n! l :) T r EEN OUD-INDISCH HUISHOUDEN M. H. Székely-Lulofs De bi'uaitftle ach r!j tuier r tin ? ,l!nbb?r". ..Kcc'ie" en ../><; an'lere HV/r/»/" begint mei tut artikel //m/r uietlcu'erkiny uan ,./>r (Iroene" A IJS een huisvrouw naar een vreemd, land of een vreemde streek trekt, is gewoonlijk haar eerste gedachte, hop z»l ik daar het huishouden doen, wat voor hulp zal ik daar hebben, waar haal ik de melk. de boter, het vleest1 h vandaan? Man nen trekken gewoonlijk hun schou ders op over deze wat zij noemen bekrompen zorgjes. en dat is ook wel te. begrijpen van het manlijk stand punt uit, dat een zooveel groot er ter rein overziet dan juist dit enge gebiedje van huis-eii-tuiii. maar dan vergeten zij. hoe vaak juist dit huis en-tuin een hulp of een stoornis kan worden in lui n strijd om het bestaan. J V regelmaat in het huishouden is noodig: als het huishouden hokt en stokt, is daarvan dikwijls de uitwer king vér te voeleii: onder het werk van den man door golven deze helpende of storende elementen. En liet is daarom, dat de zich verantwoordelijk voi-lfiule vrouw al vóór het betreden van het nieuwe leven haar hoofd breekt over al die. slechts schijnbaar kleine, problemen. Laut ik beginnen met wat voor m ij op dit gebied <V>nmaal begin was. Dit ligt ver teruji., haast twintig jaar. en ook in dien tijd ligt. hetgeen ik hier beschrijf over een oud-Indische huis houden in de hoofdstad van Neerland's koloniën. Ik was opgevoed in Holland, in liet groot e. en omslachtig bestuurde huis van mijn grootmoeder. Wat wist ik van huishoudelijke problemen? l^at ik eerlijk zijn: niet veel ! Kr waren twee dienstboden, een werkster en een knecht voor ..feestelijke gelegenheden" Ik wist. dat er moeilijkheden, waren als: ongemangelde tafellakens en scheefgevouwen servèlten.d ienstmaagden, die. geen muts wilden dragen, schoonmaak van volgepropte, antieke porceleinkasten, waarbij ziel en zenu wen een groot e rol speelden, diners in-de-zaal-met-den-knecht, die gelijk stonden aan een kabinetscrisis, maar toen ik in Batavia mijn moeder ging bijstaan in haar Indisch huishouden. dwaalde er geen enkele van de door mij hierboven verdedigde zorgen door mijn hoofd: ik was er te jong en tu onervaren voor. l k arriveerde op Java, ik nam van mijn moeder de verant woordelijkheid voor de huiselijke be stiering over. en ik vond, dat de menschen in Holland heusch wel een beetje erge drukte maakten van dit werk. Maar nu. nu ik twintig jaar ouder ben en in allerlei landen mijn huishouden heb gedaan, in de binnen landen van Sumatra, in een groot e' stad in Australië, op een Australische farm. in Budapest. nu weet ik, dat dat huishouden-doen in den ouden tijtl op Java een aristocratische sinecmv wat», een hooghartig oppei-tutzicht van niets-doen. l>at huishouden, tóen. op Java, in liatavia. Ken groot, marmeren en steenen huis, nog uit de tijden der Oost Indische Compagnie. Met iets van res tanten glorie uit die gloiierijke dagen: /ware. witte pilaren in de veranda. marmeren galerijen, koele, duistergehouden. ontzettend groot e kamers, een dorp aan bedieiuleiivertrekken, een emplacement aan stallen, twee vleugels paviljoens voor logé's. een kilometer aan keukens en provisiekamers. Twintig bedieiidenkamers stonden er leeg, negen waren bewoond. In de stallen: verschimmelde groot heid, vervliegend aroma vanpaardenmest en ammoniak, over de leege plan ken vloeren, de leege ruiven: in het koetshuis, een kazerne gelyk, t>n schamele, zwart gelakt o, Amerikaansche automobiel, die met benzinestank pardoes alle geuren van wagen smeer en rijtuigdekken had verslagen. Een tuin als een park, luw en vol van dichte schaduw, eeuwenoude heilige waringins. roodgestamde koningspalmen, wijde grasgazons. Wat was hier de deftigheid van grootmoeders huis? Ken armelijke welvaart naast de rijke pompeusheid van groot scheii durf. Hier ademde het nog naar onbetaalde specerijen, naar muskaatnoot, naar kruidnagel, naar peper: naar zee vaarders goud. In den schemer van de statige waringins. in de koelte van de marmeren galerijen, rondom de machtige, blanke zuilen, lag de/e adem. Negen Javaansche bedienden H IK H moest ik het huishouden doen. Xcgen Javaansche bedien den regeeren on naloopen. Na de ochtendkoffie. om zes uur. als het nog koel was. het baden. Zonder een gebod of woord werd jt' alles aangedragen?, do geurige koffie op een blaadje,, je hand doeken zeep naarde badkamer. Actief werk was: het afrekenen met kokkie. do oude. verschrompelde keukenmeid. als ze nu;t n-gulden-vijftig naar «Ie passar. de? markt was geweest en thuis kwam. bepakt «-n beladen als een lastezel. ni"t uihaar hcnootligdlu'dcn voor de uitgebreide, dagelijksche rijsttafel: kippen en vleesch. twaalf soorten groente, twintig soorten specerijen. gouden bananen, donkerpaarse mangistans. cit roengele pompelmoes, parelblanke rijst, groot e. groene kokos noten'. Xegen bedienden regeeren en nalooperi: was er'ooit een scène, een crisis? Xee. Het ging alles vanzelf. zonder gerucht, zonder hapering. Daar was de oude ..Sp'en."., eerste huisjongen.'oiidó. rimpelige Javaan niet zijn afdroogdoek over zijn schouder als waardiglk'idsinsigne. vijfentwintig ja ren bij ons in dienst, stokoude major domus, die op zijn voorzichtige blooto voeten door de schemeringen van het koelgehouden huis schuifelde, on eindig langzame schim, die onhoor baar alom tegenwoordig was, overal zorgend, overal wakend, toezicht hield eigenlijk op de andere geruchtlooze schimmen, die het werk deden m het groote huis: do oude kokkie voor haar houtskoolvuui'tje. waarboven ze mot haar bévorige, langzame handen het oneindig uitgebreide middagmaal be reidde; de tweede huisjongen huis knecht met zijn bezem en stofdoofc. met zijn emmer, en dweil in de wijde marmeren galerijen, de beide sierlijke bontgeklee.de baboetjes dienstmeis jes -r- in de talrijke slaapkamers, waar geen manlijke bediende toegang had, de dikke, oude waschmeid. die met opgeschorte sarong en uitgezakt lijf als een vette eend rondploeterde in een' van de ongebruikte badkamers tusschen stapels dagclijksch waschKokkie, bepakt en beladen als een lastezel, op de passar Wereld in ROMANTISCHE schippers in vroeger eeuwen ontdekten op de bodem der zee de ..dode stad" Vineta, rijko koopmansstad der legende, die sinds haar ondergang in de diepte der wateren een bedriegelijk schïjnleven leidde omdat geen levende ziel haar prachtige paleizen bewoonde en geen mensenvoet haar brede straten bewandelde. Jlet was een dode stad, en dood zoals zij is do kleine wereld achter de toonbanken en talageruiten van onze speelgoedmagazijnen. een zee- komplete wereld. technisch haast even geacheveerd als de grote wereld waarvan zij een even beeld wil zijn til slechts wachtende op de handen en gedachten van kinderen om uit haar Doornroosjesslaap wakker te .worden en tot leven te komen. Is het niet een merkwaardignaïeve en ietwat groteske manier van ..voorbereiding tot het leven." dat het grootste gedeelte van wat wij volwassen mensen onze kinderen in handen geven om mee te spelen een. zo cxakt mogelijke nabootsing is van ? onze gebruiksvoorwerpen, van de int ernationale trein, kompleet- niet emplacementen, tot het doorzichtige Japanse teekopje? Vreugde afin do materie, gepaaid aan een niet te loochenen gebreU aan f a nt a-zie schiep deze leidende gedachte bij de speelgoedproduct ie: maar alle fantazie keert ruimschoots terug bij de uit.iffrkinf/ der fabricage, die geen enkel object en geen enkel detail heeft, ver geten, en zo haar kleine konsumenteii op de meest volledige manier inlicht omtrent de materiële wereld waarmeezij later te maken zullen hebben. Ik geloof echter, dat deze speelgoedwereld uit hout. verf. papiermach goed. dat zij op funeste en Indische wijze schoonsloeg op haar geribde waschplahk en dan te drogen hing in den blakende n zonneschijn, die het eigenlijke reinigingswerk nioest doen; de beide tuinliedeiu. die nooit anders deden, dan in eeuwig rhythme met een lange bezem van palmbladnerf blaren opvegen in de met eeuwig blad volgedwarrelden tuin: en tenslotte de laatste, de niet bij dit huis-en-tuin behoorende. geheel uit den toon vallen de inlandscïie chauffeur, die aan het Amerikaansche. levenslooze, traditlelooze monster poetste en pompte en romantische spoken verjoeg met onnoodig motorgeraas en knalpotgeplof. Assimilatie met de Oostersche sfeer HUISHOUD EX'? Wat was het eigenlijk anders dan je assimileer ren met deze sfeer van het groote Oosten, waarin de atmosfeer stond van het groote Westen als een zwijgend er kende en geruchtloos gediende Macht? .Ik liep er rond. in dat oude huis. in dat oude park, in mijn ritselende, gebloem de sarong. in mijn sneeuwwitte* met rijke kanten omzoomde kabaai.op mijn fluweelen, goudbestikte stofjes; mot PAG. 22 DE GROENE No. 3000 zakformaat en metaal ons volwassenen minstens even veel plezier doet als de kinderen voor wie zij is bestemd. Wij zien immers niet alleen het mechanische gebeuren in een ingenieus op gebouwde vliegveld-etalage die tip een schuingeplaatste aluminiiunplaat Schiphol in vogelvlucht te zien geeft en niet eens de rijen wachtende auto's op de Uiver-dag vergeet, maar vooral worden wij ontroerd, door de imitatie-in-het-klein van wat voor ons de realiteit is; en als daarnaast een gezelschap van wollige bruine beertjes een perfecte mechanische modelboerderij bewerkt en gebruikt, waarin de machinaal gemolken koeien gemoedelijk hun. hoofden schudden boven de gevulde kribben, waarin de meesterknecht do melk karnt in liet modernste model centrifuge, en waarnaast een .Shell-pomp automa tisch melk afgeeft aan hongerige berenbaby's, dan poost de Amster damse zakenwereld op weg naar de beurs enige minuten voorde-ruit van het grote warenhuis, en men ziet hier in de middaguren een schare van zeer serieust* heren met uiterste ernst de gang van zaken .bestuderen. En de kinderen zélf. voor wie dit. alles is bestemd? Ik geloof dat wat hen treft afhankelijk is van elke individuele aanleg 1*11 van het moment en de wijxc waarop zij met iets in aanraking worden gebracht. X<> gebeurt het erg vaak dat. de gelukkige bezit ster van een poppenhuis met kompleet ingerichte kamers, waarin niets is vergeten, met een tuin en een prachtig verzorgde keuken zich met niets anders wenst bezig te houden dan met het rose stukje zeep in de badkamer en dat ecu lange electriseho trein met volledige stations spee/goedbeestjes van Metz & Co. (Liberty) gebouwen niet zoveel indruk maakt als het in- en uitladen van boom stammen op een goederenwagen die een partij hout moet vervoeren. Jlet n of ander detail is het, dat hier vaak om een voor ons onbegrijpelijke reden treft en associaties opwekt, terwijl het kind onverschillig blijft voor het geheel. Vaak ook wordt de belangstelling en liefde geprikkeld door een verhaaltje, een opmerking die bij het geven van een cadeautje is gemaakt: een pop. een beestje worden begiftigd met een naam, of men vertelt iets van hun lotgevallen, karakteriseert het gtschenk, brengt het tot leven en geeft er in het eerste moment een persoonlijk tintje aan. dat de instelling van het kind voor he*;l zijn (meestal korte) levensdmu' bepaalt. Hij grotere kinderen is het de factor van het zélf-doen. di<- een grote rol gaat spelen: een mecanoiloos. waarmee men allerlei ingewikkelde konstrukties kan makt n geeft daarom een zo komplete b-:*vredighig. Toch is in het algemeen het BUcces van een bepaald stuk speelgoed van tevoren bijna onberekenbaar: wij kunnen de instelling van. liet kind alleen met onze intuïtie benaderen, en hebben dan nog grote kans er vlak naast te xi.jn, omdat het voor mis. die al zo lang in de grote Wereld leVeli even moeilijk is ons te bewegen iu de wereld in zakformaat als voor het klein»* meisje uit het sprookje, dat pas door het konijnenhol de wereld der dwergen kou bereiken nat'at een goede fee haar .met. haar .toverstaf had aangeraakt en y.ij tot hel formaat .van moeder's ving»-rhoed verschrom pelde. EI.LÉX KA1IX mijn sleutelmandje aan mijn arm, do imposante blos sleutels in mijn hand. die ontelbare, vertrekken en ruimten, provisiekamers, paviljoens en kasten konden ontsluiten; ik liep daar rond. in de schaduw van ons grootsch Xcderlandsch Verleden, met aangeleerde oostersch zachte schreden tussclien h>t geruchtlooze werk van lichte bruine handen en lijven, ik liep daar rond als een slotvrouwe in haar burcht, hier kijkend, daar keurend, een enkel woord aan deze, een kleine waarschu wing aan gene, tusschen de stille waringins en de bloedroode palmstammen, tusschen het eeuwige, zachte gebezem van tle tuinlieden, ik liep langs do eindelooze leege stallen en de eindeloöze leege bediendenkamers en al het werk groeide en gebeurde van zelf, eiken dag weer gelijk, eiken dag opnieuw, er waren teedere handen voor het breekbaarst porcelein en nog te derder handen voor kleine kinderen. er was nooit en nergens een probleem, zelfs niet dat van stukgeslagen en kapotgebloekt waschgoed, want dat .aanvaardde je met de fataliteit van liet Oosten, dat eiken dag opnieuw voor een belachelijk luttel bedrag een rijken disch te voorschijn tooverde. waaraan ongeteldc. onverwachte gas ten op. elke seconde konden aanzitten. Kr was nooit stagnat ie. nooit een hape ring, hot ging alles als een oeroude wereldorde, waardoorheen de immerzorgende schim waarde van den ouden ..Spen", ontstaan, en vergroeid met ons huisgezin, voor allen en ovei 'alles wakend en voor de huisvrouw geen anderen huisarbeid overlatend dan op stille voeten te gaan door den dag, met het zacht gerinkel van sleutels in haar hand. KUNSTZAAL VAN LIER ROKIN 126: AMSTERDAM DOORLOOPEND TENTOONGESTELD KUNSTWERKEN VAN JONGE HOLLANDSCHE EN BUITENL. MEESTERS DAME*-$K1PAK "MONTAFON" BRUIN 5KI-GABARDIKIE POSTRCK. 24/8 T?LEF. 3-413O PAG. 23 DE GROENE No. 3000 Voor MOEDER: Een mooie moderne doos met fijne Droste-bonbons en een letter M. Voor VADER: Een doos Droste-Pastilles de P. van Pieter. en Voor Zus: Een doos chocolade-blaadjes van Droste en haar vóórletter. Voor de beide broertjes: Hun naam in DROSTE-letters. Zóó ziet het lekkere verlanglijstje" er uit bij de menschen die weten wat heer lijk is: DROSTE. En het komt goed uit, dat de Droste-prijzen alweer verlaagd zijn. Verlaadde prijzen der Drostt-lttttn. ca. 250 Gram ca. 150 Gram 75 ets. 45 ets. ca. 75 Gram 23 ets. DROSTE MMMiNJiLOXMJUWtU^IMmil.w*"»»»*'^"»^"»'»'»»»*»,'1! ?"" ? ?"?' >?*? i PP " Spaart plaatjes voor het album Java I"