\ 8 12 De Groene Amsterdammer van 18 Augustus 1934 No. 2985 '1 , t ] *»* Een weinig verlakkerij? Albert Heiman 91. Kevia: Gelakte herwen» 1) Xaar aanleiding van het boekje ..Zand" waar mede de heer M. Revis voor enkele jaren debu teerde, maakte ik de opmerking dat hij daarin de methode volgde van een bijna zakelijke, maar tendentieuze feiten-reportage, bedenkelijk voor ?een literator, maar uitgelezen voor een econoom met poëtische begaafdheid. Op dit thema heb ik door te gaan, nu Gelakte hersens" een ad absurdum doorgevoerd werkstuk i» volgens het troebele en vermoeiende systeem dat in ,,Zand" onder inspiratie van Ehrenburg's ..10 P.K." werd ingewijd. Om namelijk een reeks zakelijke mcdedeelingen uit het zakelijke leven dooreen te Jdutsen met wat gevoelige eigen opmerkingen en niets ter zake doende lyriek. Dat hot resultaat van dit mengproces niet erg ? helder is. bewijst het feit dat men in het verloop van het boek er niet achter komt. wat eigenlijk die ..verlakte hersens" zijn. Kcnmaal doet de auteur ?vermoeden dat daarmee een automobiel bedoeld wordt: maar dan is de beeldspraak toch al zeer ?dwaas. Dan weer zou men op grond van de onder titel: ..Ford's leven. Ford's auto's" moeten aannemen dat de heer Revis de hersens va u 31r« Henry Ford als gelakt beschouwt. Zijn geringe notie van Ford's persoonlijkheid (die evenmin in oijfers of grafieken uit te drukken is als die van Christus of Verlaine)' heeft hem misschien een dergelijke pueriele gedachte ingegeven, liet staat zeker ..poëtisch" lieden als Ford of Hockefeller. Deterding of Zakharoff eenvoudigweg als ontnienschte handel- en geldverdion-automaten te beschouwen. En als dit nog met de noodige ,,feitelijke documentatie" geschiedt, dan zijn we heelemaal klaar, want dan hebben we weten schappelijk getinte poëzie of poëtische weten schappelijkheid. En beide staan hoog in aanzien bij het groote publiek. 3faar welk een verlakkerij is dat intussehen. * * Het komt niet in mij o J een pleidooi te houden ?voor Mr. Henry Ford als uitgelezen vertegen woordiger der mensehheid. 3Iaar het komt evenmin in mij pp, hem persoonlijk aansprakelijk te stellen voor de toestanden, waarvan hijzelf maar een toevallige en voorbijgaande emanatie is. Juist zooals het heele gemeenebest mede-aansprakelijk ts voor de misdaden van een Al l/apone bijvoor beeld, zoo is een zekere Henry Ford uit Detroit alleen maar ..de bekende Mr. Ford van de-auto's" bij de gratie van de maatschappelijke orde waarin wij leven. Men kan die orde verwerpelijk vinden en in dat verband ook allo Fordisme.. maar dit behoeft niet te beletten dat men Henry Ford's persoonlijkheid voor zoover wij die vermogen te kennen, respectabel kunnen vinden, of gegeven het Amerikaansche groot-kapitalisme. Ford als een van de schranderste en menschelijkste vertegenwoordigers ervan mogen beschouwen. Zoo ergens, dan dient men hier ..menschen" ?goed te onderscheiden van ..dingen". En aller minst gaat het aan, van de dingen een willig gebruik te maken en tegelijk de menschen te veroordeblen, die deze dingen pp de doelmatigste manier produceeren. Is de heer Revis tegen auto's in het algemeen? Dan motiveere hij zy'n afkeer. Is hij dit niet, wat heeft hij dan tegen het feit dat 'Ford zegt: ,,Laat ons de auto-fabricage zoo .inrichten dat zooveel ? mogelijk menschen in het "bezit van een wagen kunnen komen." Als hij "bezwaren heeft dat Ford desondanks enorme ?winsten maakt, wat heeft hij er dan op tegen dat Prof. Buser's Meisjes-Instituut ?t, TPl l (T c: K i boven 8t- Oal|«n« Zwlt»SJ C U r C IN In het Sftntitffebfed. Verblijf Ir déAlpen zonder schoolverzuim. Volledig* aursui tot eindexamen. HandeUdlploma. Intenaievel'.taler «tudle. Volledige Huishoudschool. Afzonderlijk ftlNDCRTE.tUIS uitstekend Ingericht. O root c «peel- en (port. terreinen. Zomer- en wintersport. Wandelen. Schoolbegln In September. boven Vevev bij hot ?eer van Oenève met FRAN9CH al» hoofdtaai y ' dezelfde fabrikant <>p het standpunt staat zoo hoog mogelijke lootten te Betalen, omdat ook hij zijn voordeel van de algemeen? welvaart moet hebben? Als er in Ford's systeem een logische ot' icleëele fout'schuilt, waarom toont do heer Revis, die zoo goed op de hoogte blijkt van het bedrijf. deze fout dan niet aa/i? Dat zou ons meer interes seeren dan zijn niets ter zake doende uitweidingen over Insull en John Raskob. Maar Mr. Ford is natuurlijk verstandiger dan de heer Revis. Als er zulk een fout in zijn systeem was. zou hij die zelf reeds lang gevonden on verholpen hebben. De fout, als die er is, schuilt niet in Detroit; ze schuilt eventueel in deze heele menschenmaatschappij. in haar waarde-inzicht. haar verdeeUngs-proces. haar economische moraal. Als er een fout is.... Maar welke fout, wat er precies verkeerd is. dat zegt de heer He vis niet. Hij kiest de partij der gevoelige hazen, want het nauwkeurig-noemen van wat hem dwars zit. zou gelijk moeten staan met een sociaal-politisch credo: en het is gevaarlijk heden ten dage zulke belijde nissen luide af te leggen. Men kan beter een beetje aitistiek doen. Was Kevis echter meer kunstenaar geweest. dan had hij zich ook meer verdiept in Ford's leven, in het menschelijke geheim dat evengoed binnen het colbert van Mr. Henry Ford schuilt als binnen elk ander. Xu stelt hij hem op de domste wijze voor als een bezeten maniak die niets doen wil dan automobielen maken, daarmee reeds van kindsbeen af begon en ermee zal door gaan tot zijn dood. Dat ook de Fords en de Rockefellers menschen van vleesch en bloed zijn. verliefden en vertwijfelden die zich slechts anders uiten dan de ..gewonen" of de ..dichterlijken", die in plaats yan klei steden boetseeren. in plaats van sonetten productie-schema's dichten, in plaats van met domino-steenen met menschen spelen, ? dat schijnt nog altijd moeilijk te begrijpen te zijn voor sommige ..fijngevoeligcn". Xadat de romansclirijvers op zekeren dag ont dekten dat o'ok een dienstbode een /.iel heeft. vatbaar voor ..groote'' sensaties, in staat ver uit te groeien boven de onbelangrijke middelmaat. zijn- ook de oogen van alle anderen opengegaan. Wie nu Flaubert's verhaal van Un coeur simple" navertelt, spreekt over algemeen-bekende dingen. Zoo zal er ook een dag komen, dat de roman schrijvers de ziel van den modernen groot-kapitalist zullen'ontdekken. Hoe die ziel er uit ziet. aan trekkelijk of afstootend. weet ik niet: ik weet enkel dat ze§er i*, omdat ze bij geen mensch ontbreekt, en dat degene die zich waagt aan onderwerpen als ..Ford's leven" ook de plicht heeft behoedzaam, met zijn fijnste intuïtie en met al zijn artistieke overgave en liefde-voor-het? object die onbekende ziel te gaan ontdekken. Het is een bewijs van domheid en geborneerdheid om welke nienschensoort dan ook zoo plomp te lijf te gaan, met zoo weinig Ahnung". Het is ook een bewijs van volslagen gebrek aan fantaste en inleving. Van 's heeren Revis literaire toekomst kan ik niets goeds ? voorspellen, nu hij in ..Gelakte ? hersens", in..elk geval gespeend blijkt van ieder psychologisch inzicht. Met of zonder gelakte hersens. Ford bezat dit inzicht wel, en in welk een mate ! ? ? , ? *'.*.* Belangrijke capita uit zijn geschiedenis bleven zijn pseudp-biograaf onbekend, anders zou deze Ford wel beter begrepen hebben. Toen de 'fabrikant bijvoorbeeld in 1900 bekend maakte: ,.Any customer can have a car painted any colour that hèwants so long as it is black," lanceerde hij daarmee een grap van de diepste menschkundigheid. Er zijn utopisten die zoeken naar de synthese van anarchie en dictatuur; ze ligt vervat in deze geestige ulogan van Ford. En dezelfde geslepenheid vinden we ook in zyn boeken, die men werkelijk niet met het jongensachtige gebaar van den heer Revis opzij kan schuiven. , . Bij den kunstzinnigaard van heden bestaat de neiging een Ford of een Roosevelt of een Goebbels HABANOLA DE SIGAAR VAN STANDING Fabrikaat: VAN DER PUTT & DE VLAM - EINDHOVEN t« beschouwen als halve idioten, die niet weten waar ze aan toe zijn. Er wordt door deze aestheten dezelfde fout begaan als door de niet-kunstzinnigen die er soortgelijke opinie's op na houden over Joyce of Picasso of Schönberg. Laten beide partyen iets leeren van den natuurwetenschappelijken onder zoeker, die elk verschynsel, hoe nietig ook en 'hoezeer in tegenspraak met zijn vooropgezette. meeningen of sympathieën, met gelijke aandacht tegemoet gaat. ontleedt en tracht te begrijpen. Niets ter wereld, of het is een wonder en een geheim; geen mensch, of hij is in de een of andere vezel mensch zooals gij en ik, en in de een of andere cel iets nmaligs. een uniek wonder van differentiatie eri omstulping. Waardevol is alleen datgene wat ons iets van dit bizondere openbaart. De rest is goedkoope verlakkerij. l) Uitgave N.V. De Gemeenschap, Utrecht. Toerisme in Itali Excursies in de omgeving van Rome. In Rome bestaat thans de gelegenheid, eiken Dinsdag en Vrijdag, onder deskundige leiding, een excursie per autocar te ondernemen, ten einde de omgeving van de hoofdstad en met namo de bezienswaardigheden van het antieke Latium te bezichtigen. Deze tocht, waarvan het traject 117 K.M. bedraagt, omvat o.a. een bezoek aan Tivoli. Frascati, het Meer van Nemi, de Pauselijke zomerresidentie Castelgandolfo, de Abdy van Grottaf errata, de Villa d'Este en de Villa van Hadrianus. De kosten bedragen, met inbegrip van een middagmaal te Frascati, 80 Lire. De pas van Forcola d i Livigno toegankelijk. De Pas van Forcola di Livigno, nabij Sondrio aan de Italiaansch-Zwitsersche grens, is gedurende den verderen zomer toegankelijk. Genoemde pas (2328 M.) vormt de verbinding tusschen de vlakte van Livigno en het Bernina-gebied. Op deze wijze is ook de electrische spoorlijn Bernina Tirano (Italië)-Samaden (Zwitserland) gemakke lijk bereikbaar. De vlakte van Livigno is door een autobuslijn verbonden met den Stelvio-Pas. Berghutten en -Hotels in de Dolomieten. Uit Cortina d'Ampezzo. wordt ons opgave gedaan van de berghutten en -hotels, welke, ge legen op een hoogte van 1800-2590 M. gedurende het geheele zomerseizoen zijn geopend. Het zijn de volgende hutten: Luzzatti (1935 M.), Croda di Lago (2000 M.). Cinque Torri (2175 M.), Biella (2350 M.), Nuvolau (2578 M.) en Cantore (2590 M.). alsmede de hotels. Grand Hotel Tre Croci" (1808 M.). Marmolada" en Falzarego" (2105 M.). De berghutten zijn zeer comfortabel ingericht en hebben ,n het algemeen het karakter van kleine hotels. Goedkoope reisbiljetten naar Milaan. In verband met de LuchtvaarttentoonstelHng werd door de Italiaansche Spoorwegen, tot 30 Juni een reductie van 70% verleend op alle retpurbiljetten voor Milaan. Gezien de groote belang stelling hebben de autoriteiten besloten, deze reductie opnieuw in te stellen en te handhaven tot de sluiting der tentoonstelling op 31 October. Koninkl. Bloemkweekerij Wilhelmina," Charles van Qinnaken & Zoon, Zundart, N.B. Het van ouds gunstig bekende adres voor Dennen, ter bebóssching (uitsluitend inheamsch zaed) Exotische Dennen-en Sparrensoorten, Bosch- en Haaffplantsoen, Boomen en Heesters. Catalogi op aanvraag gratis en ^franco. Tel. in t ere. No. 1. Telegram-Adres: wfihafmina, Zur der t Filmkunst en filmdocument INSEL DER DEMONEN" IN ROXY' DAS BLAUE LICHT" IN DE UITKIJK" Bioscopy L. J. Jordaan Nergens geniet de z.g. ,,cultuurfilm" zulk een populariteit als in ons degelijke vaderland. Wij tellen als ik mij met vergis in ons kleine landje reeds meer dan n vereeniging, die zich speciaal met de propaganda van dit soort films bezighoudt en het is even karakteristiek als 'beschamend, dat na het overlijden der Filmliga nog geen publieke organisatie het heeft durven wagen de cultuur van de speelfilm" te propageereu. Het is daarbij niet minder merkwaardig, dat desalniettemin het begrip voor hetgeen de ,,speel film" c.q. de filmkunst behoort te zijn, oneindig helderder en gefundeerder is, dan bij de zoo zorg vuldig gepatroniseerde documentaire het geval is. En toch schijnt een weinig voorlichting op dit laatste terrein niet van beteekenis ontbloot. Behalve het axioma, dat een z.g. cultuurfilm degelijk en nuttig is, kan zij ook mooi" zijn. Dit laatste hangt van zeer eenvoudige criteria af, n.l. van de vraag of het werk in quaestie mooi" ge fotografeerd is. Tk heb cultuurfilm-adepten met .geestdrift hooren gewagen van films, die niets meer ?waren dan eindeloos lange en ontstellend verve-1 lende plaatjes-albums. Ieder begrip van wat de ?film inderdaad kan bereiken als natuur-dichter" ~bleek dezen lieden vreemd. Integendeel films aia Generallinie" en ..Turksib" werden met een wantrouwend en misprijzend oog beschouwd, om<lat 't geen simpele ..natuuropnamen" waren en te zeer van ,.kunst" verdacht werden. Intusschen is er misschien geen terrein, waar de ilm meer autonome dichterlijke visie kan toonen meer absoluut scheppenden arbeid kan verrichten x?meer. ... kunst kan zijn. dan juist als documentaire". Zij kan bergen, bosschen, vlak ten, zeeën intenser geven waarachtiger bele ven" dan .welke andere vormgeving ook. Zij beheerscht den afstand en de atmosfeer het totaal en het detail. De rots rijst voor ons op als natuur monument n nadert ons als mosbegroeide steen. De zee is beurtelings een stuk oneindigheid en een nabije wolk lillend schuim. De eik kan een sierüjk silhouet aan den horizon zijn en een knoestige woudreus. Geen andere waarneming vermag zoo tegelijkertijd de vormsynthese en de tastbaarheid van het detail te geven als het alomtegenwoordig camera-oog. Dit merkwaardige verlengstuk van ons organisch gezichtsvermogen kijkt achter, onder en boven de dingen geeft ze vorm en plastiek maakt ze tot een bijna materieele realisatie. Bij dit alles komt het machtig hulpmiddel van het geluid, dat als nieuwe kleur" op het realisatiepalet van de film het relief nog krachtig versterkt. Wat kan er met dit onvolprezen materiaal aan natuur-herschepping niet bereikt worden .... hoe weinig wordt dit, relatief gesproken, door filmers zoowel als publiek nog ingezien ! Relatief gesproken want de waarheid gebiedt te erkennen, dat er vele films bestaaii, die inder daad een diejp besef toonen van. de mogelijkheden welke camera en microfoon als transponenten der natuur bieden. De reeds genoemde Russen, zoowel als het werk van een Flaherty en een Arnold Franck zijn daar als levende bewijzen en hu wordt ons een "bekoorlijk nieuw exempel gegeven in Insel der Demonen" van het tweemanschap Dalsheim en von Flessen. Het schoone eiland Bali, met zijn eeuwenqude cultuurmonumenten, zijn prachtige mise-en*scènc on zijn klassiek-schoone bevolking was van oudsher een dankbaar onderwerp voor het cine-fotoalbum. En voor mijn geestesoog verrijzen dan ook vage herinneringen aan volmaakte foto's met echt wuivende palmen, eindelooze iixlandsche dansen en oude tempels door décamera met de nauwgezetheid van een huisschilder van bpven naar onder en van onder naar boven bestreken". Kort om ook dit schoone eiland vdn, onzenIndische n archipel is door.de ijverige mannen van de ,simpele cultuurfilm" bezocht.... in den dubbelen ain des woords. Maar de film, die ons van onze stoelen in de stalles opnam en temidden van de scènerie ver plaatste die Ons de grauwe pulverende steenwanden'der tempels met. de hand deed beroeren die Uit de Balifilm de lauwe atmosfeer voelbaarTmaakte [en ons in lijfelijke aanraking bracht met de bruine huid der inlanders, moest nog gecomponeerd worden. Naar dit alles nu werd door Insel der Demo nen" een belangrijke stap gedaan. Ken uiterst een voudige handeling die nergens buiten de grenzen van het Balische alledagsle ven gaat, dient als thema voor een der meest intense natuurdoorlevingen (dat is wat anders dan de brave, obligate natuur film-zonder-kunst" !) welke de film nog op haar credit heeft. Zij die zoo doodsbenauwd zij n voor het verhaaltje" in de degelijke documentaire. mogen daarbij bedenken dat voorloopig een derge lijk natuurlijk en ongezocht scenario zin. vorm en gestalte aan de documentaire vermag te geven er het fotoalbum-karakter aan ontnemen en de doodelijke verveling breken. Het moge dan nog nfet de natuurfilm-compositie zijn, waarop wij wachten in ieder geval is er een bindende ge dachte, een begin en een einde ontstaan, dat aan het werk de logische begrenzing schenkt waaraan iedere creatieve arbeid behoefte heeft. Het toeval wil, dat ongeveer tegelijkertijd nog een tweede film van hetzelfde karakter uitkomt. Het theater De Uitkijk" geeft de première van Das'blaue Licht" die wonderbaarlijke beeldenzang van het trio Bela Balasz-Riefensthal-Sehneeberger. Première althans voor de gewone bioscoop. Naar men mij meedeelde werd het werk geïntrodu ceerd op een der semi-officieele ..Zondagmorgenvoorstellingen", waarheen men naast de gepaten teerde cultuurfilms al de twijfelachtige items trans porteert, wier effect op het gevreesde ..groote pu bliek" aanvechtbaar schijnt. Het zou de moeite waard zijn dit terloops de gevoelens te leeren kennen, waarmee een van .alle speel-smetten vrije gemeente dit zuiver romantische en soms vrij naïeve en conventioneele filmverhaal heeft ontvangen. Hoe dit zij ..De Uitkijk" heeft het aangedurfd en het eenige wat men de directie mag wenschen is. dat zij ook materieel geen berouw moge hebben van haar onderneming. Want er is in dit werk een filmschoonheid voorhanden van een soort, die men in de ..speel-film" nog maar al te zelden aantreft. Misschien is het belangrijkste wel. dat deze schoon heid geen doel, doch middel bleek. Was in de Bali film de handeling zeer kennelijk een voorwendsel voor de natuursehildering liet snoer, zoo men wil, waaraan de b?eidpiv«»U>H warden gnvjrou Das blaue Licht" in ..Das blaue Licht" werd het zwaartepunt onver holen verlegd. Hier staat wel degelijk op den voorgrond het scheppen van een dramatische sfeer door middel van de natuuropname. Nog altijd geldt te algemeen en te onvoorwaardelijk het vak-axioma. dat handeling en sfeer slechts in de studio tot vol komen liarmonie geraken de groote verdienste van films als Das blaue Licht" is. dat zij dez^n ban verbroken hebben. Immers slechts hierdoor wordt de enorme schatkamer. Natmir geheetor. A-oor de creatieve filmkunst toegankelijk. Slechts hierdoor wordt bewezen dat de in een nieuwe ver beeldingswereld getransponeerde realiteit aan het simpelste verhaal een merkwaardige en indruk wekkende grandeur verleent, die ook de vernuftig ste studio-imitatie niet vermag te benaderen. Inderdaad is het gegeven, waarop de handeling berust niet slechts uiterst eenvoudig, doch op menige plaats ontsierd door een teveel aan patbetiek en een zekere romantische conventie, die men vau een talent als de scenarist Bela Balasz niet zou verwachten. Maar die handeling pp zichzelf is in haar primaire constructie gezond, en boeiend. Het belangrijkste is echter, dat de dramatische spanningen en emoties in hoofdzaak worden x tgedrukt door de grandioze se»nerie. Er is hier de controverse tusschen het primitieve, bekrompen dorpsleven en de majesteit der natuur tot op zekere hoogte verpersoonlijkt in liet wilde, vrije kind der bergen, dat als een helcs wordt geschuwd en ver volgd. Er is het vage. diep-menschelijke heimwee naar liet onbekende gevaar, uitgedrukt in de fatale aantrekkingskracht die een onbeklimbare bergtop op de jonge mannen van het dorp uitoefent. (Slot op pag. 14) l \ "i. H ': '<i_ fedhii