POLEN'S GESCHIEDENIS Prof. Dr. N. van Wijk IN 900 huwde do Poolsehe vorst Mieszko T de Cechische prinses Doubravka, tegelijk werd hij Clu'iston en twee jaar later word onder stuift ie van don Duitschen keizer OU o l hot bisdom Poznai (Posen) gesticht. Onder de gebeurtenissen der oudste periode van Poleiis geschiedenis is er geen, die gewichtiger gevolgen heeft gehad VIMU' het Poolsehe volk: doordat dit het Clmstendom van het Westen ontving, kon het verder deelnemen aan de cultureele ontwikkeling vnn Midden- en WostKuropa. De Slavische wereld, voordien weinig ge differentieerd, is in twee groepen van volken uit eengevallen, sedert een deel der Slaven het Ooster-, sche, een ander deel het Westerscho ('lu-istendonx aanvaardde. De tegenstelling werd te groot er. doordat in het Oosten de strijd U-gen Turken en Tataren de toch reeds minder soepele Byzantijnsche beschaving in haar evolutie belemmerde. Toen na een eeuwenlange worsteling de Moskousche staat tot een groot rijk was uitgegroeid, stond dit door zijn on-Europcesche. primitieve beseliavingsvormen buiten de Westersche wereld, en intuspchen liad Polen na eenige eeuwen van inwen dige consolidatie zijn Kazimier/ den (!n>oten (1333?1370) gehad, die niet alleen <le grenzen uitbreidde naar het Oosten, maar ook door ver standige tractaton de buitenlamlsehe betiekkingen lepelde «n in Polen zelt humane levensvormen en maatschappelijke rechtvaardigheid krachtig bevórderde» Deze zei f do vorst stichtte in 1?'.54 de akademie. van Jvialiów (Krakaa/. de tweede uni versiteit van Midden-Kuropa: in 1400 werd deze door koningin .ladwiga gereorganiseerd en tot een centrum van het geheelo schoolwezen gemaakt. In weinig steden voelt men zoozeer als in Kiaków de traditie van eenige eeuwen van cultureele groot heid; men bestudeere ter plaatse de architectuur van kerken en .huixen ! Het hoogtepunt was in Polen vroeger bereikt dan bij ons: de dichter Jan Kochanowski. de centrale figuur der Poolsehe renaissance, leefde van 1530 tot 1584. Hoezeer Polen deelnam aan het geestelijk leven van Europa, blijkt ook uit de historie der Poolsche reformatie, die wel op den duur door Rome en de Jezuïeten is overwonnen, maar die in don korten tijd van haar opbloei personen heeft opgeleverd van Kuropeescho betoekenis; men denke aan den ook in Neder land bekenden Johanncs a l^asco ! Ook zulke be wegingen als die der lloheemsche Broeders en der Kociiiianen vonden in Polen een uitermate guiistigen bodem, en een bij uitstek gewichtigonderdeel der Poolsche historie is de geschiedenis der geeste lijke en godsdienstige stroomingon. beschouwd in verband mot die van de Westelijke naties. Intusschen had Polen ook steeds rekening te houden met het Oosten. Niet alleen was Moskovi een gevaarlijke nabuur, met wion menige oorlogmoest werden gevoerd, maar ook had de Poolsch' Litausche staat zelf, die zich uitstrekte tot Sinolensk en tot voorbij Kiew. veel Russische, (iriekschorthodoxo onderdanen. Met het oog op dozen is in 1595 tle kerkunie van Brzv'é(Brost) gesloten. waarbij aan de z.g. linialen" (ïriekseh-orthodoxe liturgie en ritueel zijn toegestaan, terwijl de dogma's de Koomscho waren. Deze unie heeft veel tegen stand ondervonden, o.a. bij de Kleinrussische Ko zakken ; zoo is zij indirect een der factoren geweest. die den opstand van den hetman Bohdan C'lunielnicki bewerkt hebben (1(548). Deze zocht steun bij Moskou on na langdurige oorlogen moest Polen afstand doen van de Fkraïna. oostelijk van den. Dnepr, en van Kiew (1080). Unie met Litauen De groote expansie naar het Oosten was het gevolg van de unie met Litauen. Ongeveer 1400 luidden er twee gebeurtenissen plaats, die de macht en het prestige van Polen belangrijk deden stijgen r in het Westen de overwinning op de Duitsche Orde bij (irumvald en Tanncnberg (14:10), in het Oosten het. huwelijk van koningin Jadwiga met den Litauschen groot-vorst Jagiello (1380). Aanvan kelijk bleef .de band tusschen Polen en Litauen nog vrij los. maar reeds de unie van Hoiodlo (1413) klonk de beide landen steviger aaneen, o.a. door haar bepalingen over de troonopvolging. Déunie van Lublin (1509) regelde de grenzen zoo, dat Wolynië. het Kiewer land en Podlasie tot de Poolsche ..kroon" behoorden; er werd een gemeen schappelijke ..sejm" (landdag) ingesteld, maar administratief bleef Litauen in hooge tmvte een apaite eenheid. Was men reods te Lublin tot een algeheele samensmelting gekomen, wellicht was de Poolsche staat nooit tegronde gegaan. Helaas ech ter wachtte men met de zoohoognoodige centralisat ie tot den vierjarigen sejm (1788?1702); maar toen was het te laat om het gomeenebost nog te, redden. Ook in andere opzichten waren in den lm>p der eeuwen de centrifugale krachten te sterk gewor den, de keerzijde van een op zichzelf loffelijken vrij heidszin. Maar dit was niet altijd zoo geweest. Men kan de Poolsche geschiedenis verdeden in eenige tijdvakken. Het eerste, eindigende in het begin der 13de eeuw, wordt gekenmerkt door een sterk domineeren der vorstelijke macht. Anderzijds echter hadden de afzonderlijke gewesten een grooteii graad van zelfstandigheid; eerst Wladyslaw I Lokietek veieeriigde in 1307 definitief (Jrootpolen (het land van Poznai'i) met Klejnpolen (hoofdstad Kraków) en nog tot 1520 werd, Mazoviëdoor zijn eigen vorsten geregeerd. In de jaren 1211-1215 werd door privilegiën, aan de kerk verleend, de tweede periode ingeleid,'waarin de standen, in het bezit van zekere rechten, een tegenwicht vormden tegen het vorstelijk gezag. In 1505 wordt door de constitutie .,Nihil novi", waarbij de koning zich verplicht niets nieuws te decreteeren zonder goed keuring' van senaat en afgevaardigden der gewes telijke landdagen, de mogelijkheid geopend van een domineeren der plaatselijke belangen boven de algemeene. In de eerste decenniën werden de ge varen, die deze bepaling meebracht, voor een be langrijk deel gecompenseerd door het gemeenschap pelijk streven van regeering en afgevaardigden, die het vertrouwen hunner committenten hadden. naar saneering van het staatsbedrijf. Modrzewski's boek ..Over de Verbetering van het Gemeenebest" (1.551) zal tot in lengte van' dagen getuigenis, afleg gen van de ideee'n, die onder Zygmunt I (15001548) en Zygmunt II August (1548-1572) de besten' onder Polens intellectueelen bezielden. Maai de hervormingen werden slechts gedeeltelijk door, gevoerd, en na den dood van Zygmunt August ver zwakte in het kiesiijk Polen, het centrale gezag Wittig. Beeld van den Poolschen koning Warnenczyk De financieele|toestand van de republiek IEDER buitenstaander, die den financieelen toestand van Polen bestudeert, wordt zonder twijfel getroffen door het feit, dat dit land, niettegenstaande de reeds vier jaar durende we reldcrisis, tot de weinige landen behoort, welke den gouden standaard behouden hebben zonder toevlucht te nemen tot eenige restrictie, welke ook, ten aanzien van het vrije geldverkeer met het buitenland. Het behouden van den gouden standaard was een van de voornaamste maatregelen, waar mede Polen de economische crisis heeft bestreden. De Poolsche Zloty werd in het jaar 1924 inge voerd als Wettelijk ruilmiddel tegelijkertijd met de oprichting van de Bank Polski, de officieele emissiebank. De zloty, die aanvankelijk de waarde door een verderfelijke besnoeiing der koningsmacht, terwijl tegenover deze en tegenover de andere vclkselementen de ,,szlachta" (adel) eenzijdig ging domineeren. Het ..liberum veto" (het eerst in 1052 toegepast) maakte het aan iederen afgevaardigde mogelijk den sejm-arbeid te paralyseeren. De z.g. confederaties", die bij meerderheid van stemmen hun besluiten namen, compenseerden dit euvel onvoldoende, ja zij verergerden veelal het kwaad, wanneer zij door malcontenten werden georgani,seerd, die slechts een kleine groep, en niet eens de beste groep, vertegenwoordigden. Het beruchtst is de confederatie van Taigowice (1792). die tegen de constitutie van 3 Mei 1791 gericht was en den vij anden van den staat in do kaart speelde. Maar ge lukkig valt in dit tijdvak nog een scherper licht op het opbouwende werk. na de eerste, verdeeling van Polen (1772) verricht door zoovele onbaatzuchtige patriotten. Allereerst werd het onderwijs hervormd en. daarna kwam op den vierjarigen sejm (17881792) de grondwet van 3 Mei 1791 tot stand, die een basis schiep voor een gezondere ontwikkeling van het gemcenebest, o.a. door naast den adel de stedelingen en boeren meer tot hun recht te doen komen en door de afschaffing van het liberum veto; ook werd de verhouding van Polen tot Litauen herzien en eerst nu ontstond-een-waarachtige een heidsstaat. Maar het was te laat; de verdeelingen ,van 1793 en 1795 deden het Poolsche rijk van den aardbodem verdwijnen, maar niet het Poolsche volk, dat juist in dezen tijd van beproevingen zijn geestelijke en zedelijke waardij bewees door den cultureelen arbeid van mannen als Staszic en Kolkytaj en door de heldenfiguur van Koieiuszko. De nationaliseeringspolitiek Ik zal niet de geschiedenis verhalen van de bij Rusland, Pruisen en Oostenrijk'ingelijfde provincies, ook sta ik niet stil bij het onvruchtbaar experiment van Alexander I, om tegelijk in Rusland autokraPAG. M DE GROENE No. 2997 TH. DE SARYUSZ BIELKSKI Gewezen Gezantschapssecretaris van den Zwitserschen goud f rank had. deprecieerde na korten tijd, tengevolge van verschillende om standigheden, aanmerkelijk; hij werd tenslotte in het najaar van 1920 definitief gestabiliseerd met behulp van een buitenlandsche leening en wel op het peil van 0.279 tegenover den gulden of van 0.581 tegenover den Zwitserschen frank. Van dezen tijd af heeft de zloty zijn volle waarde volkomen behouden en zijn koers is gedurende de moeilijkste jaren van de wereldcrisis aan geen schommelingen van eenige beteekenis onderworpen geweest. tisch en in het Koninkrijk Polen (1815-1830) con stitutioneel te regeeren. Overal wisselen perioden ' van gisting en van betrekkelijke rust elkaar af. Op den duur ging het den Polen het best in Galicië. waar zij sedert J 800 een niet onbelangrijken graad van nationale autonomie verkregen; liet meest dramatisch was hun lot in Rusland, waar de opstanden van 1830 en 1803 bloedig werden onderdrukt; in Pruisen werd d« laatste decennia vóór den wereldoorlog een systematische, denationaliseeringspolitiek der regeoring met een niet min der goed georganiseerd verweet beantwoord. Zwaar was het lot. van het Poolsche volk; maai tegelijk bereikte zijn geestelijke beschaving haar tweede hoogtepunt. Ken natie zonder een eigen staat kan desniettemin' haar individualiteit bewijzen, wan neer zij mannen voortbrengt als Mickiewicz, Hlowacki, Krasii'iski, in wier meesterwerken..'zich de ziel van heel het volk weerspiegelt. Vooral Adam Mickiewicz (1798-1855) was een man van groote daden, minder nog door zijn politieke werkzaam heid (het legioen, in 1848 door hem geformeerd; de actie voor Polen in 1855. tijdens welke hij zelf gestorven is) dan wel door zijn dramatische cyclus Het Doodenfecst", door zijn Hoeken van het Poolsche Volk en de Poolscho pelgrimage" en zijn epos Pan Tadeusz"; Mickiewicz deed hot PóolschLitausche verleden herleven, belicht door zijn liefdevollen humor, en als een nationale profeet getuigde hij van het geloof en de hoop van zijn naar rechtvaardigheid hongerend en dorstend volk. De negentiende-eeuwsche klassieken zijn voor de Polen als die tijding der gemeente", waarvan Mickiewicz zong, d.w.z. als het volkslied, dat gaaf blijft ook al gaat het land te gronde: zij hebben de tradities van het verleden vooi afslijten en verblceken behoed, zij hebben de practische werkers van meer dan n generatie bezield en hun geest leeft voort in hen, die zich thans in het bevrijde Polen wijden aan opbouwendcn arbeid. PAG. 15 DE GROENE No. 2997 De zloty. die in het begin door een reserve van goud en deviezen gedekt werd. berust sedert 24 Maart 1933 uitsluitend op goudbasis. In haar strijd voor de stabiliteit van den zloty heeft de Poolsche Bank de klassieke methodes van vrijen in- en uitvoer van goud gevolgd, ge paard niet een stelselmatige beperking van het geld in omloop. Op 30 Juni 1934- was er voor 1.300.800.000.?zlotys geld in omloop. Wat zeggen wil. dat de circulatie voor 45 pCt. door goud gedekt was, 15 pCt. boven het wettelijke dekkingspercen tage. Dit bewijst, dat de technische positie van den zloty volkomen gezond is en van Mei 1933 af voortdurend beter geworden. Polen was een van de eerste landen, die. toen de crisis was uitgebroken, tot vergaande bezuinigings maatregelen overgingen. Het deed dat van het begin der crisis af en verminderde de uitgaven van den Staat reeds in het eerste jaar der crisis met' moor dan 25 pCt. De begrooting, welke voor het jaar 1929 30 3.031.000.000. zl. voor inkomsten en 2.971.000.000 zl. voor uitgaven raamde met een surplus van inkomsten van 00.000.000.?zl.. is binnen enkele jaren belangrijk teruggebracht. Voor het jaar 1933 34 waren de effectie ve'inkomst en 1.809.000.000 en de uitgaven beliepen 2.200.000.000.?zl. Voor de vier maanden van het begroot ingsjaa r 1934 35, dus van l April t of 31 Juli 1934. hebben (ie inkomsten 085.300.000.?zl. opgebracht ea bel iepen de uitgaven 085.300.000.?zl. Dat wil zeggen, dat dank zij vergaande bezuinigingen de begrooting in volkomen evenwicht i's gebracht. Wat een voorname factor vormt van den financieoleii toestand van Polen. Het deficit van 784.800.000 zl. van de eerste drie crisisjaren kon zonder groote moeite door reserves uit vroegere jaren gedekt Worden. Om de tekorten van de begroot ingen van 1933/84 en 1934/35 te dekken is de Poolsche Regeering in het najaar van 1933 er ,toe overgegaan om een pCt. 10-jarige binnenlandsche leening .op de markt te brertgen, welke 350.000.000.?zl. opgebracht heeft. Het Welslagen van deze leening. welke op een tijdstip van algemeene verarming werd uitgeschreven, kan als een van de voornaam ste prestaties van Polen gedurende de wereld crisis beschouwd Worden. ...... . De Poolsche staatsschuld bedroeg op 31 Juli 1934 4.205.000.000 zL, waarvan 821.000.000.?binnen landsche en 3.384.000.000.?buitenlandsche ver plichtingen, dus ± 3pCt. van het nationaal ver mogen. In vergelijking met andere landen, waar de staatsschuld op meer dan 1000 zl. (Amerika boven 7000 zl. per hoofd der bevolking) per hoofd van de bevolking neerkomt, is de Poolsche staatsschuld inderdaad zeer gering met haar 150 zl. per inwoner. Onder de voornaams'. maatregelen welke do Poolsche regeering genoi, < .: heeft, om zich nieuwe. bronnen van. deviezen t<: NvivA-hnffen behoort /onder twijfel hot boperk<-.i vu:i <'e:i i:ivoor on liet stimuleereii van den uit veer. om Unait'.nnr 00:1 permanente actieve hand(jKba.!ans te beveiKen. Dit doel is volkomen bereikt, ?'?* Bij het opsommen van maatrc^U-n, genomen om de stabiliteit van den {i.iancieelen tot-stand te behouden, moet de politiek van de Poolsche banken niet vergeten worden. Deze politiek heeft ten doel gehad de liquiditeit der banken 7.00 hoog mogelijk te houden op een tijdstip waarop groote banken in Kuropa wankelden en in paniek-stemming hunne credieten introkken na het failli.-sement van du Oostenrijkschu Krcdit-AnstaU. de moeilijkheden van de Danat-bank en de deconfiture van het K reuger-concern. Door do, politiek van buitenlandsche crediteuren gedwongen om de haar verleende, credit ten op het meest ongunstige oogenblik terug te betalen, moesten de Poolscho banken om hunne liquiditeit to behouden ook harerzijds civdieton, aan 3o Poolsche industrie en landbouw verleend, introkken'. wat als een gezonde bankpolitiek mag gelden. maar wat den algemeenen toestand in het binnen land verergerd heeft, door vele tokken van handel en industrie tot stilstand te brengen. Om de gevolgen van dezen toestand eenigermate te verzachten is de Poolsche regeering in het najaar 1933 overgegaan tot het scheppen van nieuwe goedkoope bronnen van craliet: ten eerste door vermindering van het disconto van 7.5 pCt. tot O pCt. en daarna tot 5 pCt. en door hel stimuleereu van het bedrijfsleven door bemiddeling van drio officieele bankinstellingen: de Bank Gospodavstwa Krajowego, die ten doel heeft lang loopende credieten aan den handel en de nijverheid even als ten behoeve van openbare werken te verschaffen. de Bank Rolny, die dezelfde doeleinden nastreeft op het gebied van hulp aan den landbouw en du Pocztowa Kasa Oszczednosci (postspaarbank). welke ten doel heeft de algemeene besparingen van den kleinen particulier te st imuleeron om nieuw bronnen van kapitaal te verschaffen. Ook in dit opzicht zijn de resultaten bevredigend. wat blijkt uit de desposito's van de voornaamste financieele instellingen, welke gedurende (ie laatste drie jaar sterk verbeterd zijn. Het spaargeld bij de Post spaarbank is va;i 203.700.000 zl. in 1930 tot 554.900.000 zl. in l'J34 (l Juli) gestegen en is dus met 100 pCt. toegenomen. Zonder twijfel is een verdere opleving van een algemeene verbetering van den wercldtoestand afhankelijk. Het feit toch dat Polen gedurende vier ? jaren van de wereldcrisis geleerd heeft slechts op zijn eigen krachten te steunen is van een groote moreele waarde en de wijze waarop dit land de moeilijkheden tot nu toe te boveti is gekomen moet .aan het buitenland vertrouwen in Polen inboezemen. ?i j l ? i l :'-. [ProfJDr. Ignazy Moscicki, President der Poolsche Republiek