'l f P I Het kapelletje van Nunhem N MIDDEN LIMBURG Dr. Jac. P. Thijsse HET Limburgs».-!» landschap is ouderwets i omuutiscli. Do Maas golft in bree.de kronkels door zijn dal. meestal door groene boomdon, muur soms even aantikkend tegen een hoogeti oever, begroeid met heide en bosch. De beken komen aankronkolcn uit liet hooier land en hebben hun loop dikwijls even wijdig aan do hoof.lrivier. het ver moeden wekkend. d«.t zij zelve eer tijds wellicht de hoofdstroom zijn geweest. Hun vermogen en verval zijn groot genoeg om watermolens te drijven. , Op de- Leurbeek ont moeten wij er op een wandeling van no^' geen half uur gaans niet minder dan drie. Schilders en dich ters hebben om strijd ons welbehagen verdiept en versterkt aan het kleppe rend molenrad. aan den stillen inolenvijver. Het louver van de hoogc canada's ritselt mee met het murme len van de beek. De molen van Sint Elisabeth ligt breed van bouw aan den groot en weg van Halen naar TCogge'. Een wandeling stroomafwaarts van slechts een kilometer langs een kronkelend boschpad brengt oas aan den volgenden molen, die eenzaam ligt midden in'de bosschen in volle rustige schoonheid. * * Sint .Elisabeth is geen klooster. maar een heerenhuizing met tuin en park en de waterpartij van dit park is meteen hét reservoir voor den molen, een langgerekte niolcnvijver in het beloop van de beek zelf. Onder alle lp?ndhuizen en kaateelen van ons land zijn die van Limburg wel het rijkst gezegend met rijken en forschen boomgroei. Sint Elisabeth maakt daarop geen uitzondering en prijkt met zware sparren, beuken, eiken, platanen en. een bijzonder indrukwekkenden zwarten noteboom. Naar de beek toe gaat het park over in natuurbosch en de oevers zelve hebben een vegetatie aan bloe men, varers en rietgrassen, die n a-esthetisch i> wetenschappelijk waar lijk een climax mag heeten. In het gebied liggen nog meer kasteelen; die van Halen en van Nun hem maken voor hun waterpartijen gebruik van de Molenbeek. De oprij.laan van het kasteel van Nunhem is terecht beroemd, om zijn'zware tamme kastanjes. En wanneer we nu van' Xunbem nog een eindweegs rechtsaf gaan, dan komer we aan een derde schoonheidselement in het Limburgsen landschap: de kapel. Deze hier. is al zeer bijzonder; zij is opgedragen aan Sint Servaas. die op deze gewijde plek ,.\iw eerste duist en-voorouders" doopte, o, Lim burgers. Volledigheidshalve noem ik nog een , vierde trek in het Limburgsen landschap: den greusboom en den boom aan de scheidirg der wegen. een trek. die in het akker- en weide land beter tot uiting komt dan hier in liet boschlandschap. Een smal pad leidt ons van de kapel vun Sint Servatius naar de samenvloeiing van Leurbeek en Zolsterbeek en daar vinden we- een van de zeldzaamste landschappen in Nederland: oud loofboscb met volledigen o'ndergroei van heester gewas en grondflora. Wij, Neder landers. maken, wanneer het op bosfichen aankomt, geen al te best figuur. We hebben er to weinig en vooral veel te weinig loof bosch. I*as in den laatsten tijd is men gaan begrijpen, «lat ons klimaat en onze, bodem eerder gericht zijn op loofhout dan op naaldhout. De aloude eiken worden weer in eere hersteld. In het natuurlijk beloop dor dingen krijgt d« eik tot metgezel den berk en den haagbeuk niet misschien den beuk als indringer. Op de lagere plaatsen krijgen els en esch hun kans met wellicht wilgen en populieren. Welnu, hier in het beker landschap vinden wij dit natuurlijke WestEuropeesche bosch in al zijn rijkdom. Duizendjarige eiken zoekt ge er evenwel tevergeefs. De praktijk des levens laat hier den boomen geen lang leven. Maar wat er staat van bijna honderdjarige boomen ziet er zoo gaaf en krachtg uit, dat we hier gerust op ecuwenlangen omloop tijd zouden durven aansturen. Het lichte eikenbosch laat rijken ondergroei toe en zoo vinden we dan hier dicht struweeJ van jonge eiken, berken, haagbêuken en van meidoorn, Geldersche roos, kornoelje, kardi naalsmuts, bramen, wilde rozen. En de grond zelve is in Mei n bloemtapgt van lelietjes van dalen, dalkruid, boschviooltjes, rapunzel, ane monen, klaverzuring, maagdepalm, orchideeën, varens, fraaie boschgrassen. gezwegen nog van andere bijzon derheden. De beekoevers zelf hebben. ook weer een eigen rijke flora, in overeenstemming met de velerlei soort van belichting, door de kronkelingen veroorzaakt. ' De dalen van Molenbeek. Leur beek. Zelsterbeek zijn diep inge sneden in den vrij hoogcn zandrug. Op menige plaats hebben zij steile oevers en in die kanten hebben oever zwaluwen en ijsvogels hun nesten gebouwd. Gestaag vliegen ijsvogeltjes langs de beek met hun scherpen roep en felle kleurenschittering van blauw en groen, die we ook terug vinden bij de slanke libellen, de kleurige beekjuffers, die over het water dartelen. Waar de oever vlakker wordt, dribbelt de groote gele kwik staart, een beekbewoner, die in den laatsten tijd al meer en meer in ons land wil broeden. Heb komt er maar op aan, of hij nog heldere beken met .natuurlijke oevers tot zijn beschikking krijgt. Het spreekt vanzelf, dat zulk een gebied rijk is aan dierenleven, vooral ook doordat we op den hoogen zandrug nog naaldbosch vinden en kleine brokjes hei met brem en bramen en dan verderop in het lage land de akkers, weiden en boomgaarden. Het aantal soorten van vogels, die hier broeden zal al licht naar de tachtig loopen als het niet meer is en. daarbij dan belangrijke zeldzaamheden als zwarte specht, klapekster. roodkop klauwier. Maar de gewone wandelaar is al blij met nachtegaal, rooilborst, zwartkop,. merel, zanglijster, al de drukke meezen, geelgors en de kwar tel in het bouwland. Nog even moet ik er op wijzen, dat wc hier te doen hebbon met een ideaal wandelobril. Op mijn kaartje heb ik de automobiel wegen get eekend. Dan gaat er door de bosschen nog een enkel rijwielpad, maar overigens zijn we aangewezen op zand wetjes en voetpaden, die in velerlei richt ing het bosch doorkruisen en wij hopen van harte, dat er geen enkele harde weg meer bij komt. En ook hopen we. dat de beek beveiligd blijft voor vervuiling van bovenstrooms. Lim burg wake hier voor het behoud van een kostbaar kleinood. Het huis van Spinoza D K Paviljoensgracht in Den Haag is niet in een buurt ge legen, waar men voor zijn pleizier gaat wandelen. Aan die gedempte gracht staat een huis, dat ons volk als een nationaal monument diende te beschouwen en.... te beschermen. Het sterfhuis van Spinoza. Wie iets begrijpt van de groote beteekenis van den Ilollandschen wijsgeer voor het gedachtenleven ook van onzen tijd en wie iets beseft van Spinoza's plaats in de republiek zijner dagen, waarvan hij een trouw en door vele prominenten hooggeschat burger was, zal de be teekenis van dit monument erkennen. Daarvoor behoeft de Nederlander geen Spinozist" te zijn. Voldoende is de overweging, dat in dit huis een man zijn levenswerk voltooid heeft, waar door hij Hollands naam een stralenden geestelijken luister schonk, de Ethica, en dat hier de groote wijsgeer na een leven, hetwelk om zijn eenvoud, zijn ingetogenheid en waarheidsliefde ons allen tot voorbeeld strekken kan, de oogen sloot. De Societas Spinozana, die het pand in-1920 in eigendom verkreeg, is een internationale vereeniging, in 1920 opgericht en die zich ten doel stelt, de studie van de wijsbegeerte van Spinoza te bevorderen. In 1927 is in het leven geroepen.de Stichting Domus Spinosana, waaraan het huis. zij het niet onbczwaard, nu in eigendom be hoort. Blijkens haar statuut heeft deze Stichting ten d«el het bevorderen van internationale samenwerking op wijsgeerig gebied en beoogt zij daarbij hoofdzakelijk een algemeen maat schappelijk belang. De Socictaa Spinosana heeft in het Spinozahuis aan de Paviljoensgracht haar zetel; de beschikking over d»» woning echter is bij het bestuur der Stichting, dat ervoor waakt, dat het huis overeenkomstig het statutair doel wordt gebruikt. Winterhilfswerk en Opfer R ia in de kamer al orer ges\troken (of tcas het in het VoorlóopigVerslttf/?). dat het de vraag'is of men een buitenland' lantlschen'Staat kan toeslaan si j n onderdanen, die hier naar Xederlandsche wetten en vrijheden levfn, zoodanig te '?massregeln". dat het op terroriseeren lijkt. Want dat gebeurt en men weet dan ook terstond welke buitenlandsche staat bedoeld wordt. De Deutsche Volksgenossen" worden aufgefordert" mee den strijd tegen honger en kou op te nemen, ,.mit dem festen Ziel vor Augen, dans on keinen Volksge nossen Not und Entbehrung herantreten darf'\ Door df. unermüdliche Opferfreudigkeit aller Volkagenos«en"is verleden jaar een S ie er run gen, der gezeigthat.icaswahr Volksgemeinschaft vermag". Men zou graag weten wat voor Sieg" dat wel geweest was. Maar in elk geval, nu moet er weef geopfert" en nog eens freudigen Herzenê", om te doen wat de Staat, die met zoo akelig vele Rüstüngsauagaben" belast is, ho pelijk met een bezwaard hart liever nalaat. Zoo offere men dan wat men maar missen kan en wat men bespaart door ,, E intop f gerichte", en .hope. dat het geld ook zijn bestemming bij de arme Volksgenosscn bereiken moge. Er is bij de Aufforderung een gevoegd, waar men precies zijn freiwillige Spende" van maand tot maand mag invullen, van October lot Maart. En verder is er nog een klein Scheintfe", om op te ge ven icat men met zijn vrijwilligen stamppot bespaart, ten einde F hrer" en Heimat" t", toonen, dat ook wij hier, in de Nederlanden Seite on Seite mar schier en" ens. enz. Dit klinkt alles mooi en zuiver idealistisch, maar let op den materialistischen aap. die uit de mouw dezer offerdierbaarheid aan den voet van den Schein naar voren springt. Dieser Zeichnungsschein wird.. acht Togen nach Zustellung des Aufrufes durch einen Vertrauenamann.. abgeholt. U m den Dienèt dieser freiwilligen und ehrenamtlichen Helfer zu erleichtern, tcird ge beten den Zeichnungsschein dann ausgefüllt bereit zu halten!" Klinkt dit niet haast of men het ondenkbaar acht, dat een Volksgenosse zijn Schein niet zou invullen? Bijvoorbeeld omdat hij liever de armen van het gastvrij Holland be denken wil. of tout court omdat hij er geen zin, in heeft.... Een frei willige Spende", nietwaar! Hij kan ook gemerkt hebben, dat hij niet, ..freudigen Herzens" meer offerde en zijn offer dan geen vrijwillig offer PAG. .1 DE GROENE No. 1998 De Xuderlandsche afdeeling van de Societas Spinozana is nog niet machtig genoeg om het bedrag, jaarlijks'noodig voor de instandhouding, op te kunnen brengen en de tijdsomstandigheden hebben aan de bijdragen uit het buiten land nagenoeg geheel een eind ge maakt. Er is een fonds noodig, dat de instandhouding van het monument definitief verzekert. Om dit fonds bijeen te brengen, heeft zich een comi tégevormd, gesteund door een comit van aanbeveling, waarin vele voor aanstaanden zitting hebben. Het huis, dat eens den grootèn filo soof tot woonstee dienen zou, is in 1640 gebouwd door niemand minder dan den grootèn landschapschilder Jan van Goyen. Deze woonde zelf aan de Wagenstraat en hield zich niet alleen met de edele schilderkunst, doch ook met speculaties bezig, eerst in tulpen, later in grond. Als schilder is de onsterfelijkheid zijn deel geworden; als speculant heeft hem het lot ge troffen van menigeen, die in f inanci elen tegenspoed is gestorven. Merk waardig is, dat na Jan van Goyen's dood eigenaar van het huis werd de Leidsche koopman Havick Steen, zoon van Jan Steen, die met Jan van Goyen's dochter Margarieta getrouwd was, dus een kleinzoon van Jan van Goyen. Was de huurprijs van het huis in Jan van Goyen's tijd / 80, Havick Steen betaalde ?2110 om het in eigendom te hebben ! De laatste ver kocht het in 1009 aan Jacob Aelbrechtse Spyck, die het aan zijn zoon Hendrick van der Spyck in bruikleen af stond. Deze Hendrick van dor Spyck, huis- en dccoratieschilder, heeft Spi noza geherbergd, van 1071 af. In de Luthe'rsche kerk, aan den Lutherschen burgwal staat hij nog vermeld op het bord der diakenen. Xaar dat kerkgebouw begaf do familie Van der Spyck zich op 21 Februari 1077 en toen zij van de godsdientoefehing freudigkeit meer wa«. ... Maar ik denk. dat dit ne zaak nift maken zou van den heer H. K. Witte, Auslands-Kommissar der N.S.D.A.P. für die Xiederlande". Dit zit niet maar roor de aardigheid in de Witte d<t Withstraat in Rotterdam, in zijn comfortabel bureau voor ,.lï. D. Volkstoohlfahrt". Die zit hier om de Duitschc schapen met straffe hand te scheren tot de laatste wol, en uitvluchten of onttrekkingen aan de ?'Vrijwilligheid zullen niet gelden, ook niet voor wie te weinig spendeertt naar 't oordeel van den heer Witte, Jlinaus damit! En anders..,., u te Ut u toch niet buiten de Volksgerneinschaft" stellen? Dat kan zeer onaangename ntaterieele of zelfs lijfelijke gevolgen hebben. U hebt immer» nog 'betrekkingen en zaleen en familie in Duitschland? Of wilt . u zoowaar met uw vaderlandbrtken? Dan zeggen lei j aan de Hollandsche politie, dat u landverrader of com munist zijt en gaat u toch de grenzen over. Maar dan niet in voordeelige conditie, wat ik, HerrWitte, u brom! Dus, naar H classieke voorbeeld: geef (vrijwillig) uw geld o/.... Vul zelf maar in: denunciatie, concen tratiekamp, onvrijwillige zelfmoord enz. in elk geval uw leven. Er zullen niet veel Scheine" on-ingevuld blij ven liggen, zuiver vanwege de chris telijke Opferfreudigkeit".' F.C. Het huis aan de Paviljoensgracht terugkeerde, was Spinoza uit, het leven gescheiden. Waar, gelijkvloers. Van der Spyck eens zijn schilderswerkplaats had, heeft de Domus Spinosana een stemmingsvol vergaderzaaltje ingericht. De deuren openen er op een tuin. door -den tuinarchitect Herni Hoeters van Lennep zeer mooi in den stijl der 17de eeuw aangelegd. In den tui m staat een prachtig borstbeeld van .Spinoza. in 1930 door den Duitschen beeld houwer Alfred Iteinrich Hüttenbach vervaardigd, naar het bekende Wol f enbüttler portret van Spinoza. waarvan een copie in het Haagse hu gemeente museum hangt. De eerste verdieping bevat twee groote, in elkaar 1« «opende kamers. waarvan de zoldering bestaat uit een mooie balkenlaag van Fi'iesch groen, na vele jaren van onder loei ij k klad werk weer te voorschijn gebracht. Boven deze. als museum ingerichte. kamers strekt zich de groote zolder uit. aan welks voorkant zich Spinoza's kamertje bevindt. De (onlangs ge storven) groote Spinozakenner Carl Gebhardt, aan wiens bemoeiingen de inrichting van het Spinozahuis voor een niet gering deel is te danken, trof men in 1927 gelijkvloers in het huis een deur aan, welke blijkens profileering zonder twijfel uit de zeventiende eeuw dateerde. Het was de eenige oude deur in het huis en zij bleek precies te passen in den deurpost vanSpinoza's kamertje. Men heeft kunnen vaststellen, waar Spinoza's bed heeft gestaan. Voor deze plek hangen twee zware roode gor dijnen, zooals daar volgens de inven taris van Spinoza's nalatenschap moe ten hebben gehangen. Op de plaats van het sterf bed hangt een lauwer krans; het Goethehuis te Fi-ankfoi't stuurt elk jaar zulk een krans. Een portret van Johan de Witt wijst op de vertrouwelijke verhouding, welke tusschen den grootèn staatsman en den grootèn wijsgeer heeft bestaan. De Domus Spinozana is erin geslaagd, in het Spinózakamertje en in het huis in zijn geheel iets scheppen van de sfeer uit de dagen, dat de groote Benedictus daarin zijn onverganke lijke werk voltooide. Het comité, dat zich nu tot taak heeft gesteld, het Spinozahuis van zijn drukkende lasten te bevrijden en het een ongeschonden toekomst te ver zekeren, doet een beroep op allen, die gelooven, dat de Gedachte de sterkste en boven alles uitgaande verbindings schakel der menschheid en der volke ren kan zijn, op allen, die de ideëele waarde van dit historisch huis be grijpen. Moge dit comitéde groote en warme belangstelling ondervinden, welke het verdient en die het noodig heeft om zijn pogingen dooreen goeden uitslag te zien bekroond. A.'J. LUIK ING A BEGRAFENIS VEREENIGING HEEREN-SKIPAK "ALLG&U11 BLAUW 5KI-CHEVIOT PORTO MOCT N. V. GEB R. B R EEN NIEUWENDIJK No. 172 en 177 HAARLEMMERSTRAAT No. 64 Grootste keuze in Horloges, Uurwerken, Goud en Zilver Specialiteit in ELECFRISCHE KLOKKEN ? REPARATIE-INRICHTINGEN VOOR UURWERKEN, GOUD EN ZILVER 7 D. WE E G E W IJ S ' STEENHOUWERIJ EN FABRIEK VAN MARMERWERKEN GRAFMONUMENTEN SCHOORSTEENMANTELS MARMEREN WASCHTAFELS AMSTERDAM RAPENBURG 44 TELEF. 42662. PAG.[.I3J)E GROENE Ne. 2998 . ?<, ' * ! i