafwaarts met de conida's, het jonger geslacht der Spanjaarden, aan opwindender bioscoop-tooneelen gewend en meer tuk op sox-appoal dan op mannelijke sport, schijnt zich or to, vervelen.. Men vermoedt nieuws en geheel eigens te bieden heeft.... Kortgeleden was ik in de gelegen heid voor het eerst eon vrouw in de Arena te zien. Het was echter geon Spaansche, maar een eenigszins corpulento en viriele Francaise, dio het lokaas moest vormen bij een eorrida in provoncaalsohe stijl. Zulk een zuid-fransch stierengevecht, waarin do stier niet gedood wordt, maar waarbij eon stelletje . ci-devant-tennisspelers eon paar touwtjes dio tusschen de horens van de stier gebonden zijn. moet doorsnijden, is alles bijeenge nomen eon saaie en stijllooze ver-. tooning. Ook hot aandeel van de dame miste allo sportiviteit. * * * Zij had zichzelf oen snort van stierengevecht, zonder hot element ..vechten" georganiseerd, dat oen wanstaltig mixtum wns van ver schillende stijlen. Zij kwam op als berijdster van een prachtige volbloedvos, een dier dat nooit n haar ge krenkt werd, en dat klaarblijkelijk ook teveel waard was om .het ooit aan een van de nijdige en welberekende horenstooten van een stier bloot te stellen. Voor alle zekerheid had men dan ook; naar Portugeesche (wan-)zede de stier gekurkt", d.i. zijn horens van groote koperen ballen voorzien. Een stier is een zér intelligent en zeer dapper dier, dat gewoonlijk een eerlijke tegenstander plus personeel best aan kan. Maar de sport eischt fair play," en dat is met een ge kurkte ,,toro" natuurlijk nooit het geval. De Fransche dame, die een keurige paardrijdstor was, maakte dan ook slechte mooie boogjes om haar tegenstander, om na veel heen en weer geren niets anders tot stand te brengen dan hem de drie paar banderilla's (stokken mot kleine woerhaakjes) in de nok te steken, waarmee eén_,gewone banderillero hom anders met tienmaal meer kunstvaardigheid en levensgevaar te voet, terwijl de slier op hem afkomt (dit is spelregel!) moet versieren. Daarna had de dame de goede smaak om het weerlooze dier noodeloos door een paar als Carmen Marin torero opgedirkte slageisknechten te ?aten afmaken. Het was een dwaze en misselijke vertooning. Xu vraag ik mij, als oprecht be wonderaar van de torero-kunst (?el arte de.lid.iar"') af. of de intrede van de vrouw in de arena geen mis bruiken van soortgelijke aai d in de hand zal werken. Een tprero is alleen dan goed, wanneer hij eerlijk tegen over zijn stier staat, het volle risico aan levensgevaar durft nomen, de stier behandelt als een nobel, vol waardig tegenstander. Hij mag een stier niet dooden voordat hij hem met zijn kunst, met zijn psychologisch inzicht on met ongewapende handen getornd on geknecht heeft. Deze als een ritus zoo nauw aan codes gebondoj) dressuur, die. volmaakt uit gevoerd nok plechtig on indruk wekkend is als oen oeroude ritueele handeling, vormt liet intrinsieke bo st anddoel van do eorrida. 'IJiercm i« alles begonnen. Kn de gemoeds toestand dio daarbij van do torero vereisc-ht wordt, komt Ulij voor oen speeifiek-niannelijke instelling te zijn: Waartoe in ieder geval oen eeuwen lang als doinriie slavin behandelde vrouwen-soort vermoedelijk niet aan stonds godisponoord zal zijn. Deze ridderlijke instelling is trouwens reeds bij zoo menige man nelijke torero van heden zoek. De moesten spelen in alle lafhartigheid de virtuoos en azen op kleine uiterlijke succosjoe, die met een minimum aan risico en een minimum aan sportiviteit behaald worden. Wanneer men spreekt van de decadentie van het, hedendaagsche stierengevecht (en elke oudere Spanjaard zegt er het zijne van) dan bedoelt men dit: het ver* dwijnen van de ridderlijkheid, die moet makon dat het spel geen onge^lijke kamp is tusschen mensch «H dier. maar tusschen twee gelijkt waardige, elkaar respecteerend machten. De decadentie, dat is het verdwijnen van fair play."' .{. *, * Slechte in liet onwaarschijnlijke geval dat de vrouw in de arena ee» werkelijke, eerlijke 011 trouwhartige! moed ?meebrengt, zal ze in staat zijif de eorrida, die het symbool is vari .Spanjo's mentaliteit en Spanje's volksJ leven, woer in -ecre 'te herstellen. Zij zal aan alle elegaïitie en gymnastischo volmaaktheid dio or heerscht haar eigen grafie kunnen toevoegen; in wezen zal or echter niets veranderen of verbeterd worden. 1 \