Verzamelen ?l t De Prentenverzamelaar M. D. HENKEL Conservator Rijks Prentenkabinet Amsterdam ONUKH ele ver/anu'hiars neemt de prent enverzamehiar y.eker een afzonderlijke plaats in. J lij ?/elf verbeeldt zieh als luuist alle verzamelaars, de meest universeele te zijn. <*n misschien niet een zeker recht, l'rent en wureu vóór photogvaphie en film liet meest algeme-ene muldel tot ontwikkeling. Door de prenten en daarbij beliooren ook alle afbeeldingen in boeken, de houtsmedon en steemlrxikken. evengoed als de kopei'gravxxivs hebben zich onze vooroxidei-s .hun bepaalele voor stellingen gewormd van vreemde lan den en volken, van hun zeden en ge woonten, van het uiterlijk van hun groote mannen, maar ook van d-? kxirst werken, schilderijen en beelden. van het verleden, en voorts A'an de tallooze soorten van planten en dieren, kor*om van de gehcele zichtbare wereld. Xxi worden de prei'teii als afbeel dingen maar door een categorie van plantenliefhebbers verzameld, die zich alleen voor bepaalde onderwerpen interesseeren en slechts tiit een zake lijk peziehtspuu» hun historische en topografische atlassen en hun portretteneollecties bijeenbrengen. hoe wel zij daarbij natuurlijk ook een verschil tusschen. mooi en leelijk xxxllen maken. Pe tweede categorie. de zuiver kunstzinnige, waaraan men meestal denkt, als van prentenliefhebbers gesproken wordt, is het haast uitsluitend om de aesthetische waardu van de prenten te doen: het onderwerp komt bij hen in de t weed ^ plaats.... Maar ook dit type van verzamelaar wil weten wat op de prent eigenlijk is voorgesteld. Hoe kan hij anders daarover o'oitl >elen. <>f de kunstenaar bereikt heeft, wat hij heeft willen uitbeelden. Bij de om haai' kunstwaarde verzame d-.* prenten hebben wij. als wij van de landschappen afzien: in de meeste gevallen te doen met afbeeldingen uit de fictieve wereld, uit de bijbelsehe geschiedenis, het leven, der heiligen, de antieke mythologie (deze laatste voor den kunstenaar dikwijls alleen het voorwendsel om het vroxixvelijk naakt te introduceeren): en om deze onderwerpen te begrijpen (waarover de leek'Tret eerst ingelicht wil worden) zijn velerlei kundig heden nooelig. komen vele weten schappen te pas, oxtdheidkxtnele en topografie, genoalogie en wapenkunde. ' De verzamelaar, die zijn bezit behoorlijk . ordcivn \\-\l. is daarom eigenlijk altijd bezig. Dan moet dit opgezocht worden, dan moet dat nagegaan worden; niet alleen het onderwerp eischt vaak oen uitge breide studie, maar ook de prent zelf moet nauwkeurig onderzocht eii aan de beschrijvingen in de vak literatuur getoetst worden. Daarvoor heeft de verzamelaar een kleine handbibliotheek noodig, waar hij over alles opheldering kan vinden. Voor sommige prenten verzamelaars, de leergierigen. zijn deze kleine werkzaam heden een van de bijzondere attrac ties van zijn hobbie. Omdat hem zijn verzamelen met zoovele gebieden van de wetenschap in aanraking brengt, krijgt deze verzamelaar in zijn ongunstige exemplaren soms iets sehoolmeesterachtigs, hij weet te veel details en wordt een betweter, ook waar hij niets van afweet. Wat men hem echter slechts zel den kan verwijten, dat is snobisme, waarmede andere verzamelaars nog al mee behept moeten zijn. Snobisme is bij liem haast niet mogelijk, want zijn verzameling is onzichtbaar, ligt begraven' in portefeuilles, die in kasten opgeborgen zijn. Wat opge hangen en ingelijst kan worden is zoo een miniem gedeelte, dat dit niet meetelt. Prenten hebben daarom een disoreet, intiem karakter, in tegen stelling met schilderijen, die iets opdringerigti kunnen hebben; men moet ze zien. of men wil of niet. Ken prent moet men van dichtbij be schouwen, moet men in de hand ? kunnen nemen, om ze ,bij het. gun stigste licht te zien en om van alle finesses te kunnen genieten. Men kan haar slechts aan een paar menschèn toon«n. in kleinen kring; voor een schilderij kan oen groot gezelschap vol bewondering staan'to kijken, bij een koud buffet,, met een glas wijn i u de hand en een sigaar in den mond. Als men prenten wil bekijken moet men van deze materieele geneugten afstand doen. Voor den verzamelaar van schilde rijen heeft de prentcnliefhcbber dit voor. dat zijn jachtterrein onmetelijk is. Schilderijen zijn uniek, prenten komen in vele exemplaren voor; de honderdguldenprent van Rembrandt is in vele prentenkabinetten en verzamelingen aanwezig. Natuur lijk bestaan daartxjssohen verschillen, dikwijls zeer belangrijke in druk en kwaliteit, cónserveering, en ook nog .statenverschil, on deze statenverschillen brengen in het leven van den verzamelaar een bij/.iwlfre .sensatie. Men Weel. iltkt dut door elke verand'rinvr. die de kunsteii'iar, na don. eersten afdruk op zijn plaat aan brengt, door elk lijntje, dat hij er aan toevoegt, een nieuwe ^tasit ge vormd wordt. .Hot spreekt vanzelf. dat de kunstenaar deze veranderingen. als verbeteringen beschouwt; de laat ste definitieve staat zou dan als de meest volkomen uitdrukking van hetgeen de kunstenaar bedoelde moe ten gelden -?tenminste als de plaat door do afdrukken, die de kutiste, naar intxisscheii gemaakt heeft, niet geleden hoeft. De verzamelaar ? en do handelaar oordeeleix in vele geval len anders, en voor hen is do eerste staat, vóór do veranderingen on dikwijls nog onaf, van grootere waar de, dan de latere, meer complete staten. J lierbij spreken dan soms niot meer zxiivore aesthetiseho overwe gingen mede. maar do zeldzaamheid van den staat beslist dan over de waarde. Zoo loopt do verzamelaar hot niet denkbeeldige gevaar xiit motieven te verzamelen, dio bij den postzegelverzamelaar begrijpelijk en toelaatbaar zijn, ? tu verzamelen om do variëteit. Do zeldzaamheid is van groot gewicht bij de vroege prenten en houtsneden uit de XVu-eeuw, waarvan soms maar weinige exemplaren be waard zijn gebleven; do aesthetische factor, de aparte charme, die in de naïeve onbeholpenheid van de.zo voorproducten ligt; speelt in ieder geval bij de commercieelo waardeering daar van niet meer de hoofdrol. Do vroege prenten behooren met do toppunten, met Diirer en Rembrandt. eix de Engelsche zwartekunstp renten (meer een modegril) tot de hoogstbetaalde voortbrengselen der prentkunst. De couranten, die over veilingen berichten, vermolden slechts deze hoogo en exceptionele prijzen. 18000 Mark voor den Heiligen Hieronymus. en 20000 Mark (geen roismarkon) voor de honderdgulden prent van Rembrandt. verleden jaar bij Börne.r te Leipzig betaald, moeten den verzamelaar natuurlijk afschrik ken, ten onrechte, want in het alge meen is hot verzamelen van prenten geen zoo dure liefhebberij en ook iemand mot een meer .bescheiden. bextrs kan zich doze ,luxe veroor loven. oethe, die zelf alle mogelijke dingen verzameld Ix3eft. penningen en munten, prenten en tcekeningen. majolica en natuurhistorische voor werpen, zegt ergens: ,,Die Sammler sind doch glückliehe Menschen." Hij moest het wel weten, maar het is toch slechts een halve waarheid. De hartstochtelijke verzamelaar heeft ook zijn zorgen en zijn mriglxeden. en leef b soms in duizend angsten; en zijn voornaamste vrees is die voor valuche kunstvoorwerpen. Op geen enkel gebied komen ' echter meer falsificaties voor dan op dat dor prentkunst, vooral de zoo hoog opge voerde foto-mechanische techniek maakt het soms moeilijk een heliogravxire, waarin met burijn of etsnaald is gewerkt, van de origineelen te onderscheiden. ' Er zijn etsen van den niet meer voldoende gewaardeerden Felix, Rops, waarvan nauwelijks gezegd kan wor den, of zij als reproducties naar toekoningen van ham of als oor spronkelijke etsen beschouwd moeten worden. En eer van onzen moderne houtsnijders moet hii overkomen zijn. dat, toen men hem een van zrjn houtsneden toonde en' hetri vroeg of deze werkelijk nu een afdruk van zijn houten blok of misschien een lijnclichó naar een van zijn houteneden was, hot antwoord schuldig bleef. Waarom Hoogleraarsbenoeming aan de Rijks Akademie voor Beeldende Kunsten te Amsterdam HET is niets ongewoon» don hoor K. Westendorp autoritair te zien optreden; hij is daar enboven door, mij verbazende, omstan digheden, oppermachtig in hot cxiratoriutn van de Rijks Akademie van Beeldende Kunsten; hij neemt daar als elders, naar mijn inzien, een plaats in, die hem niot past; waarvoor hij do werkelijke hoedanigheden niet vol doende .bezit. Hij is in dat curatorium, zoo verblind van zijn macht, dat hij zich zelf s tot handolingenlaat verleiden. die tenminste storend.zoo niot stootend zijn. Er is natnontlijk een plaats vacant aan do Akademie (die der decoratieve kxmstcn) en tegen allo redo en recht in heeft do heer K. Weston dorp zich in 't hoofd gehaald deze plaats door een buitenlander. Campeixdonk, te laten bezetten. Zoo'n in 't hoofd-halerij" zoxx alleen geoor loofd zijn, zoo wij in Holland niemand bozaton, die daarvoor minstens zoo goed geschikt was. Wij hebben in Holland zeker n .,decoratief kunste naar", die daarvoor eerder is aange wezen en nog een aantal anderen (ik heb de namen in een vorig artikel gonoemd) die even zeer geschikt zijn voor deze pla'ats. Ik heb in dat vorig artikel geschreven, dat ik het tegendoel van bevriend ben met hem, dion ik daarvoor het moest geschikt acht. Etser, plaatsni/der en liefhebbers. Prent in het Rijks Prentenkabinet te Amsterdam GHARI OP DE GLIBBERIGE PADEX Doch laten \\.ij op die zwakke plekken in het spel txict al téveel zout leggen. Lateiv \vij die z.-iken met de mantel der liefde bedekken. Op de minder goede plekjes kan later nog de klemtoon worden gelegd." (HU.)' .,De exquise geest van dezen kunste naar heeft hem steeds uit het troebele vaar- of zwemwater gehouden, waar anderen naar hartelust in spartelden." (U.'D.) HET JUISTE WOORD OP DE JUIS TE PLAATS ,,\Vat heeft de schrijfster toch voor met zoo'n aaneenschakeling van pes simistische pruilerijen waarvan het boek toch wel heel erg gespeend is." (Prol. Vrouw) ,,Voor hun daden draagt het be stuur geen verantwoording." (Hbl.) ,,Zulke ambtenaren dienen van de hooge plaats, welke zij innemen w ggemaaid te worden." (Soer. Hbk.) , .Deze ramp is een der lafste geweest in de geschiedenis van de zee." (H.D.) ,,De regeering behoeft van niemand de toestemming in te halen.".(N.R.C, j ,,Het gonsde als een radiator itx de lucht." (Leeuw., C.) ,,Ik heb hem, aldus spr.. eenigsztns ongelooflijk aangezien." .(id) PAINDELUXE-BROOD ,,Of de dieven hier met opzet ge tracht hebben brand te stichten, heeft men nog niet kunnen vaststellen." (Tel. j ,,Hèt mondeling uitgesproken von,nis." JX.R.C.) Zoowel Barthou als Hitlcr beiden hebben evenzeer het belang daarvan ingezien." (Alg. Ind. Dbl.) ONS GEHEUGENSTREEPJE ,,De minister heeft den eisch ge steld, dat de burgemeesters ontslag behooren te nemen." (X.R.C.) ,,Dan moet voorkomen worden dat de zijtakken, van de kroon niet tot groote gaffels overgaan/' (Al$. Ind. Dbl.) Campendonk? ? namenlijk den heer .1. Nicolas! lei wijl ik met genoegen hierbij voeg, dat ik totaal onzijdig sta tegenover Campen donk. Hot is bij mij hier uitsluitend een qxiaestie van qxialiteit en :lat de aesthetiseh-meest-gt schikte k» mt op de plaats, die hem toekomt. Ik sta daarenboven, wat Campendonk aan gaat, niet alleen. De houyletrurcn ilcr JiijksaJutdintie. die do heer K. Wes tendorp als, ondergeschikten in dozen schijnt te beschouwen, in plaats van ze als raadgevers te laadplegeii, hebben zich unanicmleg'en de banoctmng i-an den Dvitscïicr, Campotdonk, i-erklaard. De heer K. Westendorp, heb ik gemerkt, staat niet alleen in zijn liefdo tot den heer Campendonk en in zijn lust tot acMfruiisetting van de Hollandftcfie kunstenaars. De heer Bxiys.een. n!et tij ieder be kend architect xiit den Haag; de heer Oleides, zeker niet n dor leidende schilders van .Amsteidem en de Heer De Gixiyter (niet in zijn kwaliteit van kiitikx:s van , Het Vaderland") hebben in Amsteidam een vergadering belegd om tegen alles in, waaiop ik xi wees, den heer Campendonk tb steu nen. Ik vraag mij af: met welk recht? De heer Bxiys. deze Campendonkiaan, was. niettegenstaande zijn voorstander schap en onder het mom het inter nationalisme der kunst te, veidedigen (tegen wien moest hij dat veidedigen ?) zoo slecht op de hoogte van wien hij voorstond, dat hij in een. artikel in het VARIA UIT DE HCCGESCKCCL DI-K JOURNALISTIEK ,,Dit bestaat niet uit het wat lange takjes wegknippen, maar tot een' stevige stamvotming, die zich recht standig vcrltr.gt tot in den top van de kroon." (Alg.. Ind. DU.) ,,Toen de schilderachtige oude s(r.d Frciburg, na het ravijn van de Saar.e overgestoken te zijn, achter me lag, .ontrolde zich voor me een bovchjijk hc'uvellandf.thsp." (Riiun tn Tv.) DE LEVENDE^UCCDEN T ,,De Noorscïie rem^ci liad cok den Amerikaan en den Duitschei onlrndct, die in Irak door Eedoeïnen gedccd waren." (HU.) r t * ,,Telkens paften we op krokodillen, die dood of gewond hun laatste krach ten int-pandc-n om het water te berei ken." (H. P.) ' Want de wetenschappelijke bclec%kenis van deze reis van de K XVIII kan mc-n moeilijk onderschatten." Het is en blijft een lastig wcoid. Lcelijkst stellend eeluetf de X.R.C.: ..minzaamst ?wxtivcrd dankte de l^rinee-s." ? GEI EIERDE. KUNST/ Het geestige duet en het ontrocrer.d mooie koor waren, evenals de erotische tasïoJo be&lifct te JoVcn." (Vli$s. C ) ^ CChKtSlCNDENTlEy D. te A. ifaar ik denk, dat dit de zaak niet maken zou (ne fcrait pas l'af faire) van den Heer H. R. Witte", schrijft Coencn in de Groene" van 17 NcA-fmber 1934. Is dit misschien een ,,Allons enfants"? .Antw. 'Hij is een beetje Fianeth van zin. Hij. spreekt, gc;lcof ik, zijn naam ook uit: Kaar het uiterlijk van (a l'instar e?e) Citict'n: Ce;fnen. llaagsche Vaderland den flater beging zijn favoriet oen verkeerde nationali teit (in dozen de Nodorlamlsche) toe te kennen ! J lij lijkt mij, ook daardoor, niets anders toe dan een onduidelijk internationalist. KM met welk recht werpt de heer (Joides zich op in do/e ..elee-oratieve" kwestie? Ook daar zie ik geen welen voor. Kn waarom gaan de/e in Amsterdam vergaderen? Is ex een compleit gevoimd ten bate van den vreemdeling, teiwijl wij /.elf hes tors hebben? Het kan voor doHollandseho kunste naars, bij deze» benoeming betrokken. niet anders dan een. onwilwekkendo teleurstelling woide-n, wanneer ele betrokken minister zic-h in zulke be langrijke zaak, laat lijmen" ik vinel geen aneler, wooid er voor, wanneer hij er toe zoxi overgaan Campendonk to benoemen ! PLASSniAERT CRITIEKEN H.H. Kzmerlingh Ornes, Koninginnegracht 77,, Den Haag HET laatste werk van Kamerlingh Onnes bewijst, zoo dat nog bc-wezen moest worden. dat het tijelperk der proefnemingen en der excessen ^voorbij is en elat do schilelers, elie doze proefnemingen be&tonden en eleze excessen waagden, gekoeld zijn tot hun wozentlijke per soonlijkheid en vol eenvoud en met onverstoorbare zekerhe id aan het werk zijn. Deze vaststelling wil niot zeggen, dat de proefneming eix het exces op een zekeren tijd overbodig waren: ik wil hier alleen constatecren. dat bij de werkelijke schilders dé..natuxir" ten slotte overwint, en een eenvoud in het werk daarvan op gemakkelijkverstaanbare wijze getuigt. Do ten toonstelling A'an de werken van Kameilingh Onnes is een aangename tentoonstelling! Ik zal nie;t zeggen. dat ge door haar in den picturalen htmel rei echt komt, maar er zijn hier weinig of geen werken of werkjes. die elesor mo'r.elwil oi.wil wekken. Ongetwijfeld is Kamerlingh (mres ee.n realist, ik schreef haast een Leidsdio italist. L'at wij mi en. dan aan Floris Veaster denken is geen blaam h!e-r. maar iets. dat wij kxinr.in ver wachten, en'elat een sterker innigheid in do beste Veisters te ervaien valt. wie zou dat ouders veiwachten? De stillevens van H. II. Kamerlingh Onnes voiinen e>e>n be-langiijk deel van deze 'uitstalling en go vinelt er de Hollamlsche hocelanigheid in, elat de stofuitdixikking nooit ten koste van ele klc-xir gaat: elat eleze klex'r dxishet werk beheersclit: elat ele kleur een sofceie deftipheid aan eleze kleine schilderijen schenkt, die elen schiWer detet ke^rmen als pictxiraal van gorden huize. Waaiem elczo Onnrs afzonder lijk te noemen b'ijkt, zijn de jtorlretlf.*!. Ook daar is do realistische schilder to vinden,' die van proefnemingen wcerkeeido, maar tussehcn wiens vreregerc proefnemingen toch por tretten waren als het cene van Khrtnfept en het hier aanwezige van profes sen- Kamerlingh Onnes. I/c portiotlen van Onnes zijn meer portretten van karakters, dan elat zij staatsie of ooit mondaine portretten welden. Het Zijn niense-hen op zijn daags, maar lie-ihetterd l-ezien. t-'.t ins is elaar ee n m«-nseh oveischat a's b.v. Dr. IIx:niine (elie zich rree r, eem dandy waant'dan hij is), maar meestal zijn ze juist geschat eri juist grschüdeid. Een enkele maal is bij Onnes ftnfarkusnic duielelijk kenbaar; voor de mee sten ongemerkt allicht, is vij toch zeer agressie;! in wezen, zoowel in he-t por tret als in areh-ie vooisteJJing, De meeste portretten zijn xoo oprecht, dat zij fcve-n zelfs kxinncn veiwe»r.e!olen (zie e-en poitie-t van pie>f. hhienTIJDG;ENOOTEN Tcekcning vcor ,.De Groene" van Ch. Rcclofsz. fest on dat van /ijn vroxiw1): het zijn meestal intelketxfeehn. elie Onnes schileleit.Koj.reen eigt.r.sil ap.ei-nhi* r vanzc-lf sprekenele eij.'e>i:scl;ap is Ie 'veiiiielden. gtv<»Jg van 's srhilde is psychologie en eeiivoxiel: altijd typee ren elo kleteleieii nue. lietxij l ij den heer T. X. schilele'rt of het xtitmxmtenel portretje van zijn zuster. Een paar landschappen xiit lu:ekige t n xiit latere peiiode volte>ejien het oveizieht over, elit work vah een schilder, «'.ie nooit oveirompeleml. toch een wezen bezit. dat in de herinneiing op aangename wijze achter blijft. Timmer, bij Aalderink te Arr.ste'rdc'm '?Een enkele maal d.oe»t een. el.ieivnteekening van Tin;nier mij cU-nken aan. Theo van Hoytenia's ironische n:ensehelijkhejid, waaimee (k-ze geestig teedere de djereix kim bezien. Van Hoytema bezat een dieper wezen en had in het algemeen e'.e neiging ele dieren m en schel ijker te zie-n elan Tiroirw, terwijl zijn kleur gevoeiigei\vas. Toch is deze. wat uitgebreide verzameling dierenkari'katuren n:et geneicgen rond te gaan. Het zijx in('rxikken van n se-hvrp oo in allen gevalle ue;^.-vi u alsof zij zóe> g«-wild zijn.' Doze tentoonstelling is niet. een. waardoor ge c«»4«dhartig en sul wordt (zulke vcrzatnr-lingeu be staan <:«'k. ir.M-n iki. maai van tijd. tut tijd kri.'i.t p- ei-n se-ltck'»-. 'd«.'or dt> kodeligheiei e', e r waarm-ii.iixg «? n door <le geestigheid' van eleii neerzet vaix het lijnenspel: iJ.nnr (!?? openbaring, van een bespeittc-lijkheid i zie :'». S, 13» IS. li>. 17. 2(t. 22. 20. :',.">. -n S), ook door de ..fraaiheid van een lijn. die eeix lichaam in beweging «.>ns geeft, wat ik gaarne ele kalligraphio der tée-kenkunst heet. ?Kr zit in eleze teekeiiiüuvn ten slotte iets, e?.at eloet vragen of deze Timmop niet ook karikat uren enz. van ?menncheii heeft ge-teekeiuf.. Ook e'.cze zullen weK zoo ze bestaan, meer get>Teerel zijn door geestigheid e»f vroolijkheid dan door bitterheiel. meer e).e>or koddigheid dan etoor kwaadaareiigheid. Bestaatv ze elus. elan ware het niet on passend. dat ele kunsthaiulel Aalderitxk ook deze eens ..aan het licht biacht". He't is te-gemvooreiig onge-twijlVld een genoe'gen ii'ts te zien, «lat aan elen hupscheix kant is. . Prof. Buser's Meisjes-Instituut in het Santiigebied boven St. Gallen; Zwiis. Hoogtezon - School -Wintersport Volledige cursus tot elndsxamen. Handelsdiploma. Inten?leve talenstudie. Volledige Hul*houd*ehool. Afzonderlijk KINDERTEHUIS uitstekend ingericht. Groote speel- e,n sport terreinen. - Wintersport, op eigen gebied. ZUSTER- PUCVDDtO boven Vevey bij het meer van INSTITUUT ^ llLAunLüGenève F R-*" SC H als hoofdtaai ' IO-.DE GROENE No. 3001 PAG. II DE GROENE No. 3001