? i»*:. Bioscopy Muziek 1 ?M Eïthcr de Boer-von Rijk als Kniertje m Altx fienno's film Op Hoof» van Zegen" (Amsterdam, Royal en Corso) Op Hoop van Zegen L. J. JORDAAN De dramaturg en de film eerlijk zijn: wie had dit durven LAAT ons denken? Wij krantenmenschen hebben voor het meerendeel dagenlang zoek gebracht op ..Cinetone" we hebben rondgezworven tusschen de wat poover aandoende decoraties in de kille, rumoerige studio-hall we' hebben minzaam geamuseerd gekeken naar den storm op de Duiv.endrechtsche kade mot den vliegtuigpropeller en de putsen water we hebben sigaretjes gerookt en kopjes thee geheschen met de acteurs.', . . .overbekende typen, die zelfs in deze omgeving ternauwernood meer iets opwindend» hadden. En als 'we elkaar tegenkwamen en vluchtig in gesprek raakten, ver meden wij elkaar aan t u zien en over deze film en haar toekomst to gewapiMi. . . . deze Op Hoop van Zegen" wier xcowaardigheid wij lang niet. zonder bedenken achtten en waarvan, wij slechts betreurden dat geen Siinon" den ontlernenier j.gewaarschouwd" had. En nu deze'prachtige, volledige overwinning l Ik wil mij de voldoening niet laten ontnemen. op deze plaats een oprecht. ..amende hoiuu-able" uit te spreken: jegens Alex Beniio. jegens de speler.sen niet in.de. laatste, pluals jegens de nag«dachtenis van den besten scenarist dien Holland tot heden kon aanwijzen - wijlen Herman Heijer mans ! Want het is mijn heilige, overtuiging,dat (welke ook de niet te onderschatten bekwaam heden van staf en spelers mogen zijn) het groot e geheim van dit succes evenals trouwens bij zoovele films moet gezocht worden in het stuk". Ziehier dan eindelijk een dramatische arbeid (zij moge verouderd zijn of niet)'die als een stuk graniet vóór Ons staat: machtig, sterk en onaan tastbaar. Wat doet hot er toe, welke tenden/" (o, gruwelijk woord !) de vlam van dit te vroeg gestorven genie deed oplaaien? Wat maakt het uit, of de scheppende gedachte van dit werk al dan niet gestimuleerd werd door ..verouderde toe standen r" Het «a/s tenminste een genie het TOS tenminste scheppend werk en wij mochten dozijnen teiulenzcn op den koop toe nemen tegen hot voorrecht nog een waarlijk groot dramaturg als Heijermans-in ons midden te hebben ! liet i.s een smartelijke gedachte, dat de schrijver, die op 'het laatst van zijn leven in zorgen roiidtobde temidden van dé- toenemende toimeelmisère, juist eenige jaren te vroeg overleed om wellicht een glorioi ijke, nieuwe toekomst tegemoet te gaan. Want wat /.ou dit vruchtbare brein, deze- hart stochtelijke geest. de/e voortreffelijke vakman niet voor de jonge film hebben kunnen zijn ! Als wij nagaan dat het hechte.' bouwsel-van-deri-geest, waaruit xulk een indrukwekkende film kon voortkomen, nog maar" een. tooiieelstuk was -?wat zou .én Heijermans dun niet hebben kunnen scheppen, indien hij alles in hel cinegrafische medium had gedacht'? Er ligt. dunkt mij. een merkwaardige les besloten-in dit ..Op Hoop van.-Xégen"-geval-"?een les. 'die onver-. biddelijk heunwijst naur liet. ne en eerst iioodige. in de filmkunst: den /iliHdMittr . den fihutlrntmiiiirg. Let wel: niet denman ..met-het-goedeidee" ; niet den gowii;ksten scenario-schrijver. maar den waavachtigou'? : filmdrainaturg. Eerst, nu wordt het ons duidelijk, hoe het tegenwicht van do vakmatig-goschoolde filmstaf ontbreekt: t.w. rfc raktnaiiff-f/ewhfHjlde' (Jmmalunj. Een ge dachte, een grond-idee uitbouwen tot een hecht evenwichtig organisme de boeiende .eenheid te scheppen van krachten '«"n. tegen-krachten inenschen uit te beelden in een levende wereld van conflicten en het alles op te nemen in de visie va n den dichter. . . . ziedaar wat wij pijnlijk missen ziedaar wat de filmkunst mist. Een triomf voor de spelers IK heb menigmaal teruggedacht'aan'do herrieachtige Cineton«"-studio, aan de nuchtere, niet n ver-royale decors, aan de verveeld rond hangende' spelers, aan den hopeloos zwoegeiiden Tooneel BEETHOVEN'S MISSA SOLEMNIS Constant ' van Wessem Uitvoering door het Amsterdamsche Toonkunst-koor BEETHOVEN behoorde niet tot die com ponisten die gemakkelijk schreven. Hij was in zekeren zin een langzame werker. Het frappantste beeld geven daarvan zijn schets boeken, zijn ontwerpen, zijn eerste inval". Zelfs een thema ontwikkelt zich, groeit nog onder den arbeid, het krijgt zijn echt Beethoveniaansch ka rakter eerst in de volgende lezingen". Voor Beethoven was een thema dan ook niet een muzi kale inval, maar een gedachte". Verscheidene thema's geven zijn poging weer, een gedachte" in noten to belichamen, hij zoekt naar haar diepsten inhoud. Maar denken in muziek kan alleen bou wend of afwikkelend geschieden. Een gedachte in woorden is met enkele woorden satnen te vatten, in muziek niet. Daarom ondergaat Beethoven'» gedachte in muziek een lang ontwikkelingsstadium van zoeken, vinden'en weer verwerpen. Hoeveel jaren werkte Beethoven niet aan de idee" van zijn Ode symphonie, hoeveel malen verwierp hij niet zijn conceptie van de finale totdat hij eindelijk tot de hulp van het woord besloot, in zijn Freude"slotkoor? En het is zelfs mogelijk, dat hij dit ten slotte nog maar als een 'compromis beschouwde. Beethoven heeft ook veel nagedacht over de (iodheid. Hij had een bijna heideiisch gevoel van oen Al-geest, een Al-natuur, hij heeft zelfs in Indi sche wijsheid naar de verwoordingen ervan gezocht. Uiteraard moest bij hem een Missa meer en anders dan een ritueel, een Godsdienstige lyriek worden. Binnen de vaste vormen die hij niet verwierp. hoewel zijn gedachten en gevoelens er als het ware uitbarstten zocht hij een geheel nieuwen inhoud. Hij was revolutionnair naar den inhoud, niet naai den vorm. Hij was romanticus met behoud van. het classicisme. De jongeren van heden ten dage. die zweren bij den vorm, hebben zelfs niet ge schroomd Beethoven'» beteekenis voor de muziek te verkleinen omdat hij de vormen van Haydn en Mozart niet vernietigde, maar voortzette en ver wijdde. Toch kwam Beethoven juist vaak in bot sing met den vorm, in dien zin, dat de vorm, die hij eenmaal aanvaardde, een te duidelijke beknel ling van zijn gedachten werd. In zijn Missa Solemtiis is deze moeite om beiden harmonisch samen te voegen wel het duidelijkst voelbaar. Het is een werk, dat naast het hoogste ook verscheidene niet geslaagde, niet volmaakt tot eenheid gebrachte i nhoud-en-vorm-verwerkelijkingen bevat, het is een zeer heterogeen werk geworden, men kan dit niet ontgaan onder het luisteren. Hymne en opera staan hier naast elkaar, de vormen van een Miesa geven eerder aanwijzingen, dat hier een religieu* «evoel zich wil uiten, dan dat een bepaalde gods dienst wordt beleden. Bergen en bosschcn luisteregisseur-in-hemdsmouwen. ... aan heel die schijn bare verwarring - toen ik de/e gave. schoone film aanschouwde.' En ik heb mijt! stille hulde gebracht aan de twee voornaamste figuren, die tegen-dezen storm van tegenspoeden optorndcii: regisseur Bcnno en camera-man J^ich. Het is voor ons. leeken, moeilijk uit te'maken wie de uitein delijke leiding had het kan mij voor het oogenblik niet schelen ook: als zij morgen-uan-deiiHlag weer tezamen een film maken, die op hetzelfde peil staat als Op Hoop van Zegen", heb ik.verder met alles vrede. Het zou onrechtvaardig zijn, naast hen niet de namen te noemen van den tweeden camera-man Henk Alsem., van Saalborn den artistieken leider, van Dr. Bronner.den cutter. van E. Weiss den Hollandsehen sound-man, van den decorateur Ledcrsteger en van de musici Monnickendam, ('or. emaire en WiJlein Unieker. Maar liet heuglijkste verschijnsel vormt daarbij zonder twijfel de cast" der spelers.... vooraan Mevr. de Boer. Er bestaat nu 'eenmaal een eigenaardige con troverse tusschon tooneel en film, die den film liefhebber wantrouwig plaats tegenover den tooneelspeler. Het a-pathetische in de film-expressie heeft hem huiverig gemaakt voor het deporatief aangedikte gebaar van achter het voetlicht en niet zonder angst moest hij een honderden malen op het tooneel gecreëerde figuur zien transplan teeren naar de subtiele atmosfeer van de studio Welnu het werd voor Mevr. de Boer en de;haren een welverdiende triomf. . . . en on-passant voor ren mee". Hoe machtig ook de vertolking is en Mengelberg en /ij n. Toonkunst-koor. die de Mi.-^a Solemnis Zaterdagavond teti gehoore brachten. lieten het daaraan niet ontbreken het is een muziek geworden, die niet geheel denwensrhvan Beethoven in vervulling brengt: ..Uit het hart. moge het tot het hart gaan": de indrukken blijven gemengd. Beethoven heeft hier niet de geslaagde verwerkelijking van een waarlijk -alle grenzen te buiten gaand gevoel kunnen vinden. Doch, zooals gezegd, de uitvoering dier muziek was voortreffelijk en het is billijk niet veel lof de prestaties te vernielden van het viertal solisten Jo Vincent, Suze Luger. Louis van Tulder en Willem Havelli, voor hun voordracht der partijen. die de tyran van de zangstem, die Beethoven was. hun te zingen geeft. Ten slotte nog een opmerking: heeft het prach tige apparaat van het Toonkunst-koor niet een omvattender taak voor de muziek dan zich te blijven bepalen bij het herhalen van de werken van zijn repertoire, w>oals te vaak geschiedt? Helene Gals EEN (U-r voortreffelijkste Nederlandsche zange ressen, meer speciaal voor den coloratuuraang. is Helene f'als en daaiom moet het vel won deren, dat juist zij zoo weinig een eerste plaats heeft op on/e concert podia: men hoort haar -vrij wel nooit in het openbaar, zij trekt zich steeds terug achter de microfoon van de radio, waar wij haar kwaliteiten reeds vaak genoeg hebben mom n ontdekken. Om de/.e reden dient van haar optreden op het 7..[i. Daaldeivoneert van de Vereoiiiging ..Vrienden van het Concertgebouw" over stichting en doel van deze' ..steim-actie." voor het (''oncertgebouw schreven wij reeds speciaal melding gemaakt te worden. Mi»-t alle stemmen, die wij per radio ol" grammofoon hebben bewonderd, verdragen het zich'in het openbaar te laten hooien, wij maakten reeds verscheidene voorbeelden daarvan' mee --er schijnt ook zoo iets als radiogéiii<iue. geluid .te ?.bestaan! - maar Helene ('als overtrof nog onze indrukken uit de radio niet wat zij op het podium van het Concert gebouw in. samenwerking met Mengelbeï'K en. het Concert gebouw-orkest zont>. Met een prachtig en helder «oln.id zong /ij. vol'maakt loheerseht. twee aria's Mozart. uil de ..Entfülirung" en uit ..Figaro" en in een wals van fStrauss. ..Au der schonen blauen ponau" maakte zij haar kopto«uitjes niet een waarlijk verbluffende en nimmer missende virtuositeit. Terecht werd haar optreden een oveiweldigewl succes: een vin gerwijzing.- dat men de/e zangeres meer naar vol en dieiit te halen dan tot nog t ot'geschiedt. C. v. W. de film qua talis ! Want nooit nog lag de getourme'nteerde ziel van deze volkschéMater Dolorosa. /oo huiveringwekkend open als bij het wonder baarlijke oog-in-oog van de film. Nooit nog zagen wij dit angstige, roerend^hulpelooze masker zoo bloedig cht als door de analytische camera-lens. Nooit nop drong deze dunne, navrante ste.m zoo i-echt tot ons hart door. Knier" werd aldus de eerste groot e Nuderlandscbe filmcreatie.... moge het niet de laatste zijn! Wie moet mort na Mevr. de Boer het eerst noemen? De struischc temperamentvolle Jo" van Mevr. Verhulst? De prachtige Simon" van wijlen Hunsche? (Welk een verlies!) De onovertrefbare aantje" van den ouden CJuus Kiéhl? De ver rassend f rissche typeeringen van Cissy van Bennekom en Miep van den Berg -.om niet de heele lijst van stuk voor stuk voldoende medespelenden tévermelden? ' Laat ons besluiten J De première van Op Hoop van Zegen" werd een goede dag voor de Nederlandsche film een dag, die moed geeft voor de toekomst omdat dit werk in zijn pretentieloozen eenvoud tot het heele volk spreekt. Maar vooral werd hiermee de vinger gelegd op het groote gemis, waaraan de filmkunst in het algemeen en de HoUandsche niet uitgezonderd, lijdt: het gemis aan het creatieve genie -?aan den bouwer ,der fiim-eenheid.... den film-dramaturg ! En een schaduw glijdt over onze vreugde, omdat de plaats van Herman Heijermans nog altijd leeg bleef,... Het Kamerolifantje HENRIK SCHOLTE De Kamer-olifant" van Roberts en Lenz HET schijnt, dat de Nederlander onder het woord ..kamer-olifant" wel een /eer speci fiek begrip verstaat. Wij hadden vroeger een leeraar dien wij op gevaar van schoolblijven zoo noemden en \vuurachtig. toen Louis Saalhorn niet zijn walrus-snorien en zijn gemoedelijk knori-en ten tooneele verscheen, was het alsof die leeraur weer voor de klas stond, een klus intusschen. waarvan tl:- meeste leerlingen vrijaf genomen hadden. Maar dat vet hinderde h<m niet zoo te spelen, dat <'e stukken van zijn dot-van-. een-gelapto-kamorja]>on er at' vlryt n. Onze leeraar droeg niet zoo'n mooie cluinihoich ak. maar als ik me wel herinner, heeft hij toch wel eens zoo op het teekenbord gestaan: /oo'n gtwatteerde kaftan is nu eenmaal het broertje van een kwabbig wijde olifantshuid. Die leeraur is nu in ruste en de ritmeester uit het 'ondcihavige stuk was dat ook. althans hij meende dut te zijn. totdat hij min of meer noodgedwongen zijn menagerie comple teerde met een nachtvlinder, een kamerkatje e.n een wezen van het mannelijk geslacht der hooindragers. Een Duitsche klucht is nimmer mér dan wat men ervan verwacht, maar een rol van Saalboin is dat wel. H -t behoo'it tot de paradoxen van ons tooneel. dat een van onze prachtigste karaktersj-elers rok min of HM t r ..a. I>." is en het kan zijn nut hebben dat Saalbom at' en toe nog eens furieus kr-mt b« wijzen, dat men wel kanu-r-ai-rest kan hobVen. maar daaiom nog «< en olifant is. (iij moet zulke verrassingen meege maakt hebben cm te kunnen .beseffen lu:e dwaas het mot ons tooneel yesteld is; een minuut of tien te laat gaat het. doek op voor een lui 11' leeg zaaltje, waar de luensrheli /onder al te veel illusies een ]'r<>giamma met een aantal ht grlu iden namen en evenveel helenen mopjes trssrht-n de advertenties van het aanlokkelijke ..Waar heen na afloop?" doorgebladerd hebheii. En dun ?/.iet «ij een decor, dat al dadelijk die stcrk-pla.»tisi-he fantasie van Stialhom venaadt: met weinige middelen is hier < en lanopticum van t-eu olifantskooi gebouwd, met jaehttiopheëeii en duimdik stof. met vodden en todden over de eer tijds rijke meubelen, met cavalei ie-s-abels en Duit sche hullen uit den voortijd. Kn dan komt me zoo'n wou-wou niet hang-snorren en in een stel Bussische kk'eieii (ie tiap af /eulen. zf o'n gebogen man met een grijsgrauw gezicht en een allure ,Vi van bevel en slecht humeur. . . . enfin een pracht figuur, die geen l'allcnborg. geen Kroyaards hem zou verbeteren, een figuur uit» ondanks stuk en bijrollen voortdurend in climaxen leeft. Zijn staat van kamerolifant is veel nicoier dan zijn tijdelijke nietamorphr se tot jichtigen bon-vivant. die hi dezelfde kamer, waarvan vernuftig de museumstof plaats gemaakt heeft vcor frifsche stalen meubelen en vrouwelijke smakelijkhiidjes. nog. wat al3 cliché-kcmick rondwandelt en wiens hebbelijkheidjt's een beetje gt schaad worden door de al te opzichtige doublure clie Flor de la Koche van den anderen gecoisetteerden schuinsmarchoei'der maakt. Maar gelukkig, aan hot slot. als lu-t kamerolifantje hot kanu-rkatje tot trorstprijs krijgt is hij wier dicht aan zijn hangsnorren en zijn panopticum toe en Saalbom zou Saalhorn niet zijl), walint er hij zoo'n rol niet zoover had uitgediept dat hij al lanp over den bodem van Int . ondiepe kluchtje schuurt vr,or nog de laatste en beste effecten afir< schoten zijn. Kn met dat al: < m dezelfde, reden waarom rm-ii zoo'n rol toch niet eeie zou vel melden al telde do week tien groot e preiniéjes. meet niet er rok aan toeviuyeii: luvlai:Lr u<:<_' laat nx n zulk een acteur. die als li'erii Hiidt-r de h» ilico wr< idon van liet ..\ lei seh-en-hl< <:d" verstaat. londl* open ili zoo'ii versleten kamerjas, waar t< eh het coud van Shakespeaie's pionkirMvadon d< ui heen schijntDe limonade-marketentster Teekening voor ..De Groene" van W. van den Eizen f Mevrouw'de Vrïcs-Sruins heeft er tegen geprotesteerd dat onze mariniers jenever mee hebben gekregen naar de Saar PAG. 6 DE GROENE Ne. 3004 PAG. 7 DE GROENE No. 3004