-ir ??j , Dictatuur van het proletariaat Mr JOH. HUIJTS VAX de dictatuur van het proletariaat, die de bolsjewiki in November 1917 geproclameerd hebben, verstaat men alleen het woord dictatuur en de Sqwjet-unie is al ingedeeld bij de dictaturen van dezen tijd, met Stalin als dictator. Maar zelfs indien Stalin dictator was, zou dat nog iets anders zijn dan de dictatuur van het proletariaat. Wat stelt de dictatuur van het proletariaat voor? In de eerste plaats een erkenning. ,,l)e vormen van burgerlijke staten zijn buitengewoon verschillend", schreef Lenin in Staat en Revolutie, maar hun wezen is n: al deze staten zijn op de een of andere manier, maar per slot van rekening noodzakelijk een dictatuur van de bourgeoisie. De overgang van het kapitalisme naar het communisme zal natuurlijk ook een groote overvloed en verscheidenheid van politieke vormen moeten geven, maar het wezen moet daarbij onvermijdelijk n zijn: de dictatuur ra n !;et proletariaat." Het verschil tusschen beide dictaturen ziet het programma van de WK P (b) daarin, dat de sowjetmacht, in tegenstelling met de burger lijke democratie, die het klassekarakter van haar staat tracht te verbergen, openlijk de onvermijdelijkheid van het klassekarakter van lederen staat erkent. Behalve deze erkenning, waarmee men het natuurlijk niet eens hoeft te zijn, vertegenwoordigt de dictatuur van het proletariaat een nieuw type staat, een staat, die, weer volgens de woorden van Lenin, ,,in nieuwen zin democratisch" wil zijn, d.w.z. voor de proletariërs en niet-bezittenden in het algemeen", en ,,in nieuwen zin dictatoriaal", d.w.z. ,,tegen de bourgeoisie". Het aangezicht van de dictatuur van het proletariaat is drieledig: i) ,,door de wet onbe perkt geweld ten aanzien van kapitalisten en grondbezitters, 2) de leiding van het prpletariaat ten aanzien van de boeren en 3) de opbouw van het socialisme ten aanzien van de heele maatschappij." (Stalin, Vraagstukken van het Leninisme). De bourgeoisie ondergaat de dictatuur van het proletariaat dus altijd en onomwonden als dictatuur. De stelling, dat de dictatuur van het proletariaat gelijk1 zou staan niet de dictatuur van de communistische partij is door de partij zelve gewraakt. ' ; Tegelijk is echter in het mechanisme van de dictatuur van het proletariaat, met de vakvereenigingen, als massaorganisatie van het proletariaat, de sowjets als massaorganisatie van de arbeidenden in het algemeen, de coöperaties, als massaorganisaties van de boeren, als hoedanig in de laatste jaren de kolchozy alle andere coöperatieve vormen op het platteland in beteekenis overwoekerd hebben, en het jeugdverbond, de communistische partij de voornaamste richting gevende kracht, die in den laatsten tijd trouwens ook rechtstreeks, door de vorming van groepen sympathiseerenden, aanraking met de partijlooze massa gezocht heeft. De partij moet ,,dëziel" zijn van sowjets, coöperaties en alle vormen van proletarische organisatie. De beteekenis daarvan kan men eenigszrns afleiden uit verschillende besluiten en artikelen ten aanzien van de sowjetsverkiezirigen, welke thans aan den gang zijn. Voor den arbeid van de sowjets zijn de communisten, de partij in haar geheel aansprakelijk", schrijft de Prawda. De Moskousche partijorganïsatie ei'scht van ,,alle partijorganisaties de verzekering van een juiste en energieke leiding van de verkiezingen", stuurt duizend propagandisten extra het gewest in, overstroomt de kiezers met drukwerken, eischt nauwlettend toe zicht van de communisten op de vaststelling van de bindende man daten en de wraking van candidaten, partijleden of niet, die niet voor hun taak berekend schijnen. ' Maar als de voorzitter van liet uitvoerende comitévan hejt Oesmanski rayon het zich gemakkelijk maakt, door te bepalen, dat geen particuliere boeren in den sowjet gekozen kunnen worden, hoewel het rayon er, voor 48 pet. uit bestaat, krijgt hij te hooren, dat men het schöone resultaat,, dat geen enkele eennmnsboer verkozen is, niet door een verbod bereikt, maar door een goede voorbereiding. ? En nu de positie van Stalin? Als het Witte Zee-Oostzeekanaal ge graven wordt, als de plannen voor de reconstructie van .Moskou worden vastgesteld, als de broodkaart wordt afgeschaft, verneemt DICTATUUR VAN DE FILM STALIN men telkens, dat het initiatief tot den genoemden maatregel door kameraad Stalin genomen is. Met haast krampachtige inspanning wordt voortdurend de aandacht op Stalin als leider van de commu nistische partij en van de heele sowjetmaatschappij gevestigd, als op dengeen buiten wien om niets, maar dan ook niets gebeurt. Toch duurt het soms maanden, voordat in het Politieke ?Bureau, het hoogste partij-enclave, waarin ook de voornaamste leden van de regeering zitting hebben, over een belangrijk onderwerp als de reor ganisatie van de gepeoe de beslissing valt..". . Zóó eenvoudig is dus ook deze kant van de kwestie niet. Dictatuur? Ja en neen. Democratie? Neen en ja. Dictatuur van het proletariaat".... D AA R bestond langen tijdeen aantrekkelijke legende voor ons, outsiders der filmwereld aantrekkelijk vooral met het oog op de kunstzinnige eenheid van het filmkunstwerk" en zoo. Zij steldeons den filmregisseur voor als den absolutenalleenheerscher den Onze-lieve-heer van de studio. Hij was in dat verleidelijke beeld een soort godheid naar wiens stem een ademlooze mikrokosmos luisterde en zonder wiens wil geen imitatie-sneeuwvlokje ter aarde viel. Ken enkel bezoek aan een groote studio brengt deze in zijn soort zoo idyllische theorie voorgoed aan het wankelen. Wat men in den regel aanschouwt is wel verre van een ademloos toeluisterende samen leving.. .. wanneer men buiten adem is, dan komt dit veeleer van wege het schreeuwen en het ergste is er de regisseur aan toe. Daar tornen bij repetitie en opname allerlei krachten tegen elkaar op, die ieder voor zich op hun stuk staan: de cameraman, de belichter, de decorateur, het technisch personeel. Al deze elementen vertegen woordigen een absoluut gespecialiseerden arbeid, die voor het geheel van het allergrootste gewicht blijkt. Als schuchtere schapen staan temidden dier botsende meeningen gewoonlijk de acteurs (wanneer er tenminste geen verwende star onder is) en laten zich van het kastje naar den muur zenden gelaten wachtende op de definitieve eind beslissing. De regisseur heeft een prachtige opstelling gevonden: zij" en hij" staan voor het venster en staren peinzend naar het avondlijke landschap, terwijl woorden van teederheid.in.de stilte vallen.... Maar een nijdige toet" van den geluids-ingenieur.Verstoort de idylle: de woorden van teederheid zijn niet te verstaan in zijn cabine en woedend komt hij aangesneld, om té. zien wie weer met zijn fikken aan de microfoon is geweest. En met een nijdigen ruk verplaatst hij L. J. Jordaan Dl C T A TOK EN GROO T EN KLEIN Eén u1 i eg hebben zij gehad, den wereldoorlog. Eén drift wekte hen tot leven : ? nationalistische hartstocht. Maar voor het overige: welk een ver schil tusschen deze vier mannen: Hitler, Mussolini, Pilsoedski, Kemal Atatiirkl Wij stellen voorop: de volgorde der namen wil een climax aangeven, een climax in belangrijkheid. Het is wel licht geen toeval, dat de waarde van de persoonlijkheid des dictators om gekeerd evenredig is aan de beteekenis van het land, dat hij beheerscht, of althans geacht w.irdt te beheerschen. De Oostenrijker Heerscht Hitler? Is hij eigenlijk wel een dict'ttor? Niemand twijfelt aan den schijn. Maar men mag twijfelen aan het wezen. En in wezen is Hitler meer een vertegenwoordigend man (wil men, een symbool) dan een leiding-gevend gezagsmensch. Hij was daartoe voorbestemd door zijn, verleden. Bezien wij zijn carrière. Op 20 April 188g wordt hij geboren, te Braunau a. d. Inn (in Oostenrijk aan de Beiersche grens), als zoon van een tyrannieken douane-ambtenaar en een bedrijvige i huisvrouw. Econo mische omstandigheden maken het onmogelijk, dat de jonge Adolf stu deert. Tusschen zijn i^dc en zijn 2ostèjaar werkt hij als' bouwvak arbeider te Weenen. Deze periode, beslist. Hij is de proletariër, die het niet zijn wil. Hij is een kleine midden stander, genepen^ tusschen machtig kapitaal, waarnaar hij opziet, en een arbeidersklasse, waarop hij neer ziet en die hij beide gaat haten. , En door zijn onloochenbare, < kwali teiten (hij kan organiseeren en agiteeren, en weet iets van tactiek) wordt liij van al zulke kleine midden standers de representant. Zijn frontstrijderij men weet er maar weinig van /j» niet interessant. Interessant is, dat hij, na een voorb.irigen macht sgreep in*" -^-j, in IQJO. reeds zes millioen.aanhangers bleek te bezitten, en dat hij drie jaar later, alle zwak heden der slappe W eimar-re publiek uitbuitend, in het zadel sprong, de. afgod van verzuurde spitsburgers en van een misleide jeugd, en de politieruitèr voor hen, die een arbeiders revolte- moesten vreezen. Xog zit hij in dat zadel. , (Geschriften: Hij schreef ,,Mein Kamp f" en wilde wel eens, dat hij hef een beetje anders had geschreven). De Italiaan ' Mussolini (geboren *<j Juli is de zoon van een dorpssmid. Er is geen valsche schaamte in hem. Hij was een rebelsch onderwijzer, hij was sjouwerman, metselaar, tramp en journalist. Er is om dit alles geen valsche schaamte in hem. Er is trots. Mussolini strijdt met een bevattelijk brein', een lenigen geest, een vurigen moed, een pasten wil. Hij is een aan hanger van de socialistische leer, en hij vecht in de ,,Avanli" voor die leer. Maar en dit is de zwakke stee in Mussolini ??hij onderschat ziin nationalistische natuur. De wereld oorlog vindt hem onvoorbereid, en die ,( oorlog bewijst, met hét meedoogenloos geweld der feiten, hoeveel sterker de natuur is dan»de leer, bij Mussolini. In K)22 komt die meerdere kracht volkomen tot uiting. Mussolini's fascio, die de eendracht van het land wil verzinnebeelden, verslaat de roode vaan, die den internationalist Musso lini eens zoo dierbaar was. Of Musso lini'^blijdschap, omdat zijn instincten zijn gedachten overwonnen, duurzaam zal zijn? \Vij wachten <//, DéPool Xici overvallen door den <ccrcld* oorlog werd Jozef Pifsoedski. Hij heeft al vroeg gezien wat Komen zon. hij heeft ernaar gehandeld en hij heeft zijn doel bereikt. En om' die breektprofetische visie is het, dat ik hem belangrijker vind .dan den wellicht geestelijk-gezonderen Mussolini. om die visie, en om het doel-zclf: de het aureool, dat is blijven stralen ,0111 d i f vroolijk-snamccnde hoofd'. De Turk /)<? belangrijkste dictator run alle is Mocstafa Kemal Pasja, thans genaamd Atatürk, vader der Turken. .V/V/ zijn opkomst is belangwekkend. Hij is i)t 7<V.S'o (c Saloniki geboren. kind van kleine luyden, werd officier. ccn bekwaam officier, streed achterhenijzcnis van een natie. Pilsoedski 'eenvolgcns tegen l talie, tegen d-e Bulis, t'ut de Italiaan niet is, niet hoefde te zijn, een ,,vader' des vaderlands". De kiem werd gelegd in liet gezin. Pilsoedski werd (4 Juli iMij') op een landgoed bij \Yilncj geboren als kind van Poolsch-Litatischc aristo craten, droomers van Polen's wcderopstandïng. Bij Jozef zou de droom daad worden, en het socialisme was (ui in zijn jeugd) voor hem Mittel zum Xiceck".., Hij heeft het leven geleid van een revolutionnair ondtr hel tsarism'e (met Siberiëincluis)' maai' aan het eind van zijn weg zag bij cJtijd- Pelen. J n de jaren vót'r den oorlog heeft hij, met het oog <p dien oorlog, de kan-landen, tegen de geallieerden. \Vicn interesseert het"" '.V/Y/wrm/ in teresseert het. Maar d:.n in ;y;<v. Turkije is verslagen. Kemal rut .den zin der historie: de c/YAv man" is dood, het oude Turkije, dat ccn imperium wasen ecu kolonie tegelijk. Maar een nieuw' Turkije is te scheppen, een gezonde, met de eigen kluit vast ver bonden natie, ccn volk, dal niet overheerscht wil worden, maar dat ook nie mand ovcrheerschen wil. En dit nieuwe Turkije is geschapen, en men mag zeggen, dat het Kemal's schepping is. Het is zóó gegaan : simpel, waardig, noest, en zonder avontuur. Hitler, Porlsche legioenen georganiseerd. Hij Mussolini, Pilsoedski, zij zijn allen streed m{t, maar niet vóór de centrale agressief, zij willen veroveren, en zijn mogendheden legen de Russen. Hij geladen met een naar buiten gekeerde peigerde, na de inneming van War- eerzucht. Dit onderscheidt Kemal van schau (K)i6) den eed van trouw aan hen : hij li'il louter en alleen verbeteren, een Polen-onder-Duitsche-aitspicicn. zijn eerzucht is naar binnen gekeerd. Hij, heeft gevangen gezeten te Maagden- Van een middeleeitwsch en vadzig burg. Maar intusschen was Pilsoedki's Turkije maakt hij een modern, lichtlegioen een legende 'geworden,'een en-ruim Turkije. Hij dicteert, bedachtgloric der Polen. Eind Kji8 kwam de triomf, kort daarop het presidentschap, en de vele teleurstellingen, en de mokkende afzijdigheid. In i()2b de staatsgreep, 'en (fe dictatoriale macht, die gebleven ,/.v. niet zoozeer om de daden (hoeveel onberaden daden zijn er.niet geitrest ') niet om de woorden (ach, hoeveel grove en vieze woorden !j, maar om ztiam en zeker van zijn zaak, hoe dit gaan moet; dit is zijn dictatuur. En hij waakt daarbij ^?leunend tegen de Sovjct-Unie, die niets van hem begeert voor de onafhankelijkheid van zijn nieuwgcschapen land. Zijn taak is even grootsch als zelfbeperkl. In' die beperking ,,zeigt sich der Meister". Mr. J. H. HENDRIKS den hengel, waaraan het film-oor vreedzaam bungelt. Zóó heeft hij het neergezet en zóó zal het blijven, of ze moeten er voor den dit-en-dat maar een stomme film van maken. Maar daar stijgt een verontwaardigde kreet op: het is de cameraman, die door zijn zoeker heeft gekeken en gezien dat de microfoon in het beeldvlak hangt en sarcastisch vraagt hij aan den geluidschef of er dan maar niet meteen de schijnwerpers bij moeten en de electriciens endeman-met-de-klap en .Kalmte heeren!" bezweert de regisseur. Een compromis wordt bereikt en opnieuw plaatsen zij" en hij" zich voor het venster en zeggen teedere woorden naar het avondlijke landschap. Tot de'decorateur zijn stem verheft en wenscht te weten of hij dat pracht-achterdoekje soms voor de bühnen" (tooneelknechts) heeft geschilderd. Die twee silhouetten bederven het heele effect ! Nieuwe discussies, waarvan het resultaat is, dat de spelers gehoorzaam een kwart slag om hun as draaien. De regisseur, die door zijn probe-monocle inmiddels het geval nog eens heeft opge nomen, wil toch het heele beeld stemmiger.... meer in over eenstemming met den geest van den dialoog. Weer worden de onderhandelingen geopend en als er toevallig geen manuscriptschrijver in den weg loopt kan eindelijk de opname beginnen. Ietwat verbijsterd vraagt de leek, die voor het eerst zulk een episode aanschouwt zich af wat er in godsnaam uit deze doorloopende ruzie geboren moet worden en met ontzetting denkt hij aan de discussies, die nog op komst zijn met den cutter, den componist en den chefd'-orchestre die op hun beurt een duit in 't zakje willen doen. Zijn conclusie is dat het resultaat een catastrofe moet worden een verwarde hokus-pokus van regie-, camera- en geluids-eigenwijsheden. Het loopt echter anders: met stomme verbazing ziet de outsider een film afdraaien, die zich in de grootste harmonie en met een complete samenwerking van spel-, belichtings-, geluids- en beeld-effecten afwikkelt. Sterker nog: het blijkt hem dat de film wel degelijk een zeer persoonlijk cachet draagt en hij moet erkennen, dat de schijnbaar zoo hulpeloos debatteerende en sussende regisseur tenslotte £toch nog zijn wil heeft weten door te drijven en het werk, ondanks alles een eenheid is geworden.... uit vele en velerlei inzichten geboren. . Want dit is het groote geheim van de filmcreatie, dat zij allerlei uiteenloopende en dikwijls tegenstrijdige meeningen weet te ver eenigen tot een geheel?te sterker naarmate de afzonderlijke opinies positiever en gefundeerder zijn.... als een stroom, door bruisende zijrivieren gevoed. En het is het groote geheim van den waarlijk bekwamen regisseur, dat hij van de specialisten in zijn bedrijf partij weet te trekken met het aangeboren instinct van den organisator of zoo men wil: van den veldheer. .Hij moet dit veelstemmige orkest van louter solisten weten te leiden zonder hun individueete presta ties tekort te doen en toch.de symphonische werking naar zijn per soonlijke intenties weten te buigen. Ieder doet dit op zijn manier: ik heb Fritz Lang aan het werk gezien een bulderende, tirannieke bullebak,. . . maar die oplettend wist te luisteren naar de geringste opmerking.. .. zelfs al kwam zij van de ,,brug" der electriciens. Ik heb Pabst gadegeslagen:. een beminnelijk, opgewekt prater, die door een kwinkslag of een gloedvolle improvisatie de debatten met zijn staf verlevendigde. Maar achter al /ijn plooibaarheid en welwillend heid, school een vaste wil en een altijd waakzame intelligentie die bliksemsnel alle interpellaties toetste aan het Gesamtbild" in zijn hoofd. De cadaver-discipline zou bij de filmcreatie volslagen waanzin zijn en geen ernstig regisseur zou er aan willen denken. Er zijn hier teveel en te zeer uiteenloopende elementen aan het werk, om door een enkel man ook zelfs maar bij benadering te worden beheerscht. Natuurlijk is een zekere mate van kennis dier verschillende organen onmisbaar: de goede regisseur moet behalve spelleider te zijn, iets in zich hebben van den schilder, den musicus en den techniker. Maar met een juist gevoel voor de waarde van ieder der specialiteiten af zonderlijk. Met deze overweging wordt een populaire legende teniet gedaan. Kiim is het meest frappante voorbeeld van collectief-arbeid en wanneer zij inderdaad de kunst van de toekomst is, dan ziet het er voor de dictatuur poover uit.... PAG. 12 WINTERNUMMER No. 3003 PAG. 13 WINTERNUMMER No. 3003