'f,\ Tooneel Bij den dood van Moissi HENRIK SCHOLTE IN lu'iii 'u1* wo«lertnii een «lor representanten van hei oud»* Kuropa heengegaan. ..lloimatsliis" nis hij was. vs atuiv «'ii in /.iju kunst.placht hij vooral do laatste tien jaren gansch Ktimpa te bereizen als «?«?n innerlijk «lood-oenzaam minne st rooi. aan «Ie Uionoolhovon «ml vangen mot oen ucmcngd gevoel van goedmoedig** verwachting «?H berustende Verveling, '/elf Stemmingskimst»naar. hing hij <«>k van do stemmingen in «Ion toeschouwer al'. Xulko slV-rischo invloeden kuniu-ii c«illcctiof zijn: kwam hij tweemaal in h»'t jaar. ilan kun hij vrijw»*!zeker zijn van oen matte outvangst. vcriiuicid als nu'ii was van y.ijn huilziek Ihtitsch ««n y.ijn slappi» Tïnus-allurcs. Bleef hij te lang weg on bcg«m hij dan zijn tournéi* w«-er mot TtilstoPs ..Lovende Uijk". dat hij tiiMiniaal zoo groot speelde als di' rol zelf. dan onderging m«»n ?/.ijn lyrisch»' v«'rvo«*ring als »'»'ii woldaad: »!»? grootheid van hot offer, hot hart brekend nihilisnu' «lat uit oiuloorgr«md«'lijk«' diepten van de menseholijk»' ziel scheen voort te komen, grooid»» boven »l«' tul uit tot een manifestatie van lift noodlot. Iets van h«'in was in »»ns allemaal, maar te veel van hom vi'iilriH'g niemand, tohzij »l»' verwijfden en' decadenten. Hij hield van h«*l zelfbeklag, hij iiicitlc nimmer stroomopwaarts, maar in /ijn «lw«'opziok afdrijven op fcn w«»«*rlo«is humanisme k«m hij somtijds"de fiUHUoit van alle fiicrgio t«»t c««n so«ut T»»lst«»ïaanscho mystiek oplu-flon. Mij «lr«M'g zijn wil. zijndvortuiging. zijn masker niet wn Kêe«* Homo-allure en het was of in hem alle y.ev»'n kruiswoor«l«Mi l««samen een smul aflaat brief v»HU- y.ijn \vrzakingsdrift vormden. In Kngolnnd en ten .dooie ook in Frankrijk is hij nooit n-cu geweest, maar ergens in Centraal Kuropa huurde men zijn opgezweepte .stem dwalendo rondgaan. Sommigen hielden hem voor een .lood. anderen voor een Kus. Hij was echter een merkwaardig product van den vooroorlogse!»».»'!». woirlilhurgcr: Italinansoli-laiinliek individualisme. «Int hij in .slavisclu-tveeke «-«tllectivileit zocht uil te doovon. Hij .was stellig niet y.»io gmot dat men hem om y.ijn fouten lief gehad y.oit hebben, maai bij was nimmer ?/.«?«? klein dat men niet in «Ie oprechtheid van y.ijn vervoeringen de vlagen van het genie herkende. Hij kon zich pathetisch op di» ontbloolc horst slaan en opgewonden door drie kamers heen hollen zonder belachelijk te y.ijn. .Maar het «mvei-gankelijkst gegroeid in »le herinnering staan toch die .kleine slot?tnoment««n. waarin een zwervende en hopeloos zoekend»* natuur, van wiens hysterisch zelfbeklag liet tooneel nog nagalmde, eindelijk rust en einde vond: de kindsclio swald in «Ion sto»*l bij het raam in »!»? zon of-?schrijm'nder nog »'ii groot er -«lot opgevreten wrak mcnsch. dat voor »U' d»'iir der terecht zitting een revolver uit een vuil»' krant wikkelde: l'Vtlja's laatste daad. Hen jongen Moissi, in Berlijn g«-est driftig gopoussoord. in VVeenen liefderijk ontvangen. hebben wij hier nooit gekend. HU mm-t nerveuz»-!', ijdeler en misschien ook wat veerkrachtiger geweest /ijn, .Men kan hem voor zich zien als lyrischen jongeling met den vurigeu Bonaissnncoblik in zijn oogeii en nog'niet gelwel ingekapseld in virtuoze eopi«>ó'n van zijn eigen' Ik. Helaas misschien hebben wij hem hier eerst de laatste tien jaar h-eren keniien. als de ..t'hrisius-dwaas" die hij toen reed» was. onmachtig tot een Panst. te naïef voor een Hamlet en in al zijn nieuwe rollen slechts ..Horr Moissi". een »leif laatste coniodianton uit een tijd. die hem alleen gelaten had. IJ ij kon verrukken do«n- een in«'ost«'iTijk<' solo (en zijn instrument daarin" was altijd «'en te sterk op «len voorgrond tredende cello-toon), zijn Mar«*uis POHII bereidde hem?vlak na d»1 gobourtrnissc'ii in iHiitsehland hier e»'ii donderende ovatie. Ku hue solistisch hij ingesteld was bleek n avond later, toen hij Bassermunn's Hjalntar Kkdal in ..Wildente" vrijwel bedierf door zoo sterk d.aandacht op zich te vestigen in een skin-riet,. uitbeelding van den niet meer natuurlijken groot. vader Kkdal. opzichtige Bussisehc caricatuut. die hij in do «'orsto plaats voor eigen plezier scheen te spelen. Men had hot gevoel dat nimmer een ensemble opgebouwd had kunnen u-orden, waardig aan «le/.e op zichzelf «mbelangrijke figuur: en daarin lag in*\vondoriiig zoowel als critiek «i|>. gesloten. Moissi hield van zulk»* monologen. :.| kwam hij daardoor eenzaam op hot tooneel testaaii. Hij praatte door als alle anderen.al lang zwcgt-M en hij hulde zich in zijn eigen stom als huiven). hij van <!«? )ocgh<*id om hom hoen. Als men hem ontmoette moest men wol gelon > ? i ? i , .. . - ,.». fJOt ' ?É4"inii»i «lat zich m do laatste jaren oen groot e mn»*rlij.V N. "l« i , verandering in hem ha»l voltrokken, maar lot «? a? -- ' innerlijke reconstructie miste hij het lan. H kroeg iets goslagons. in zijn ernst zoowel als u zijn ' dwazen. kwajongcnsaehtigon humor. Hij, k«m hulf-afg«;w«'nd aan oen tafel zitten en m«'t zijn hand door zijn lange baron strijkend iets bet oogen. dat bijna altijd negatief was. ja zelfs hot extatisch ..Xoin !" had oen klank, die geen andere stem /??.? kon nazeggen. Kn ik zal nooit verg»'t e n hoc hij »?» n* na. een vroolijke eetpartij «»p do bnvonste vordii-ping van het Ca rit on Hotel het «liepe. naunv trappenhuis onder zicli zag «*n toon allo hood<-u verzamelde, van Bassermann. van K rus t Doutsili. van wie dan ook on die een voor een liet neerdal-n op do hoofd«'n van «Ie ontstelde gasten honoil* ii. Kon kind. een groot, geloovig en triest g«>w<ir«l<-ii kind,. /ijndoodsbed was als dut van zijn groot en K-T. meeste)- K a i n/: oen toevallige kamer in Weoiieti. Op hot laatst van zijn leven laaiden do Italiaans» n. sympathieën \ve«»r in hom «ip. hij zou do groot, trekpleister worden vóór oen s«*i*io historis» V films. Maar misschien is het goei l. «hit «lit plan nooit uitgevoerd is: voor «Ie mudoriu», veerkracht !;:??. harde on onromanlisrhe film deugde hij allcrminot mot zijn aotciirs-gt^sU's. mot y.ijn ..op do zaal sp«*l. ???," met het eiïc'ctbejag van zijn lyris«'h-v«'rvoen|. stem. Had hij liet komische genr«r gekozen. In don'trant van ,.Kr ist an allom .Schuld" en /ijn (irootvader Kkdal,misschien dat hij dicht in ?!< buurt van Chaplin ware g«»komen. maar Cluit.lju «leed datz«»Ifdc eenvoudiger «in kervender. »'»n hij zweeg bovendien. Moissi moest h«'«*l v$*l pra'<-ii. raisonneoren. klagen en zichzelf bedrinken 1:1» zij« st»'m. Toen drie uur voor zij n dood Mussolini's In «lschap, die hem zijn oud vaderland terugschonk. hom bereikte, fluisterde hij nog slechts: ..'!'? laat. " ln«l«<rdaa«i. in «Ie kracht van zijn !? vm had «K-zo ..goede Kuropoann" (al mag men <l;ii woord juist hier zokoi* niet Nietzschiaansch if-iprett'oren) het niet noodig g»'had «*n dp hot - iin! van zijn leven was alles, alles voor dezen snui'irlijken Zigeuner-primas te hui t". Xoeh einiiiiil dus Li«'d vom Abondrot.... dat-was z'ijn b"«*lschap, telkens «'n telkens weer. Men.'kon prv««* knielen, «jok zonder »*r in t«' g«*loov»'n. Zijn groot e tegenspeler. Albcrt Jlassorman. «;if hem den Ifflaml-ring mee j n hot graf. vooral in d<» finale, zichzelf opjoeg op e«*n wijze. <li«» duidelijkheid <*n ook accuratess»- ging missen. /.ouals by een redenaar, die in zijn vuur den draad van zijn betoog kwijt raakt. |)e Fransche pianist Bobort Casauisus speelde vi »«ir den Kunst kring Voor Allen. «>p een der Mioostorconcorton. Kn oen n»e«»ster is hij «>«»k. Hij -.???ft kracht en innigheid. broo«lh«»id «'n poëzie. Maar in al «loze schakeeringen nergens o«»n l»»sL.trston in «»on ov«*rmiitig uiterlijk offoel of ncrvi-uso gejaagdheid, nimmer laat hij den schuimen opbouw ,!.-r contrasten los. Hij sp«-«*lt Bach. de zwart» v.'iriatios van Beethoven. M o/art, do t oo veracht ig«> intitasio van Chopin en «Ie te«*»loro Debussy glasi.elder. in e»»n lovcml-monseholijkon goino«*dst«ion. ,iie de toon van zijn aanslag, zijn fijnzinnig gontrolei'rd spel blijft. Bobort C'asa«l»'sus behoort allergrootsten, ?hoewel hij nergens naar 1'cct strooit on meester in allo virtuositeit blijft. 'T' X.ulk een avond als Maandagavond behoort tot ?:?? diepste kunst genoegens. di«» men kan smaken. .i-n avond, die dankbaar stemt, onulat men vol» niiiakt bevredigd is gowo«'.<<t. . C«INSTA.NT VAN WK8SEM Muziek pianisten r George van Renesse, Robe r t Casad«ïsus *\VKK reproducenton. »ti«* waarlijk kmisl' naar zgn: toch ?'tw«»«»> contrast en. J)«' ???N» ??«?n j»>ng. nerveus pianist; spelend va.i zijn g«»v»iol «»n er do«»r ineegosJeept op een dat zijn w»»orgnvo weliswaar ni»*t aan rnnar wel aan nauwkertrigho»! inboet, d» oinlei- on ook rijper, maar nimmer y.oo/.on zelfb«'heorsching verliezend, tlat hij h«*t m"%.schap »»Ver zijn vertolking kwijt makt.. ? van B«»noss«'..j«ing«» Hollander. ive»l? zijnjd»*huul «*eii van «mze UMM-H! b«»|oV«*nilo pianisten, trad Zondagmiddag -als solist h< l>'' Conc«'rtgeb«iuw op mot- het tweede 'pJnniMf«ia'i'rt1 van Kachmaninoff. Ken uitt'rst geschikt , \v«'rk gevoelsspel. dat geh^genheid ge«*ft lot,;, pnir «mtvouwingen van klnrik en me1nneliioii«»k«»n ««».* numr in zijn sin vragend, zonder over don kop slaat . (eorg« prachtig, zijn spel had «'en innigheid en »ien I» heid, die .ontroerden: d«*s' te meer kan het spijten, dat do pianist zieh te v»'el in /ii' verUwir en in »!«? snelle en alh'rsnelste 'g«l«'«'lH «?Ho godeol(«*n een z«>lfboh«'ei>|'li'J' l»;welke- men in zijn eigen viu-l at. (iéorgo van Kon«>ssotrof«1«'Ut<>"| i" Literatuur in T beeld 't)T «htsv.-r over »mze volprezen bezaten wij «''«'n prentenboek litteratuui'goschiodonls: «Ie onplutt'imtlas van Poelhekk»». Do \ ooys on Brom. Kn hoewel vorgclijkingon vank ? -'iiigszins onbillijk zijn. vooral wanneer er mJiar n .Vergelijkbaar obj«'ct is. wordt uien er onwillel,»'urig toe g«'drong«^n nu er eon tw«'o«lo vo/'/ameling it'beeldingen uit «-n «iver onze letterkunde is ver-t'hen,en: ..Onze litteratuur in beeld" dot ir J. l.uypei's en l>r. Th. «h* Boude, met m«'ilewerking .m H i-. .1. (i. M. Moormami en P. U'outei-s (bij .!)«? Sikkel" t«' Antwerpen «-n Noordlioff te f»ro? ingen). Kr is dos te moor aanleiding toe omdat '??Iele werken in «ipzet on ultvot»ring zoov«'e| ? ??i'srbillen. l'oellu'kke o.s. hebbon het goy.oeht in d«* bepor!. mg. Xij geven «'«'U enkele nfbe«»ld1ng.' maar'die ? «MII nok: <>p gr«i«»l formaat. voortreHolijk «?«?«?r-. i;.'g«»ven en ' zoovo«'l. mog«»lijk typeeii-n»! voor <'»-n < ?iwhijnsol. oen groep. »>i*n poripd<». Hot' nieuwe" t"*ok z«H'kt li«-t in de ve»'*lhoid. Ueots \vordt v«»r-:' l ' irenw«»orilig«l «hior twee portretten..een luind' hrift en In-t titelbltxl van een ouile Cainerait.tgave: op de volgende blad/.'ljde staan tuee i lunienten van den Schoohueest»'r «-n de titel. i uien van acht letterkundige, tijdsirhriften uit l, -t midden «Ier vorige eeuw. Voor beide work.v\ i j zot i is i««ts te zegg«'h. Vollediglieid is ni«"'t t«' i"-re!k«Mi. maar het is toch wel prettig als in«*n vé»-l i- /.U'ii krijgt. Aan «len anderen kant moet men ihiarbij van zijn verlangens inzake formaat en uitvtiering wel iets laten vallen ----- soms heel wat l.-.ien vallen. Kn. hoeft'men ten slot t e niet m«-er ??? >n c»'>i oud handschrift, op ware grootte in kiruren gereproduceerd, dan aan een dozijn in /?.art druk. 700 klein dat men den tekst nauwelijks n «g ontcüforon kan? Bovendii'rt wordt de veelhi'id wel «-ens wat. "inmél5g. Wat voor itulriik krijgt een .scholier <if >?< n litteratuurminnaar van' een blml/ijde - de !:? itste van het hoofdstuk, dat aan «Ie be.weging van >» |H gevvijd'??waarop hij broederlijk v«'i'eend v;>ult:Jan Musulials Adam in De paVatlijsvloek". «-?{land (niet een spreuk). Kuyper. Diepenbrock ??i» Berlage? Kuyle, C'oohm. Holman oh Kngelmnn ja, daar zijn we in du buurt van de oude ..(!»'? ? "?«?rischap." Maar »lan bij el kaai' mevr. Botand U..IKI. Adama van JScheltenm. Speenhoff. Vnn f'ollom. de omslag van een roman van Maurits l'i'kkop en Jef I4tst - moet «lat onze socialistische l'Meraiuur?? voorstellen? Kn do voollioid wor«lt . «e| eens tot een te vin-l. b.v. wanneer'h«'t serieblad -Ken Frj'ske groun" ondcf de ..tijdschriften uit «!?? Friese beweging" gerangschikt wordt. Zoo zyn er moor aanmerkingen te maken.' Maar «laarnaast mout erkend worden, dat dit nieuw»» ''<i»ek in een behoefte 'voorziet' die ,de Platenatlus" ^ii«>t vervulde. Deze eindigt omstreeks 1000. Er staat bijna geen schrijver in die niet sinds lang vrijotvader' is of zou kunnen zijn. Daamitegen w«»rd^ in Onzo litteratuur in beeld" aan «de jongeren een ruime plaats gewijd. '' Alles bijeengenomen: geen boek voor fijnproever*. «naar een omvangrijke x'erzamoling afbeeldingen '"ij onze letterkunde, behoorlijk gedrukt (in offset) "u den prijs (? 3,f>0 gebonden) «der waard. ' .," ?.-.-.?. - ; ?'?'?-. ' - F. A. 'R. Bioscopy Uit: Dovid Colder" (Alhambra. Amsterdam) MOLIÈRE'S BASTAARD L. J. Jordaan A/exondcr Moissi PAG. 6 DE GROENE No. 3017 Harry Baur in David Golder" van Duvivier (Alhambra. Amsterdam) TUT mijn meest glorieus»»' toom>olhorinn«'ringen behoort «V ..Cyraiio" van «l«-n grooten' Coiiuolin! ' Wij leefden nog veilig. v«ilgens vaste richtlijn»*)! en «»ns oorde»*! b«*w»iog zich safe en i«'twat pedant t.usMchen «h» bandwijy.«>rs van onwrikbare normen. Ken schihh'.rij was n«»g ??eii schilderij en niet een pal»»t .waar iemand bij vergissing op was gaan zitten - een muziekwerk; was nog -ren stuk ..WohUaut" en geen essay in bij-geluiden en het t oom-el.... ah ! spreek mij niet van het tooneel! In zijn breóde, .statig»' omlijsting van goud en r«»o»| en marnier, stond het majestueus en onaan tastbaar: de souvi.'i'oino* want «-«'nig mogelijk»*. scenis«:h«' illusie het giuote venst«'r. waard«ior wij in het rijk «h-r Verbeelding schouwden. Voor het publiek in «Ie zaal was In-t als o«»ti formidabel schilderij in zijn imposant kader van stuc en verguhl.se) » oen macljtigf compositie v.in lijn «-n kleur, waarin maar weinig beweging was. Alleen de relat i«'f-ni«'tig»,' 'figuren der aot«'urs schoven van de eono /ijdo der Bühne naar d*T amlere.... stims teru'ille e«'ner in onze oogen thans wat vo«ir/.ichtig en rheuinati.sch aandoende poging tot ..actie" nu'CHtal om den dialoog door een verzitten «»f «u-n ? verandering in stand en houding fl«'ur »in nadruk bij te zotten. Zoo.\viw «!«? situatie en de kunst Van «len tooueelspelei' rustte Ri'heel op d«'Ze eerivnaitligf» traditi«». Hij wist dat hij de eenige.levende en boivogohde «t^offag»» vormde in dit implacabol geheel dat van zijn woord niet alleen doch «?vonzeer van zijn gebaar, «l ? spanning der atmos feer afhing. Hij .was er zich -van' bewust hbo uit het-donker, der zoal duizend oogen de minst» .zijner gestujs volgden: een stomme, maar dringende vraag waarop zijn spel het antwoord was,... , In dien tyd zag ik dim Cyranó" van ?CoqueÜn en hij gaf nu eens fluisterend, dan weer daverend. maar altüd overtuigend het indrukwekkendste ' en-schoonste antwoord dat ik ooit op de zwijgende vraag van eca menigte vernam. In zijn Cadets de Gascogne" schetterden al d« klaroenen van een chevuleresko natie.... in zijn VoyAge da:ns la luneV fonkelden al het vernuft »m, de brillante grootspraak van d«'n zuiderling en door heel dcz<< grelle 'gobelin liepen dévoorname en gedekte kleuren eener eeüweii-oude tooneel-cultuur.... sprak hier het edele bloed vnn'MoHerp'* PAG. 7 DE GROENE No. 3017 Nei'p-ns seinlonej- (want nergens at* prnegnantef ..tooneel") gaf t'oi|Uelin «h-ze traditie, dan in «Ie beroeni»le HCI'-IIO waar ('hi'istian IHMII interrompeeil 'nu't.h'et? gevaarlijk»* wooitl ..n»'z". Cyranó'due* hei pathetisch»* verhaal van 'e«*n gevocht. Christian. achteloos schrijlings op een stoel g«*zct»*n. wacht op de gelegenheid hem het epitheton to«' t«* slingeren.... «'ii liet publiek wacht nio«». Tot. «U* lameuse. tiraile komt.... * ..II se fit iine unit la plus noire du mond»'. Kt les «i i ia is n Y?t a ut pas du tout illuminés. Mordious! on n'y voyint pas plus loin...." U'aai'op Christian /onder van houding te veranderen, insolent inteffompeert met Ndg zie ik h«»e Co<|U»*lin «l«>zèscène speehh'. ... niet in <<en uitbarsting Van plotselinge woede, als wij'van Laruche? gowetul waren --? maar soberder »-n toch »>nein»lig fas«'iin'erend»'i'. Kven stokte y.ijn verhaal.... even diviaido hij zijn oog<>n naar don foekeloo/eiiYgi'iippenmaker maar in die paar seconden stond ons hel hart stil! I>it gebaar nu watt op zichzelf hoelemaa l niet bijzonder expressief. het scheen alloen maar zo«i. omdat hel publiek er »ip watrhtt»' omdat tl e geladenheid .van h«*t vraag- «*n nut woordspel tusschen zaal on Bühne do/o repliek noodzakelijk maakte, als de onvveeisatmosfoordon bliksem. Kn het woiuh'rlijk»' was. «hit in al zijn eenvoud hot evon gooil toom-el" 'bleef als d«* tlaVeroiulst»» (Jasconnade. Oiiulat'hot toch altijd irngdo trotsche. bewuste pose was van den lustrio. die wét dat hot publiek op iieni lot l>n die op de/e aandacht ingaat'als op een uitdaging »'n *H-II aanvuring tegelijk... .'.-'? Ik Uloet dikwijls nnn de/e episode denken. Wan. n»M»r ik? ti»genovi»r een' Krauscht» film sta en n»«'«»'r' dan ooit. wanneer het een film betreft in«'t Harry Baur. Ki'ii zoKIzann» odnfiisii* «lor gedachten en gevoelens verwekt /oo'ii hybridikc.li protluct van «Ion (iallischen g«-ost. Tusschen twee nioi|ienteii gaat de verbeelding «lan 'hoon en w«'er...' tw«M*. werelden «liior een revolutie van «lonken en1 voelen gescheiden. Aan «Ie eone zijde: d«* toorjeelspeler. . Molii»refs nakomeling, flor. en zelfbewust in.ih», ge laden, feestelijke atmosfeer van d«' schouwburgzaal. ? Aan don an»l«»ri>n kant: .de film-acteur. 'Mtillère's, bastaard, in de tnoord»»nd<» omgeving tviln de studio! Kn ik/ie lïiirry Baur tijdens zoo'n episode als «h* storfsrrêno in ..iX-ivid (J«»Jdor": voel mooi; dan c«»n tio. pa itet In en in ar r. ?c a .*?»