Instituut voor lichamelijke opvoeding te Warschau De beslissende eeuw der s c h o o n e dichtkunst JEAN PAUL KACZKOWSKI Consul-Generaal van Polen DE rol, die de literatuur in de levensgeschiedenis van Polen in de afpeloopen eeuw hoeft gespeeld, is zoo buitengewoon, dat reeds alleen om deze reden deze letter. kunde bijzondere aandacht verdientDe grondlegger van het nieuw on tstane Polen. Maarschalk Jozef Pil sudski. heeft deze rol in een van, zijn mooiste toespraken zeel- tref fond uit eengezet, toen hij op den Krakauschen Koningsburcht de asch be groette van den dichter .Tulius Sk>wacki, die na een jarenlang verblijf tjp een emigrantenrustplaats, een Parijsch kerkhof, met koninklijke eer naar Polen wei-d teruggebracht. om te midden van Koningsgraven bijgezet te worden: ..Wij zien. hoe pogingen worden ..gedaan om zwaarden, die in groeven insluimerden, of slechts nog als weer.,klank bestonden, door een andere ,,kracht, door de kracht van den ..geest tt* vervangen". In een andere groote rede herdenkt Maarschalk Pilsudski den anderen grooten dichter uit die tijden, die ook op den Krakauschen Koningsburcht zijn rustplaats heeft onder koningsen heldengraven, Adam Mickiewicz. Deze officieele belangstelling- be wijst, dat deze dichtkunst werkelijk haar groote taak tegenover haar volk vervuld heeft. Het scheppen van het driegesternte aan het begin van de 19e eeuw, van Adam Mickiewicz, Julius Slowacki en Sigismund Krasinski volledig te ana lyseeren moet bij gebrek aan ruimte Worden nagelaten. We moeten vol staan met te zeggen, dat deze drie dichter-romantici tot op den huldigen dag volstrekt levend zijn gebleven, dat het epos van Mickiewicz Pan Tadeusz" thans nog de harten van de landgenootcn verkwikt en verheugt, dat de gezangen en drama's van Julius Slowacki den toehoorder nog steeds treffen en roeren en dat de groote wereldgeschiedkundige en soci ale visioenen van Graaf Krasinski volstrekt actueele vragen behandelen. Naast dit driegesternte staat nog een ster, die 'echter lang onzichtbaar is gebleven. Het is de niet-romantipus Oyprian Norwid, die met het muzikale genie Frédéric Chopin vele aanrakings punten had. Cyprian Norwid is een Jozef Beek, Ministervan Buitenlandsche Ziken wonderlijk lot beschoren geweest, hij heeft in volledige miskenning zijn werk geschapen, is ongemerkt in een Parijsch armenhuis in 1883 gestorven, en zijn meesterwerken heb ben eerst ongeveer 30 jaar na zijn dood b'un, jn-druk-bezf trging beleefd. In Norwid's beklemmende levensen doodswegen heerscht inderdaad een zeer bijzonder noodlot. Norwid is Wel is waar de dichter van de Pool sche toekomst, zöoals ook in Frédério Chopin meer van het toekomstige school dan van het tegenwoordige. Het gebied van de .algemeen menschelijke openbaringen vindt men het meest in zijn subtiele muziek. Het zelfde zou men van Norwid's magische dichtkunst kunnen zeggen. De over-, vloed van scheppende problemen en belevenissen deed een Poolsche dicht kunst opbloeien, die de geheele eetuy van strijd en lijden op geestelijk plan 'overwon, op deze manier den weg effenend tot do wedergeboorte van Polen. De tijd tusschen het begin van de 19e eeuw en den overgang naar de 20e is een tijd van verbitterden strjjd om het bestaan met diepe inzinkingen, 'waarboven altijd Weer de stralen van het romantische driegesternte licht en belofte uitzenden, ofschoon de Werkelijkheid er uitziet als een ten-grave-dragen van alle verwach tingen van het volk. De opstanden tegen het materieele geweld der over winnaars-mislukken steeds weer, de macht dor vijanden van een herzie ning van het doodsoordeel, dat over de ten gronde gesleurde republiek eenmaal is uitgesproken en door internationale verdragen is bezegeld geworden, groeit meer en meer het geloof aan het eigen recht <»p vrijheid Wordt geschokt. Al hetgeen, in dezen tijd. die twee generaties omvat, in de Pool sche dichtkunst geschiedde, concen treert zich tegen het einde van deze periode in de persoon van Henryk Sienkiewicz. Voor het buitenland is Sienkiewicz de met den Nobel prijs bekroonde dichter van den Wereldberoemde!! roman ,,Quo Vadis", maar voor Polen is hij in de eerste plaats de groote trooster des harten van een geheele natie. Doch eerst aan het einde van de 19e eeuW vertoont zich in de Poolsche dichtkunst en literatuur weer een krachtige stijging. Ondanks alle on derwerping is de levenskracht van de Poolscne ziel tegen het einde van de 10e eeuw weer zoover gerezen, dat een groote bloei overal begint en de geest zich duizendvoudig tracht te ontplooien. Deze periode omvat een Pleiade van belangrijke namen. .Als verkondiger en geestelijk beheerscher van dezen nieuwen bloei tijd verheft zich de dichter, schilder en dramaturg .Stanislaw Wyspianski. Daarnaast vinden wij namen met een Europeeschen klank, als Stefan Zeromski, de groote opicus en dramaturg, W. Ht. Reymont. de met den Nobel prijs bekroonde schrijver van het Poolsche boerenleven, Jan Kasprowicz, de verheerlijkte diepzinnige lyricus. Leopold Staf f. de fijne zanger, Waclaw Berent, de beheerschte, mees terlijke romanschrijver, Gabriela Zapolska, de elementaire realistische proza- en. tooneelschrijfster en nog vele anderen. Van dezen grooten bloeitijd is heden na den oorlog nog slechts weinig overgebleven. De omstan digheden aijn zeer veranderd. Het vrije, onafhankelijke Polen, het verre d».»],, dat de geheele Poolscho litera tuur van de 19e eeuw heeft gezocht «n verkondigd, is werkelijkheid ge worden. Daardoor Werden nieuwe omvangrijke gebieden toegankelijk voor de Poolsche ziel en de Poolsche dichtkunst. Een menigte algemeen menschelijke problemen werd naast specifiek Poolsche tot onderwerp van de nieuwe Poolsche dichtkunst. Zonder aansprak te maken op volledigheid,, wil ik slechts eenige namen noemen, die reeds heden de algemeene opmerkzaamheid tot ' zich hebben getrokken: Julius KadenBandrowski, de schrijver van den uitstekenden roman ,,General Barcz", de meesterlijke en hartstochtelijke gestalte van het huidige Polen, Ferdynand Goetel, Kazimiera Illakowicz de fijnzinnige dichteres, de meesleepende, lachende Bejaher Kazimierz Wierzynski. Er kan geen sprake zrjn van een teruggang of stilstand, of schoon de nog niet ver verwijderde groote bloeitijd nog steeds de prestaties van de nieuwe generatie een beetje in de schaduw stelt. Het beeld van den tegenwoordigen tijd zou onvolkomen zijn, wanneer wij niet even een opmerking zouden maken over de oprichting van een Poolsche Literatuuracademie. De Poolsche Literatuuracademie, die volgens het besluit van 29 Sep tember 1933 is ontstaan, kan ala de jongste academie ter Wereld worden beschouwd en onderscheidt zich van de Fransche en Pruisische Academie en zelfs van de geheel moderne door Mussolini in 1926 opgerichte CHOPIN'S Stefan D K Poolsche muziek van do Mid deleeuwen af tot Chopin is u> West-Europa volmaakt onbe kend. Ten onrechte; want veel van hetgeen Poolsche meesters uit do l «St en 17e eeuw gecomponeerd hebben. verdient een plaats naast het werk hunner Düitsche, Fransche en Engelsche tijdgenooten. Zuid-Nederlandsche en Italiaansche invloeden zijn manifest, maar daarnaast zijn ettelijke origineele kenmerken te vin den. De ..Sociótéd'édition de musique polonaise" (Sto. Krzyska 16, Warszawa) heeft een aantal oude documenten aan de vergetelheid ontrukt. Com posities als een cantate voor 2 sopra nen, 2 alten, tenor, bas, orgel en strijk orkest van S. Pckiel (1651), het con cert voor viool, alt, violoncél en clavecymbel van Jarsebsky (17e eeuw), de Missa Paschalis van Gorczynsky (1734) zijn niet slechts voor musicologen in teressant. In afwachting van het in de muziekbeoefening opgenomen worden van deze en soortgelijke werken, be hoorde WeSt-Europa ook kennis te nemen van de publicaties over de oude Poolsche muziek van onze muziekgeleerden Jachhnecki, Chybinaki* Polinaki e.a. Een groot deel van deze rnonographieën is in het Fransch en Thütsch vertaald. Voor den bewoner van West-Europa is de Poolsche muziek van de vorige Italiaansche Academie. Het bijzondere kenteeken is, dat xe enkel en alleen aan de literatuur is gewijd een Poolsche Academie voor Kunst en Wetenschap bestaat reeds sedert 1872 in Krakau. Behalve den 15 leden der Academie die lid zijn voor het leven waar onder zich drie lyrici, twee drama turgen, vijf romanschrijvers, twee litteraire critici, een politiek schrij ver, een literatuur-historicus en een philüloog bevinden, werd naast den President der Republiek, Ignacy Moscicki, een buitengewoon geleerde van Europeeschen naam, het eerelid maatschap van de Poolsche Litera tuuracademie ook toegedacht, aan Maarschalk Josef Pilsudski. die met zijn in 10 deelen verschenen werken aanspraak maakt op den naam van schrijver van groot formaat en die het bestaan en hopen van de groote Poolsche romantici aan het begin van den Poolschen lijdenstijd zoo veelbeduidend met de vervulling van het woderopgestane Polen verbindt en verheerlijkte Jean Pau! Kaczkowski LAND Lübienski ?euw identiek met het oeuvre van Fr. Fr. Chopin (1810-1849). H|j is >ok zonder twijfel de meest represeniatieve figuur uit onze muziekge schiedenis geweest. De Poolsche in vloed heeft zich, door zijn genie, uitijestrekt over een geographisch zeer ruim gebied en nog heden ten dage is /ijn geest waarneembaar in het totaal ' der Europeesche toonkunst. Alles wat na zijn dood voer de piano werd ge schreven, draagt het stempel van Chopin'a techniek. Het pianospelen, overal ter wereld.berust voor een aan zienlijk deel op zijn vondsten, zijn speelmanieren. Met Chopin had Polen voor do eerste maal deel aan het algemeen-Europeesche muziekgebeurei.. Behalve Chopin gaf de vorige eeuw aan Polen nog drie componisten van rang: Atonivsxko (1820-1872), NOSkowski en Zelenaki ( + 1020). Naast hen behooren genoemd te worden Kurloicicz en Kazol SzymanowRki. Laatst genoemde geldt in het buitenland voor den representatieven Poolschen meester van dezen tijd. Karloivicz is jong ge storven: hij leefde van 1870 tot 1909 en men is geneigd te denken dat zijn invloed op het Poolsche muziekleven t^rooter had kunnen zijn. Hij is de domineerende Russische voorbeelden: Tchaikotcsky en, vooral, lïimski KorMtkow niet voldoende te boven ge komen. Szymanoicsky heeft een verder strekkende evolutie doorgemaakt. Hij begon als contrapuntist (invloeden van Max Reger zijn aantoonbaar) en groeide door het Fransche impressio nisme tot een geheel oorspronkelijke n stijl. Hij is een virtuoos instrumentator; zijn partituren behooren tot de best-klinkende bladzijden orkestmu ziek die na Debussy geschreven zijn. Melodisch is dit werk niet overal even sterk van vinding, doch de wijze waarop het thematisch materiaal doe r hem behandeld wordt is steeds be wonderenswaardig. Onder zijn collega's van ongeveer den zelfden leeftijd kan men de volgende zeer talentvolle en ver dienstelijke componisten noemen: H. Opienski (geb. 1870), F. Szopski (geb. 1867), auteur van de opera Lilje" etc. L. Rozycki (1883), leer ling van Humperdinck, auteur van het ballet Pan Twardowski" en ver schillende opera's, E. Morawski, tegen'Woordig directeur van het conserva torium te Warschau, auteur van verschillende poèmes symphoniques' en balletten, beïnvloed door de Fran sche school, W. Maliszewski (staat onder Russische invloeden, auteur van het ballet Swltezianka"), J. Maklakiewicz, F. Nowowiejski (1875), schrijver van het oratorium Quu Vadis" en andere, R. StatkoWski, P. Ryttel (vele symphonische gedich ten), Wjeniawski, Fitelberg senior en anderen, ' ' . : *> * F Een tegenstelling tot de muziek dezer ,,oudere" school vormen de werken der jongste componisten (Waar onder ook eenige der oudere, die laat begonnen) Welke nieuwe wegen, zoe ken. Van de jongere componisten zouden wij gemakkelijk een vijftigtal namen kunnen noemen. Maar het noemen van namen alleen geeft geen beeld van de activiteit, het talent en de toekomstmogelijkheden onzer levende Poolsche componisten. In het alge meen zouden wij mogen vaststellen dat de moderne Poolsche componist minder invloeden uit Rusland en Duitschland ondergaat en sterk Fransch blijkt georiënteerd. H. Tansman is in Parijs een bekende persoon lijkheid; Szeligowski werkte bij de fa meuze pacdagoge Nadia Boulanger; Fiielberg's strijkquartet werd in Parijs bekroond. Een uitzondering vormt Josef Koffler, die den invloed van Arrxold Schönberg onderging. Kolfler's Veranderung einer Zwölftonreihe für Streichorchester" werd in 1933 hier in Amsterdam uitgevoerd op het elfde muziekfeest van de International So ciety for Contemporary Music. Evenals in andere landen waar geen historisch gegroeide en goedgofundeerde muziekcultuur bestaat, is het in Polen uiterst bezwaarlijk de nieuwq werken in druk te laten, ver schijnen en op die wijze algemeen te verspreiden. De Poolsche componisten zijn genoodzaakt, evenals b.v. hun Nederlandsche collega's, hun werken buiten hun vaderland te laten ver schijnen. Men vindt Poolsche werken in de Universal-Edition (Weenen), bij Max Eschig, Senart en andere Parijsche uitgevers. Maar het grootste deel der tegenwoordige Poolsche muziekproductie bleef nog manuscript. De ontwikkeling van onze Poolsche muziek wordt daardoor natuurlijk be lemmerd, doch de energie en het en thousiasme van onze componisten zal op den duur ovenvinnen; muzikaal Polen staat aan het begin van een nieuwen opbloei. Watersnood WIJ leven snel tésnel. Wij vliegen over de dingen heen. Elke krant brengt nieuwe sensaties en wij ontvangen twee kranten per dag. De eene indruk ver dringt de andere. Indien dezen zomer de berichten over watersnood in Polen al eenigen indruk op u hebben gemaakt, bent u er op het oogenblik waarschijnlijk het meeste wel van vergeten. Nie mand zal het u kwalijk nemen. Maar... in Polen zijn er duizenden en tien duizenden, die het niet kunnen ver geten, omdat zij geen dak boven hun hoofd en geen boterham op tafel heb ben als er niet voor hen gezorgd wordt. U vindt het wel goed dat uw ge heugen op dit punt even wordt opgefrischt? Zware slagregens, die dagen lang aanhielden, zijn oorzaak geweest van de overstrooming van den Weichsel en zijn zijrivieren in de Zuidelijke provinciën. Een gebied van meer dan 200.000 ha kwam blank te staan. Hon derden bruggen zijn weggeslagen, hon derden kilometers weg onbruikbaar geworden. Zestienhonderd groote steeneu gebouwen zijn. verwoest. Vijf tigduizend gezinnen zijn dakloos ge worden. Meer dan honderdduizend personen moet tot den volgenden oogst van voedsel, kleeding en onderdak worden voorzien. Dat welvarende streken voor jaren tot armoede zijn vervallen dat is het ergste niet. De Poften zijn een nijver volk: zij zullen, dezen slag te boven komen. Het erge is, dat er hon ger wordt geleden, en dat op den wa tersnood een hongersnood zou volgen indien niet van alle kanten hulp werd geboden. Er wórdt hulp geboden, maar nog lang niet genoeg. Om bij een ramp van zulk een omvang den allerergsten nood te lenigen, daarvoor zijn groote sommen noodig. Daarvoor is iedere bijdrage die gemist kan worden, ook de kleinste, niet alleen welkom, maar eenvoudig .onmisbaar. Moeten wij meer zeggen? De adres sen zijn Fa. van Eeghen & Co., Hee rengracht 464, Amsterdam (Giro 3400) en Rotterdamsche Bankvereeniging bijkantoor Coolsingel, Rotterdam (Giro 3010). WÜleven snel. Doe het nu, voor u het vergeet! > N.V. HANDELMAATSCHAPPIJ S. GOKKESJR. DEN HAAG - VONDELSTRAAT l TELEFOON 390007 * Generaalvertegenwoordigers voor HOLLAND van de Opper-Silezische Hoogoven-Bedrijven en Walswerken: Huty Królewska i Laura S p. Akc, Katowice Huta Pokój, S. A., Katowice Huta Bator/ S. A. Bismarckhiitte Huta Bankowa, S. A., Dabrowa-Gornicza RAILS LA S C H P L AT E N ONDERLEGPLATEN W l E L B A N D E N SPOORWEGMATERIAAL THEATER TUSCHINSKI biedt week na week DE BEST VERZORGDE PROGRAMMA'S, samengesteld uit de meest belangrijke films der wereldproductie, afgewisseld door eerste klasse Variété-attracties V 9 Wordt verwacht binnenkort: Het buitengewone filmwerk MASKERADE (CITY FILM) ' ''?'.' ' De eerste f i l m, d i e d o o r den bekenden film-acte u.r WILLY FORST in scène werd gezet II Dit filmwerk werd op de Inter nationale Film-tentoonstelling" te Venetiëbekroond met de GOUDEN MEDAILLE l PAG. 28 DE GROENE No. 2997 PAG. 29 DE GROENE No. 2997 te 'j*,