12 » ( l' j De Groene Amsterdammer van 29 September 1934 N o. 2991 Duitsche Boeken Over Valeriu Marcu Boekbespreking Nico Rost Van veelzijdigheid naar karakterloosheid Valeriu Marcu een Roemeen ? heeft jarenlang do mogelijkheid gehad in de Duitsche literatuur, waartoe hij door in het Duitsch geschreven boe ken was gaan behooren. de opvolger te worden van Fran-. Mehving. een der belangrijkste publicisten sinds lleine en een der eerste biografen van Marx. Zijn eerste essaybundels ,,der Rcbell und die Demokratie" en vooral Schatten der Gcschichte" gaven tot deze ver wachting alle aanleiding. Uit zijn essay over ('aillaux oiu er slechts eeii te noemen leeren we de Fransche politiek der laatste vijf en twintig jaren beter kennen dan uit honderd hoofdartikels. Lazen, we zijn opstellen ?over Charles Mauvras en Karl Helffe.rich. dan drongen we door tot de kern van het Fransche nationalisme en liet Duitsche imperialisme. In Mareu's eerste wei-ken vereenigden zich revolutionnaire gezindheid met Latljnsche helderheid en Duitsche wijsgeerigheid. ?elementen, die vooral belangrijk waren omdat zo uit hartstochtelijke Balkan.uatuur ontsproten. Marcu's veelzijdig heid bleek echter op den duur in karakterloosheid on goedkoop scep ticisme te ontaarden, zijn aanpassings vermogen bleek gelijk dat van een canu'loon en zijn gezindheid van elas tiek. Reeds i\'\ zijn eerste groot e werk . ??een boi-k over Lenin. dat destijds de ondertitel ..Verschwörer im Osten" droeg ? bleek, dat -hij misschien een concurrent van een Knul Ludwig. doch murmel' de opvolger van een Franz Melu'ing kon worden. Hoewel ook de/u biografie brillant was gescluwen. ble ven Marcu's beschouwingen over de figuur van Lènin te feuilletonistisch. populariseerde hij zijn stuf in plaats van haar te verdiepen en vermeed hij vele problemen, die hij aan de orde had moeten stellen. Maar Marcu had een boek gesclireven ..dat in een behoefte voorzag" en deed zichzelf de belofte meer van dergelijke boeken te schrij ven . , .Scharnhorsts grosses Komman?do" heette dus zijn Volgende werk, waarin hij een brok geschiedenis van het Pruisische militarisme meesterlijk beschreef, «en uitstekend gedocumen teerd en met kennis van zaken ge schreven werk een literair bravourStukjëvan een publicist, die van ge boorte Roemeen was en eerst^ op lateren leeftijd haar Berlijn was gekomen. Het boek werd een succes en verwekte ook in de reactionnaire pers groote bewon dering. Zelfs generaal von Seeckt (zelf n uitmuntend stylist) wijdde er een beschouwing aan maar vèelzeggender dan alle critische beschouwingen is een anecdote die destijds in Berlijnsche literaire kringen de ronde deed. ,iKomt Valeriu Marcu nog wel eens bij uw man op bezoek"?had een Itijksweer-, ?officier Mevrouw von Seeckt gevraagd. Nu", luidde hot antwoord, mijn man heeft den omgang met Marcu af geteroken. Marcu was hem te reactioninair" jodenvervolgingen Het was natuurlijk te voorzien, dat de Terdrijving der Joden uit Duitschland dezen auteur aanleiding zou geven wederom een werk te schrijven dat aan een behoefte voldeed": die V er l re ib u n<j der J uden uus Npanicn" .*) Hoc vatte Marcu zijn taak op? Trok hij een ? paralel tusschen de Joden vervolgingen in het Spanje aan het einde der vijftiende eeuw en dio in Uitler-Duitschland? Wilde hij een bijdrage leveren tot de oplossing van het Jodenvraagstuk? 7 ij u boek brengt ons niets nader tot de oplossing van dit probleem. We lezen psychologische bijzonderheden over Isabella, Ferdinand Torquemada en vele anderen, krijgen een overzicht van de gebeurtenissen uit dezen tijd en constateeren steeds weer dat de auteur hieruit averechtsche conclusies trekt. Maar over de Spaansche Joden krijgen we tenslotte weinig te hooren. Uit Marcu's schildering krijgt men ten slotte den indruk dat de meeste Spaansche Joden woekeraars, landloopers of ministers waren. Er waren toch zeker ook nog duizenden anderen ? Wat wilde de auteur ons eigenlijk aan het verstand brengen toen hij vóór in zijn boek liet volgende citaat van Ranke plaatste: ..Die Vorurteile von dein Unterscheid des reinen und des sehlechtcn Blut es haben sich in Spanien wie in keinetn andcrn Land festgeset/.t"? ,.De elite der Katholieke Orthodoxie lezen we op pag. 72 - ..gaat in de woestijn om (ïod te dienen, terwijl do Joodscho voor hetzelfde doel de Staat .«rente beheert". Wat beoogt Marcu met deze bewering? Wil hij Hit Ier nieuw materiaal geven tegen de Joden, w.'er eenige godsdienst volgens dit citaat uit geldvordicnen bes aat? Op pag. 101 heeft de auteur Zelfs den treuiïgcn moed te schrijven : Waarlijk veel belangrijks heb bon de Joden tot stand gebracht en veel bereikt alleen niet door anderen bemind te worden ", Marcu stelt ten slotte in een van zijn laatste hoofdstukkentde vraag: heeft de Inquisitie Spanje geschaad?" Ik houd het opperen van een dergelijke vraag in de omstandigheden, waarin het Jodendom thans verkeert voor misdadig. Het is niet te bewijzen lezen we aan het eind van dit hoofd stuk, waarin hij ons evenmin iets be wijst dat de Inquisitie Spanje ver nietigde". Koren op den molen der Nazi's. Als de verdrijving der Joden uit Spanje, Spanje, niet heeft geschaad, waarom zou Duitschland dan zijn Joden niet verdrijven zonder er schade door te ondervinden? Deze conclusie ligt im mers voor de hand. Spoedig komen heele scharen Joden en Mavranen naar Amerika. De Spanjaarden wer den geslagen omdat de Hebreeuwsche uitbuitingsmanieren rationeeler^ om dat ze boven het primitieve roofkapitalismc verheven zijn" (blz. 222). Een citaat uit de Völkischer Beobachter"? Neen, voorloopïg nog uit Marcu's werk die Vertreibung der Juden aus Spanien" maar we zullen het waarschijnlijk spoedig in een artikel van Bosenberg, Streicher of Goebbels terugvinden. Bijna, dit heele boek ontaardt immers in plaats van een felle aanklacht te zijn tegen het geen momenteel in het Derde Bij k plaats vindt in een poging Hitler's maatregelen tegen de Joden aan de hand van hetgeen in het begin der vijftiende eeuw in Spanje geschiedde VRAAGT VOOR UW WON l NGIINRICHTING ADVIES CN CATALOGUS AAN L.OV. TE OOSTERBEEK OP HAAR FILIALEN Ipv meubelen Zie den bon op pag. 3 van het omslag Fa F. SINEMUS Leidschestraat 20-22 AMSTERDAM C. UITGEBREIDE COLLECTIE PYAMA'S. VANAF Fl. 6. 75 schemerlampje met kapje van onbrandbare cellulose . f15.50 gispen amttardam, rotterdam, d«n haag, greningtn HERFSTREIZEN RUSLAND Prospectus bij: INTOURIST, Keizersgracht 518, Amsterdam en alle Reisbureau'^ A STALEN SLAAPKAMERS compleet ma VERCHROOMDE BUIZEN fl. GELAKTE BUIZEN fl. J KDLDEWEYeCORBIERE LEIDSCHESTR 30 AMSTERDAM OUD-BUSSEM BEREIDT VOEDSELS VOOR ZUIGELINGEN f v< Adverteeren op de juiste plaats en in de juiste courant garandeert 100 % succes. Vraag eens de tarieven voor het adverteeren op deze pagina aan de administratie. te verklaren en te verontschuldigen, De begaafde literaire kwaliteiten van een schrijver mogen ons echter nimmer den inhoud en vooral de uitwerking van het boek doen vergeten. *) Querido-Verlag, .Amsterdam. Nieuwe Duitsche boeken: Joseph Rotu: Der Antichrist. Ver lag Allert de Lange, Amsterdam. Annette Kolb: Die Schaukei. S. Fischer Verlag, Berlin. Ernst Bloch: Erbschaft dieser Zeit Verlag Oprecht und Helbling, Zürich. Hans Leip: Die Lady und der Admiral. Verlag Hoffmann &, Campe, Hamburg. . Alfred Neumann: Neuer Caesar. Verlag Allert de Lange, Amsterdam. Ricarda ? Kuch: lm .alten Reich. .Verlag C. Schünemann, Bremen. N o. 2991 De Groene Amsterdammer van 29 September 1934 Wetenschappelijke varia Ultra-centrifuges Dr. P. van Olst De middelpuntvliedende kracht Toevalligerwijze moet ik kort ,na elkaar twee maal over de middelpuntvliedende of centrifugaalkracht schrijven. Onlangs ging het over het Eötvöseffect. Thans echter over den technisthen kant van de middelpuntvliedende kracht (laat ik deze in dit artikel nu maar als m. v. k. betitelen). CLA L ^^??^?H 1 Flg. l Men weet allicht dat snel-draaiendc toestellen, onder den naam van centrifuges", voor allerlei doeleinden gebruikt worden, voornamelijk om stoffen uiteen te halen, die door de zwaartekracht niet snel genoeg uiteengetrckken worden. Zwaarte kracht is nu eenmaal niet groot er te maken dan zij hier op de aardoppervlakte is, omdat zij afliangt van de hoeveelheid stof der aarde en van de aardstraal, welke'^beide gegevens nu eenmaal practischonveranderlijk zijn. Zoodra men echter een voor werp rondslingert, zoodat het een cirkelvormige baan doorloopt, ondervindt het een kracht die het van het middelpunt der baan probeert te verwijde ren. Deze kracht, die het middelpunt ontvlucht, is de m. v. k. In tegenstelling met de zwaarte kracht, kunnen Wij deze m. v. k. hoe langer hoe grooter maken. n.l. door de draaiing steeds sneller te laten gebeuren, in een liefst zoo sterk mogelijk gekromde baan, dus in een zoo klein mogelijken cirkel. Bij een betrekkelijk geringe snelheid groeit de m. v. k. zoodoende reeds aan tot een f/rootere kracht dan de zwaartekracht; gemakkelijk wordt zij zelfs tien, honderd, duizendmaal grooter dan deze. Heeft men nu een mengsel van twee ongelijk zware stoffen, b.v. melk en room, en laat men het aan de zwaartekracht over om deze twee uiteen te trekken, dan duurt het uren, eigenlijk wel dagen, eer de room voor een belangrijk per centage bovenop de zwaardere ondèrmclk is gaan drijven. In een centrifuge, die razend snel draait, ge schiedt dezelfde scheiding in een paar minuten omdat voor een duizendmaal grootere kracht het verschil tusschen de twee'stoffen ook duizend maal grooter wordt. Bij talrijke technische bedrijven vindt men dergelijke toepassingen. Bereikte resultaten Voor wetenschappelijke doeleinden wenscht men echter centrifuges die nog vél sneller draaien, zoodat bij minimale gewichtsverschiJlen toch een vlugge scheiding optreedt in lichtere en zwaardere bestanddeelen. Dit soort centrifuges, die aan zeer hooge eischen voldoen, n oemt men gewoonlijk ultra-centrifuges". De Zweedsche Onderzoeker Svedberg, die dergelijke toestellen ontwerpt, HABANOLA DE SIGAAR VAN STANDING Fabrikaat: VAN DER PUTT & DE VLAM - EINDHOVEN vermeldt met trots dat hij in 1923 een toestel had dat zóó snel roteerde dat de verkregen m.v.k. 600 maal de zwaartekracht overtrof, in 1920 100.000, in 1931 200.000, in 1932 300.000, voorjaar 1933 400.000 en in den afgeloopen winter reeds 000.000 maal de zwaartekracht overtrof. Spoedig hoopt hij dit bedrag op 1.000.000 te brengen ! De Amerikaansche ultra-centrifuge-bouwer Dr. J. W. Beams heeft het naar zijn opgaven nog verder gebracht. Terwijl de Zweed het brengt tot 120.000 toeren per minuut, bereikte de Ameri kaan 1.200.000 toeren per minuut drs iidntigduisend wentelingen per seconde l Dit levert een m. v. k., die ruim 7.5 millioen maal grooter is dan de zwaartekracht. ??Wat mij aan deze ge tallen vreemd voorkomt is dat het centrifuge materiaal deze m. v. k. uithoudt zonder dat de staal-moleculen uit elkaar getrokken worden; Svedberg tenminste gelooft dat hij niet boven het 1.000.000-voudige der zwaartekracht zal kunnen komen, omdat hij dan aan de grens komt van het uithoudingsvermogen van liet gebruikte staal. Als typische illustratie van de gevolgen der reusachtige m. v. k. kan dienen dat op de centri fuge met witte verf een merkteeken werd aange bracht om de draaisnelheid te kunnen meten en dat bij de maximale rotatie dit verf-merk volkomen Van de centrifuge werd weggeslingerd ! Twee belangrijke toepassingen De Zweedsche centrifuge heb ik zeer schets matig weergegeven in fig. 1. Hierin is Tl de chroom nikkel stalen rotor (zoo heet gewoonlijk het draaiende deel. in tegenstelling van het dragend statief (dat stator heet) van terzijde gezien. Déas ervan loopt door twee lagers L en draagt aan zijn beide uiteinden de olie-turbines T, dus met schoe pen bezette raderen, waartegen. een oliestraal onder hoogen druk gespoten wordt. Deze tur bines geven dus de rotatie, waarvan de snel heid toeneemt bij hooger olie-druk. In de schijf van den rotor zit bij A een holte, links en rechts hermetisch afsluitbaar door platte bergkristalf'*> 2 plaatjes; in deze holte komt de te behandelen vloeistof. Het geheele apparaat is omgeven door den stator (waarvan hier in do teekening alleen de lagers zijn aangegeven). De binnenruimte hiervan wordt gevuld gehouden met waterstofgas onder vrij lagen druk. Waterstofgas heeft n.l. een veel kleinere gas-wrijving dan lucht zoodat de rotor in een waterstof-omgeving vrijer kan draaien dan in lucht. Het toestel van Beams vertoont een geheel ander systeem, dat ik heb trachten weer te geven in fig, 2. Dérotor R is een klein stalen toilet je, dat geen grooter middellijn heeft dan l cm, terwijl het toestel van Svedberg nog 18 cm. middellijn heeft. Dit tolletje past in een kegel vormig uitgeholden stator, maar niet zoo dat het precies tegen de holte wanden aansluit, maar dat het alleen van boven den stator raakt en van onderen een geringe tussehenruimte vrijlaat. Vanuit a wordt samengeperst wateratofgas inge blazen onder een druk van ongeveer tien atmosfeer. Deze stroom gaat langs b en c naar kleine ver schillend gerichte kanaaltjes in den stator, zoodat de waterstofstroom schuin tegen den onderkant van den rotor blaast. Deze onderkant draagt schuin geplaatste richels, die als schoepen van een KUNSTZAAL VAN LIER DOORUOOPEND TE NTOONOESTELD ROKIN AMSTERDAM KUNSTWERKEN VAN d O N Q E HOLLANDSCHe EN BUITENL. MEE8TER8 turbine werken. De rotor gaat dus razend snel draaien. Het grappige is dat onder het draaien de rotor niet meer den stator aanraakt, maar/ iets opgelicht als het ware in de lucht ha,ngt, want het aangeblazen gas moet ontsnappen tussohen rotor en stator. Het gevolg is dat de rotor draait :ondrr icrijviny. tenminste zonder as-wrijving in tappen zooals bij Svedberg's toestel. De eenige wrijving, die overwonnen moet worden, is de gaswrijving en deze is in waterstof uiterst gering, zooals ik reeds zeide. Men zou verwachten dat de rotor eenvoudig uit de stator-holte weg geblazen zou worden, maar dit is niet het geval. Er is een soort zuiging die den rotor belet den stator te verlaten: dat deze zuiginec er is. blijkt als men het toestel onderstebm-» n houdt, want dan valt de sneldraaiende rotor er niet uit, maar blijft in de holte hangen.! De snelheid van een deeltje aan den rand van den rotor is bij maximaal roeren-aantal ruim (>;ïO meter per seconde, wat ongeveer van de grootte-orde van geweerkogelsnolheden is. De toestellen worden gebruikt voor natuurkun dige experimenten, waarop ik hier niet nader in kan gaan. Nieuwe uitgaven Vrcificn orcr Organisatie en TccJinick van den Handel, door W. Speerstra, leeraar aan de Ie Openbare Handelsschool te Amsterdam. Bij J. B. Woltors. Uroningen-Deii Haag-Batavia. Staatkundige Schetsen, door Mr. J. Xieuwhof. I. Goodwill en dismanaging in politicis. H. D. Tjeonk Willink & Zoon N.V., Haarlem. Productie en consumptie-voorspel en hoofdbedrijf. door Ir. G. Ferguson. J. Xoorduyn en Zoon N.V... Gorinchem. Vijftien it-frkstukken in ecnroudiyc Icerbeicerkinff. door Riek van der Heydeji. Uitgave Joh. Enschede en Zonen. N .V. Haai-lem. Grieksch-Xedcrlandsch Woordenboek, door Dr-, F. Muller Jzn. Derde druk. J. B. Woltei-s' UitgeversMaatschappij X.V.. Groningen-Den Haag-Batavia.. Het Grootbedrij/ in het moderne Distribittie»!/steeni. Prae-advi'es voor de Vereen, van groot werkgevers in het winkel- en magazijnbedrijf uitgebracht door Drs. H. W. Pleiter op de leden vergadering dd. 27 September 1934. -4*j * Sprookjes van Topelius. Het Tooverfluifje. Veiv taald door Chr. Doorman. Illustraties van E. Loeber. Leiden. A. W. Sijthoffs Uitgevers Mij. N.V. Hoe ..De Pijn" renner werd. door Jaap Engelberts. II. Meulenhoff, Amsterdam. HEERENKLEEDING VOOR VADER EN ZOON TOT REDELUKE PRUZEH ADRIAAN SCHAKEL NEIUGEWIG .TELEFOON 37273 Is de zaak, waar Zoon en Vader Steeds nog komt, en altijd kwam. $}