Skoczylas Roovers in de bergen Plastische kunsten en kunstnijverheid OTTO VAN TUSSENBROEK HOEWEL in vroeger tijden Po len en Nederland in nauw cul tureel contact verkeerden, zijn in onze dagen deze bandon sterk ver vaagd, hetgeen om verschillende rede nen stellig te betreuren valt. Men weet ten onzent zoo goed als niets van de plastische kunsten van Polen af terAvijl. ondanks markante rasverschillen. vooral ten opzichte van de schilder kunst, Ncderlandsche schilders een maal een zeer sterken invloed op het werk van hun Poolsche vakgenootpn liobben gehad. Destijds wisten Poolse hè'vorsten <Joor het verstrekken van opdrachten menig Vlaamsen en Hollandsen, kun stenaar aan zich te binden, in het bij zonder wat betreft het portret (I'ieter ?Tlaesz Soutman, Michel van Miefeveld e.a.) terwijl verscheidene jonge Poolsche talenten in Vlaanderen en Holland in de leer gingen, werkend op <le ateliers van begaafde leermeesters (Jacob Jordaens. Elias Vonck, Gerard A'an Lairesse e.a.'). In jonger tijden onderging de .Pool sche Schilderkunst sterk den invloed van Frankrijk, vooral toen aldaar hot impressionisme hoogtij vierde. Dit wil echter volstrekt niet beteekenen ?dat daarbij eigen aard en persoonlijk heid geofferd werd, integendeel: de, Poolsche kunstenaren (in hevige mate tékoord door de nieuwe uitdrukkings wijze, waarbij de klatering van het licht en de daarbij gevolgde wijziging van palet een bevrijding van al te schoolsche en traditioneele donkerten inhield) wisten |r>en eigen karak ter mee te geven aan hunne werken, waarin duidelijk het verlangen af te lezen was de bezielde vertolking te geven van het zuivere wezen van het Poolsche landschap en var. de bevol king in haar menigmaal zoo schilder achtige nationale dracht. Het was alsof zij er bewust of onbe wust tce neigden diepere waarden te raken, waarbij de oogenlust moest wijken voor een.diehterlijke wedergave van het land en het volk dat hun, van alle landen en volkeren der aarde, het naast uan het hart lag. Die dichter lijkheid, gepaard nat» oen. zekere nei ging tot romantiek, is kenmerk van het Poolsche impressionisme gebleven. waarbij, in vergelijking met het 'Prensclie impressionisme, hot verser il van landaard in sterke, mate spreekt..Het Slavische temperament is een ander dan het Pvansthe en het heeft vanzelf ' geleid tot een eigen, essentieel Poolsch karakter, wat bovenal in de land* schapsschildering naar voren trad. Anderen, voor wien het impressio nisme een overwonnen standpunt bk-ek, volgden de b» ginsclc.ii d -r'atere tomleirzen in de Fransche .Schilder xooala deze door een ('ézanne op zoo meesterlijke wijze werden ver tegenwoordigd. De groep 8ztuka" (De Kunst) werd gesticht, welke groep ?/ieh ook na don oorlog van 1JH4 wist te handhaven. Drie categorieën Juist ala ten onzent kan men in Polen de schilders in drie categoiieën indeelen: de uiterst rechtsche partij, welke de traditie nastreeft in een ver ouderd naturalisme en ietwat zoetelijke romantiek; de uiterst link:;che, welke dwars tegen de traditie ingaat in een verlangen naar vernieuwing, vooral gevormd door ..Prae.oens" (vroeger bet Blok") met daartusschen in, men jrou kunnen zeggen: als buffer, de groep der zoogenaamde Formisten" welke vooral de nieuwe zakelijkheid in de Kunst propageeren. De stichting van laatstgenoemde groep dateert van 1917. in 1022 hebben enkele leden zich bij ..Hhytmus" aangesloten, welker medewerkenden bcheerscht worden door een streven naar zuiver compositair-constructieve oplossingen. (Sroepen van den, allerlaatsten tijd /.ijn ..de Ecn.h< orn" en ..de Plastiek" (?Jcdnoro'g" on ..Plastyka", zetelende in Krakau en in Poznan). Nijverheidskunst Wat de Nijverheidskunst betreft: wie aan Polen denkt, denkt aan Zakopan». waar. in het hooggebergte van do Ttitra. een begaafd schilder en schrijver Htarislaw Witkiewicz de boerenkunst ontdekte, daarin een bron opende van vernieuwing en inspiratie voor de moderne Pooluche' toegepaste kunsten. De zoogenaamde ..Zakopane-stijl" ontstond. Had do oude Poolsche nijverheidskunst. in weefsels en borduur sels, in. gobelins, glas en porselein, in houtsnijwerk on smeedwerk grootelijks mogen bijdragen tot don kunstroem van het land. do hernieuwing der kunstambachten riep een. schoon heid in hot loven waarin het oude en het nioinvo op verrassende wijze spmonvlot-ion. Steunend op do volks kunst wisten lal van begaafde kunstenaron. bepaalde rusfigeivic happen t o benutten voor het sch"ppou van vor men en het vinden van decoratieve kleuroplossingen welke door on door nat tonaal van aard kunnen hoeten. Overal in] den. lande /i.'n dan ook werkplaatsen gesticht welke meubels. tapijten. (in.. ver\ aavdigt n. POLEN EN D. H. van IN Polen woonden leeds in de Middeleeuwen Joden in de toen malige hoofdstad Gnesen. Zrj leef den in betrekkelijk gunstige omstandig heden. Weliswaar golden voor hen ook uitzonderingswetten, doch de objec tieve beoordeelaar dient te bedenken, dat zulks in een tijd, waarin de wereld" in ieder deel er van zooveel kleiner was dan nu, wel begrijpelijk was. Zij kwamen nu eenmaal uit den vreemde en werden ook als vreemden beschouwd. Koning Casimir, die in de veertiende eeuw leefde, scheen het Joodsche Volk al bijzonder genegen. Hij bepaalde, dat de Joden zondei meer v*vn alle Christenen mochten kc open en dat het ook den Christenen vrij stond met Joden handel te drijven. Casimir schijnt met de bescherming der Joden voor zijn tyd wel heel ver te zijn gegaan. Wanneer een Jood 's nachts bij een overval om hulp riep en de Oliristen-buurman weigerde te helpen, dan kon deze weigering hem zelfs voor den rechter brengen." De Jodenwet van Koning Casimir be vatte niet minder dan zes en dertig gunstige artikelen voor de Joden. Men vertelt zelfs, dat Koning Casimir een Joodsche vrouw zou hebben ge had, die hem twee zoons en twee dochters zou hebben geschonken. Vast staat, dat allerlei feiten er op wijzen. dat de Joden in den tijd van Casimir in Polen het goed hadden, stellig veel beter dan in Duitschland. Het dragen van eigen kleeding was toegestaan, ja, zelfs het zich tooien met wapenen, die ook de adel droeg. Xog n merkwaardigo gebeurtenis moge de goede gezindheid van Casimir jegens de Joden bewijzen. Toen door een brand do archieven, waarin de Joodsche pi-ivilegU'n bewaard werden, vernield waren, vroegen de Joden vernieuwing dezer historische documenten, aan welk verzoek door den koning met groote bereidwilligheid werd voldaan. Ja, Casimir ging zelfs zoo ver, dat hij sommige bepalingen nog gunstiger maakte. Werd een Jood door een nietJood voor een rechtbank van geesteSc. WyspiansKi Moedervreugde PAG. 26 DE GROENE No. 2997 DE JODEN Dim l ;ken gedaagd, dan was de Jood niet v -rplicht te verschenen. Joden mocht n hun eigen rechtbank hebben. Ook t gen den lagen laster van het bloed- ,>rookje trad Casimir met kracht op. Natuurlijk hield de positie der i oden, in Polen nauw verband met die an Polen zelf. Het zal ieder duidelijk ijn, dat Casimir slechts gedwongen ^ Jodenprivilegiën in 1454 zal hebben igetrokken. Men stelt zich, gelooven wij, de oodsche invasie in die landen, waar ij in grooten getale wonen, vaak zeer crkeerd Voor. In Casimirs tijd zal et aantal Joden in Polen stellig niet oei groot geweest zijn. Later is hun antal zeer sterk toegenomen. Dit ilijkt uit een opgave volgens welke er >p een bepaald tijdstip in Polen 3210 'oodsche kooplieden waren, terwijl er 00 Pcolsche weiden aangetroffen. Er s een opgave, die bericht, dat er in :*osen drie duizend Joden woonden u slechts tachtig huizen. Koning Slgusmund Tijdens de regeel ing van Koning Sigisnmnd genoten de Joden aanvan kelijk evenzeer een respectabele be scherming. Joodschen kindeièn werd 'oegestaan de algemeene scholen te bezoeken, terwijl de niet-Joodsche bevolking veelal de Joden aanmoeligde, deel te nemen aan de studie der verschillende takken van weten<chap, die toenmaals werden beoefend. Groote geleerden, wier geschriften nog immer de belangstelling der weten schappelijke wereld trekken, gaven toen hun werken uit. Polen heeft, zooals men weet, een tijd gehad, waarin het zijn koning koos. Op de keuze dier koningen heb ben de Joden wel degelijk mede hun invloed doen gelden. Hendrik van Vnjou dankte zijn kroon aan den invloed der Joden, die zich voor /,ijn verkiezing hadden beijverd. Het/.elfde kan worden gezegd van koning Stephan, die evenzeer zijn verheffing mede aan de Joden te dankeu had. Hoe kon nu in betrekkelijk korten tijd de situatie der Joden in Polen zoo volkomen verandeten, dat de arroote vlucht ook naar ons land in het midden der 17de eeuw een feit n-orden kon? In 1648 kwamen de Kozakken in verzet tegen hun Poolsche gebieders. Er is wel eens gezegd, dat de Joden bij die Kozakkenopstanden in hun eigen bloed gesmoord werden. Het is inderdaad wel huive ringwekkend te bedenken, dat bij dien Kozakkenopstand niet minder dan vijf honderdduizend Joden, gedood wer den. En dit was nog maar een begin. Men weet, hoe sinds dien tijd het leven der Joden een voortdurende beproeving is geweest en dat wij ge lukkig in onze dagen een veranderde houding der Poolsche regeerders te genover de Joden zien aannemen. Vooral toen. de Litauers een ver bond sloten om zich van het Poolsche gezag te bevrijden, had dit voor de Joden ernstige gevolgen. In 1056 scheepten niet minder dan 3000 Joden zich in en kwamen op het eiland Texel aan. Slechts van enkele slecht toegeruste vaartuigen was gebruik ge maakt. De Texelsche bevolking wist natuurlijk geen raad met het geval en transporteerde de vluchtelingen haar Amsterdam. Daar toch; zoo wist men, woonden vele Joden en zij zouden on getwijfeld hun geloofsbroeders willen opnemen en verzorgen. Hetgeen ook vooral door de daar wonende Portugeesche Joden gebeurd is. Maar heel weinigen, die het prach tige Texel bezoeken, zullen weten, en als zij het al weten, het zich herinne ren, hoe de Texelsche bodem een toe vlucht was voor honderden verjaagden. Er is nog een ander plekje aan de Zuiderzee, dat herinneringen aan Pool sche Joden bewaart Wie wel eens het eenvoudige rus tige dorpje Muiderberg heeft bezocht en dan ook een wijle op de Joodsche begraafplaats aldaar vertoeft, zal stel lig niet bevroeden, dat een klein deel van dezen doodenakker ook herinne ringen aan Polen bewaart. Reeds in het jaar 1660 toch werd de Poolsche Gemeente te Amsterdam gesticht. Het lijdt geen twijfel of de Poolsche vluchtelingen hebben sterk de behoef te tot nauwe aaneensluiting gevoeld. Korten tijd na hun vestiging hier te lande richtten zij niet slechts een eigen bidlokaal in, maar gingen ook over tot het in gebruik nemen van meerder eigen rituaal. Zoo kwam er aldra voor de Poolsche gemeente een eigen kerkelijk bad tot stand, terwijl ook, zooals ik al opmerkte, een eigen begraafplaats in gebruik werd ge nomen. * » * Deze begraafplaats lag te Mui derberg. Datzelfde kleine dorp is met de geschiedenis der Poolsche Joden verbonden. Een goede honderd meter van den ingang der Joodsche begraafplaats te Muiderberg ligt een open plek gronds. Niets doet u zien, dat het nmaal in gebruik werd ge-' nomen als begraaf veld voor Poolsche Joden. Geen enkele grafzerk vindt ge er. Toch is het zwijgen der Doodep een oproep tot de Levenden en doet in onze dagen de stem der Verdraagzaamheid met meer kracht dan ooit weerklinken. In de bijdragen en mededeelingen van het Genootschap voor de Jood sche Wetenschap in Nederland" No. III geeft Dr. D. M. Sluys een uit voerige schets van de verhouding der Poolsche gemeente tot de Hoogduitsche. Bijster vriendschappelijk schijnt die verhouding niet geweest te zijn. Het is zeer bekend, dat de aanwezigheid van Portugeesche Joden voor de ontwikkeling van onzen Nederlandschen handel van groot belang is geweest door de verbindingen, die deze vluchtelingen in Portugal hadden. Welnu, men kan gewis zeggen dat op geestelijk terrein de komst der Poolsche Joden in ons land zijn beteekenis niet heeft gemist. Dit moge b. v. blijken uit de omstandigheid, dat een groote drukkerij groot voor zijn tijd, wel te verstaan het privilege voor de Joodsch-Duitsche bijbelvertaling kreeg. Merkwaardig is, dat de bekende Jozef Athias, de groote concurrent dier firma, dezelfde is, die Vondel, toen deze hem een politiek tooneelstuk aanbood, onzen grooten dichter adviseerde: Laat raad en Staat in hun geheel En breng dit stuk niet op 't tooneel" Wij vreezen reeds meer van de gast vrijheid der redactie gevorderd te hebben dan betamelijk is. Wij willen daarom afzien van ons voornemen om ook de verhoudingen der Joden in Polen gedurende de laatste eeuw, zij het slechts in vogelvlucht, te schetsen. Wij gelooven geslaagd' te zijn in ons pogen, te doen zien, dat de Joden in Polen een groote beteekenis hebben gehad dat zij er hun op- en neergangen hebben gekend, terwijl ook in onze dagen het Joodsche vraag stuk in Polen zeker ook nog tot de meest actueele behoort. Wie zal zeggen hoe het einde van dit alles zal zijn? Er is zeker niemand, die dat met zekerheid zal kunnen voorspellen. Maar het stemt in ieder geval tot gerustheid- voor ieder, die beschaving en menschelijkheid lief heeft, dat de huidige regeering getoond heeft er voor te willen waken, dat menschelijk heid en beschaving in Polen hoog gehouden zullen worden. l H.H.INDUSTRIECLEN SKARBOFERME - KOLEN (POOL8CHE 8TAAT8MIJNEN) I DE BESTE UIT OPPER-SILEZIË, WORDEN IN NEDERLAND ALLEEN VERKOCHT DOOR DE HUMBER" HANDELMAATSCHAPPIJ l SINGEL 116 A M C T* C1 D 1% A M A IVi 5> l E. K IJ A IY1 TELEQRt HUMBER TEL: 49182 42182 iJ J i . l ":i . i i .; N V GIPS HOUTBEREIDING 's-GRAVENHAGE l ; j, ORANJESTRAAT No. 9 TELEFOON No. 117224 TRA-C PLATEN Uit riet geperst. Dik 3 en 5 cM. Voor wegfundeering, rijwiel- en wandel paden, tennisbanen, sport- en vliegvelden, boord voorzien ing enz. Voorkomt v e rza k k i n ge n en absorbeert verkeérst rillingen, OOSTERHOUTSCHE BOUWPLATEN Uit riet geperst. Dik 3 en 5 cM. Groote draagkracht en groot isolatie vermogen tegen temperatuurverschillen. Zeer geluidwerend en Onbrandbaar. Voor plafonds, vloeren, platte daken, separatiewanden, enz. '??**> il PAG. 27 OE GROENE No. 1997 t ! r., ic'-. T): l ;i 1' I.'