'l Boeken hi ff . > ALS VLAKLANDERS KLIMMEN ALBERT HELMAN Anthonie Donker: Schaduw der Bergen (Brüsse, Rotterdam) TOT nog toe kende het nederlandso publiek Anthonie Donker slechts als literatuurcriticus en dichter; het is vrij onvoorzien dat hij nu inet een lUvig en uitvoerig verhaal ook onder de schrijvers van creatief proza '/ijn plaats komt opeisen. Slechts" is in dit verband feitelijk een mislei dend woord. Want er is een soort van stilzwijgend aangenomen hiërarchie in onze letteren, ik meen: een wijze waarop men iemand van betekenis" is, die juist de criticus aan de spits der waardigheid stelt, om hem dadelijk te doen opvolgen door de dichter. Dan is er een hele tijd niets, en dan komen eindelijk de lieden van het proza. Ik heb altijd een beetje het gevoel gehad dat men zó. rekende; en hoe uitsluitender iemand criticus was (dus zich niet aan creatief proza of verzen schuldig maakte) deg te meer behoorde hjj tot de spits. En hoe meer de dichter alleen dichter bleef, des te groter was de voorsprong die hij had op de gildebroedcrs van heb ongerijmde woord. Anthonie Donker, die in alles zo goed de traditie onzer letteren volgt, moest dus wel verrassen door het feit dat hij zomaar met volle kennis en vrije wil van de hogere regionen naar dt lagere afdaalde. En het moet zeker de onbewuste wil geweest zijn om deze geste te compenseren, die hem ertoe bracht meteen maar over hoogtezon en skitochten en do t.b.c.-lijders van Da vos te schrijven, zonder zich in het minst erom te bekommeren dat hij daarmee in oen gevaarlijke zone kwam. Die gevaarlijke zone heet Der Zaubcrberg" van Thomas Mnnn. Het is hachelijk voor een architect te debuteren met een aanlig larens zomerhuisje (met erkertjes en strodak en zo) als dit te staan komt in de onmiddellijke nabijheid van een wolken krabber, waar van nationaal (forens) standpunt misschien nóg zoveel op aan to merken valt, maar die dan toch in elk geval een wolkenkrabber is. Terwijl een zomerhuisje maar een zomerhuisje blijft, Door de gelijkheid van het ruwe gegeven, zo kort nog na het verschijnen van Per Xlauberberg", hoeft Anthonie Donker zijn goedmoedig-hollands verhaal in moeilijke omstandigheden gebracht. Men moet al heel erg overtuigd zijn omtrent de bizonderheid van hetgeen men zelf brengt, om zoveel te durven riskeren. Nu geeft Schaduw der Bergen" daar hoege naamd geen reden toe. Het is een boek met allerlei verdiensten: het is in behoorlijk nederlands ge schreven, de volzinnen zijn oordeelkundig naast elkander gezet, de auteur neemt tal van goede en lieve détails waar, er worden edele en hoogstaande gedachten in verwerkt, het kwade wordt als kwaad on het goede als goed voorgesteld, het is ook voor de liefhebbers een gezellig" boek. o t eet era. Maar wij die op deze plaats nu eenmaal de veeleisendheid tot onze hoofd(on)deugd hebben aangekweekt, en gaarne willen dat een boek van een nog niet langbaardig auteur iets eigens, iets tintelends, ieta eigenzinnig-jongs en algemcen-interessants bezit, wij (dat zijn ik en de trouwe lezers die nog met mij heulen), wij kunnen in dit verhaal van losjeskonkolende, elkaar grenzenloos vervelende en deels brave-hendrikachtige mensen niets anders /.ion dan alweer een van die grijze, vlakke toemanr-hnnnes-boeken, dio met al hun lange be schrijvingen en hun klakkeloos horzcggen van dingen die al uittentreure door tientallen generaties van zoete-lieve-beste-brave mensen gezegd zijn, toch nog wel druk gelezen zullen worden, omdat ze . oen leuke tijdpassering zijn en tevens de argeloze boekenvorslinder nog de illusie geven dat hij deel heeft aan .,de" literatuur, de schoonheid die een jong geslacht van niet geheel onbegaafden beloofde nan zijn volk te zullen hrorigon. TIJDGENOOTEN , Tceken/ng voor De Groene van Ch. Rochfsz Het zal voor velen de grootste lof, voor enkelen de grootste blaam zijn, als van dit boek gezegd wordt dat het net zo goed een nieuw gewrocht had kunnen zijn van de schrijfster van De klop op d< deur". Dat het in niets beter of slechter is, zioh in niets onderscheidt. Of het zou moeten zijn door een ietsje minder geroutineerdheid, een ietsje meer woordkunst. Ook dat verandert wel met enkolr jaren, misschien al in de volgende roman van Donker. Bovendien, zelfs nu reeds ontbreekt het d< schrijver van Schaduw der Bergen" niet aan een zekere routine. In theoretisch opzicht wét hij z«goed wat bij doen moet. Zijn werk is wijselijk eii met overleg in elkaar gezet. Echt geconstrueerd e»t weloverwogen, gelijk de critici dat willen en precie* weten voor te schrijven. Zonder een sprankje van eigendunkelijkheid, wildheid, fantasie. Zonder di«vonk van vervoering waarom wij een boek lief kunnen hebben ondanks zijn fouten. Zonder iets van het verrassende, plotseling-oplichtende dat in staat zou kunnen zijn ons met tientallen dorre bladzijden te verzoenen. Zonder n doorbraak uit het alledaagse, verstandige, netjes-in-elkaar-gezette en netjes-vlak-bUjvende. Anthonie Donker wét het allemaal te goed. HIJ is te verstandig 'om nog fantastisch te kunnen zijti of een grote visie te kunnen hebben op de dingen. Want een grote visie hebben, dat is: kijken met verbaasde ogen, dingen zien die niet meer voor gewone ogen zichtbaar zijn, verbindingen ont dekken die niemand tevoren vermoedde» en spreken met een stem die je zelf niet meer herkent, van z > diep komt ze uit je binnenste. Dan mag je desnoods stamelen, of schreeuwen, of snikken. Of irwnM-te spreken als een Zarathustra, met zinnen die neer ploffen gelijk donderblokken. Maar n ding kan niet bij een grote visit, namelijk gezellig keuvelen en roddeltjes vertellen van toen was-ie zo, en toeti zei ze dat, en toe-i deed-ie weer zus". Dat kan vréselijk gezellig zijn en vreeselijk literair schijnen. Maar hèt-is abjed. Natuurlijk weet Anthonie Donker dit alles nol zo goed als zij die hem thans daarover aanvallen. Hij zal ook wel niet de bedoeling gehad hebben te keuvelen, zoals hij ook niet de bedoeling gehad zul hebben aan te tonen hoe langademig de t.b.c.patiënten van zijn boek zijn. Het is alleen mat*r toevallig zo gekomen, omdat dit werk volgens veel» beproefd recept vervaardigd is, en niet geboren werd uit die wonderbare flits van erkenning en synthetisch inzicht, waarvan de romanschrijver het,- in meerder mate nog dan de dichter, -~ hebben moet. De wijze mensen uit het boek, de man die zi« li door allerlei verstandige overwegingen moet trach ten te verzoenen met zijn opkomende blindheid, m de ander die om rustig te kunnen sterven zidi tussen de boeken begraaft en Boëthius leest, /* zijn niet wijs door hun innigheid of door de over tuigingskracht van hun Dasein". Want ze zijn ternauwernood levende wezens voor ons geworden. hoeveel er ook aan en om hen beschreven' is n:et die onuitputtelijke copieerlust des dagelijk.«.>n levens" die Anthonie Donker meteen verwant doet zjjn aan onze eerwaardigste hollamise klassieken. Is een schrijver die de moeite neemt dit alles n<>g eens ampel en breed te herzeggen eigenlijk zowel anders dan die Duitse officiersvrouw die hij ion tonele voert en die het ook niet laten kan drama's te zoeken achter ieder wezenloos wauweltje <lat twee lanterfanteraars met elkander hebben? l Ml er ook in déze mensen nog wel wat anders stol.«-n moet, ik wil het graag geloven. Maar tot ziYkc diepten. ' die waarin Flaubert -afdaalde om van flut-mannetjes als Bouvard et Pécuchet heroen van het minieme te maken, tot zulke grote visi»*" komt Anthonie Donker niet. Dit boek, dat zo verstandig en didactisch gecon strueerd is, suggereert iets van prestige. Dan min juist is het nodig in ronde woorden aan te ti-nm waarin het bedrieglijk is. Het mist een fundan fiitele artisticiteit, ondanks de'kunstvaardige belmndeling van de uiterlijke vorm. Het is van een s. Kirt high-brow dilettantisme, hetzelfde dat de auveiir doet spreken van de schoonheid van de Haf/iicr* aymphonie (terwijl Mozart het maar met «n Haffner-aerenorfe deed) en hem de prachtige "'//*? toon van een sonate van Franck laat beschrijven (terwijl Ie père Franck zijn sonate alleen maar voor 'n viool schreef).... Er zijn tenslotte gén termen voor dementi» ? l* welwillendheid waarmee een roman-debuut be handeld mag worden, kan hier niet gelden» Het gevoel voor hiërarchie verzet zich hiertegen. VN'i* van de hoogten' der poëzie en de nog hogere hoopten der leidinggevende critiek. tot de vaste grond van het verhalende proza afdaalt, moet goed bes«'flen wat hij aanhaalt. . . Goed werk kost tijd" NICO ROST T hout a* Mann xcwtlg Jaar THOMAS Mann viert zijn zontignton ver jaardag niet in Duitschland. Hij heeft, na de zoogenaamde nationaal-socialistische re solutie, het voorzitterschap der Vereeniging van iuiitsehe Letterkundigen (afdeeling Beieren) neervetegd en zijn vaderland verlaten. (Jeen lokstom l «-cft hem er toe kunnen bewegen weer in uitschlaui te gaan wonen. Zijn beroemde villa in het llorzogpark te Mttnchen is door de Geheime Haatspolitie in beslag genomen en aan anderen \--rbuurd. Ook een Duitscho pas bezit de Duitaclit» v innaar van de Xobel-prijs voor literatuur niet meer. Maar de eerste twee deelen van Thomas Manu'* l ijbelschc trilogie verschenen desondanks bij S. l ischer te Berlijn meesterwerken der Duitscho Horatuur, die men nog bewonderend lezen zal. als «i<- heele Keichsschrifttumskanimer" reeds lang \ -i-geten is. Tóen de schrijver ons Der Zauberberg" schonk, i oendon we, dat dit zijn levenswerk zou zijn, maar Ir j verdiepte zich in de studie der oudheid en Dio ( "schichten Jakobs" en Joseph und seino l:rijder" zijn hiervan het grandiose resultaat. 'l 'tonias Mann leidde als het ware uit de assyrische, n iryptwche en joodsche geschieden!» de voorges» hiedcnis dor menschheid dichterlijk af, om hier?l.ior nog nader tot hot diepste wezen vanden ipensch te kunnen doordringen. Als men dit werk h.'gint te lezen, is men onwillekeurig wat huiverig, naar Thomas Mann weet ons zelfs voor een h jbelsche stof te interesseeren en wie er zich i- nmaal in verdiept, zal deze boeken voor altijd w illen bezitten. De verhalen van Jakob en Kachel. .1 'zef en Lea boeien ons voortdurend door hun si ijl en grandioze schilderingen. i 'l' ! u. illir «?« PAG. 6 DE GROENE Ne.3027 HOMAS Mann hoeft do laatste jaren. v«V>r Hit lor aan do regeering kwam, herhaaldelijk r,i n oordcel uitgesproken over den koers. «Hen hot l»litsche geestesleven had ingeslagen. Nog een paar \\-ken voor het uitbreken van hot Hitlerregiem h. | hij in Weenen. als resultaat van jarenlange nvrdenking, voor een auditorium van arbeiders »l>-nlijk verkondigd, dat volgens hom in du-toe-? ki* iist alleen nog het socialisme in staat zou zijn Ki.mpa van den ondergang te redden. Deze uit«pi.uik uit den voorzichtigen mond van Thomas Minm baarde destijds bijna evenveel opzien, als Amli-o trtde's verklaringen over Howjet-Husland. \ «%Ien waren dus cenigszins teleurgesteld, dat Tliomas Mann zweeg toen het Derde Kijk zegovii-do, en velen zijner bewonderaars waren zelfk »ni 'temd. Zij meenden, dat hij niet- hot i-echt had. lid literaire succes van zijn boekon binnon de Hu tsche grenzen belangrijker te vinden dan te !K'| «'kcnis, die zijn woorden tegen do daden van li«>' nieuwe regiem zouden kunnen hebben, en da t -nn de zijde van zijn broer Heinrich Mann, van ? Feuchtwanger, Ernst Toller en zoovole ?ren moest staan. Steeds heviger werd liot te jaar, .o.a. door Balder Olden. over Thomas >n'g houding gediscuteerd en steeds dringender Ion de vragen, die men hem stelde. Het is mij non vreugde, op Thomas Manu's zestigsten verjaar'l«> i o kunnen verklaren, dat wij in dit opzicht mi" chieh wat al te voorbarig zijn geweest. 'l lomas Mann. die nog bij het begin van den «?«>i Idobrlocr Die Betrachtungon eines lfnpoli?n" schreef, heeft thans zijn houding tegenover -'i-oblemen van dezen tijd en dus indirect 'w tover de toestanden in zijn vaderland wel H- Sijk bepaald. Hij heeft, in tegenstelling mot art Haüptmann en consorten, sinds Hitlor \voord herroepen van hetgeen hij de .laatste verkondigde. Met vele andere Zwitscrachu ?ctucelen eischte hij van de Duit«chc regeerint vrijheidstelling van Carl voh Ossietzky. Hij verder herhaaldelijk geprot«%steerd tegen hot niitisme, dit een schande voor de beschaving nid en het Jodendom-een der fundamenten Ie cultuur van het Avondland. Degenen, dio "is 3Iann's ontwikkelingsgang gevolgd hebveten, dat het vaak geruimen tijd duurt, voor ?nijver er toe over gaat, in het openbaar zijn ?ng te bepalen in opzichte van problemen van ?ken en cultureelen aard.' Gut Ding will i'il' haben" (goed werk kost tijd), zooals hij 'f 'n -/,ijn laatate boek schreef. Het heeft dan ook h-i* ucduurd viV»r hij zich openlijk een ropu'k< in noemde. . Tlt"iuas Mann schenkt op zijn OQeh-verjaar-' 'B zijn velen bewonderaaw een nieuw werk: ? '???i jan dl.«nli. Vllll n« u<! ..Leiden mul (5i-item» dor Moistor" (S. Kischor» Berlijn) mot moesterlijko ensays over (Joetho. Wagner, iStorm. August von Platen en een prachtig brok proza: Meerfahrt mit Don Quijote". In voorzichtige forihuleoringon, omdat hij ook dit boek in Duitschland wilde laten verschijnen, doolt hij ons hot resultaat van zijn overdenkingen moe: ..Naar huis wat beteekent «lat eigenlijk? Betoekent dat. naar Küsnaoht. in hot land dor Zwitsers, waar ik sedert oen jaar woon on moor op bezoek dan thuh bon? Beteekent het nog vorder U>rug in hot Hcrzugpark te Münchon aan du l sa r, waar ik mgti vordoi-e levonsdagon dacht to slijten, en dat ook slechts een tehuis en piod-a-tori-o van voufbijgniuulou aard bloek to zijn ?'Naar hui» dan moest ik eigenlijk nog vorder terug gaan naar kinderhuid, in het vaderhuU in Lübock, dat weliswaar nog op /ijn oude plaats staat en toch zoo diep sluimert in het verleden." BERT Brecht schreef onlangs oon ossay ovor de kunst on de listen, die or toe noodig zijn. om zelfs onder do moeilijkste omstandigheden, do waarheid te verkondigen (..Dio List. dio Wahrhoit unter vielen zu vei-broiton"). Thomas Mann's prozastuk is hier een klassiek voorbooM van. Thomas Mann is, zooals Will Schnbor in zijn, dezer flagon bij Opi-ocht on Hvlbing (Zürioh) verschonen, essay tor ooro van don HOon verjaardag van don schrijvor. hom karaktomeordo: ..do pionier van ec%n cultuur, dio voor do ooi«to maal in do goschiodonis «lor woi-kelijkhoid, do dingon dos goestes van allo uiterlijke ketenen zou moot on bevrijden. Deze cultuur zou do cultuur «lor culturen zijn on oon nieuwe woroldkalondor zuir boginnon mot het'devies: hot contrast tusscheii denken on doen ((icist und Ta() moot vortlwijnoii." (Hot is zeker goon toeval, dat oon dor belang rijkste boeken van Thomas M min'* eonp-ninlen broer Hoini-ioh Mnnn .,(Joint und Tat'Mioot). Doi-jrolijko porspoot ievon kunnen «Ion IIOOIM-II. Thomas Mann In zijn werkkamer te KQsnaeht bij Zürich van hot- Dordo Rijk natuurlijk slechts weinig hclutgon. Maar ondanks Gestapo en ..Roichsschrift t uimkammer". dio thann in Duit^chland op liet gi'hifil van do litomtuur do lakens uitdeden. i» het lovoiwwork van Tlmnins Mann volgens do wotiitlen van Auifust v«m l'laton (waaraan de Mohrijvor in ..Ltii«|en und (U-ö^^e der Meister" een wijdt): dn nirhcrc# Eiyentum fier Boeken in kort bestek Ken cru «T l Ij k grval ? WAT dunkt u van «lo volgende (waarin ter wille van «Ie plaatsruimte alle vette letters door een rustiger type /ijn vervangen): ..Helangrijk voor Xcderland is liet nieuwe bock v.in den be kenden Amcrikaunsehcii professor Walter M. l'il kin: ,.Hr is werk. Nieuwe arlK-icNinom-lijklicden voor jonyercn". -Zakelijk toont Walter M. l'itkin ons «Ie moge lijkheden van tic hèdvtulaagsclic arbeidsmarkt, die door zijn «roote Iteperking slechts aan enkelen een kans biedt. Kostbaar /.ijn «Ie richtingslijncn, dio hij Kcctt aan de jongeren, die ,,klaargemaakt voor het leven" de toegangspoort gesloten vinden. Uit boek /al velen, moedeloos gcstvnul door hun -'ondervonden teleurstellingen, tot nieuwe idoeën opwekken". Dit is reclame van «Icn uitgever L.-J. Veen. maar nu komt in een nabetrachting Dr. J. l.uning l'rak, l>croepsadviscur te Den l lang aan het woord: ,.lk zou het in handen willen zien van alle intelligente jonge Neder landers; ook voor ouders van huidige of toekomstige M.Q...scholicrcn is lezing even verfrisschcnd als nuttig". Ja. aan xoo'n hoek kun je wat heblvon. niet waar. Ken negentig kost het ingenaaid, maar die twee pop 'móeten' van je werkloozcn-armoe af: wie weet vind je daar je kans.... Kn dan vi'r,l je, jonge «-erkloosse of «lie het dreigt te worden, een boek dat misschien voor Amerika prak tische wenken bevat, maar dat voor Nederland cea vol maakt onbruikbaar lor is. l'itkin schreef over Amcrikaansche .arbeidsmogelijkheden en Amcrikaanschu kansen en opleidingen, en Dr. J. C. L. Xuydcrhoff heeft alles woordelijk vertaald. Waar men het boek opslaat vindt men uitspraken en raadgevingen «lic i%»r .011* onzin «ijn. Wat op blx. j«)'jo staat over de stcnotypiste (..stcnbgrafiste" vertaalt 'de heer '/..), op blz. 37 over de 11. H.S. opleiding, op hl?., «o over de opleiding tot verpleegster, op blz. «jo over het boerenbedrijf, op blz. 150 over den detailhandel . . liet raakt alles voor mis kant noch wal. Kn zoo kan men voortgaan. , -Hoc kan de heef l.uning l'rak dan zoo warm loopch voor dit bock? Ik weet het natuurlijk niet precies, maar ik vermoed zoo (Jat hij er enkele algcincene denkbeelden in hccf|t gevonden die hem .sympathiek zijn en die A/). niet zijn kennis van Antcrikaanschc 6n Ncdcrlandschc toestanden, uit de massa onbruikbaarheden kan ziften. 3Iaar degenen- voor u-ie dit bock bestemd iükunnen dit niet, en daarom is zijri aanbeveling er naast. Als 'dit hoek voor een ander publiek bestemd was zou het allemaal nog niet zoo erg zijn. Maar nu tic opzet is, wcrkloozen geld uit tien zak te kloppen vooreen boek dat voor hen waardeloos is. verdient deze uitgave te worden gesignaleerd als een geval van ergerlijke mis leiding. ? PAG. 7 DE GROENE N». 3027 Jfct's nlcuwt» MaluntandrrM ._ QirKRIDC3'S ..Salamander-reeks" is met zes nieuwe deelen verrijkt, «lie weer voor den ongehoord lagen prijs van / 1.45 ingenuaitl en / 1.50 gebonden verkrijg baar zijn. Ken vertaald bock (Maxim C.orki: ..Drie nienschcn") tegen vijf oorspronkelijke; bij de laatste twee jongeren (A. den Doolaard: ,.Dc druivenplukkers" en A. II. Nijhoff: ..Twee meisjes en ik") naast twee vertegenwoordigers eencr oudere generatie (Arthur van Hchemlel: ,.Do mens«;h van Nfazareth" en Louis Couperus: ..Metamorfose"). Kmmy van Lokhorst met ,.1'hil's amoureuze perikelen" staat hier chronolouisch tusschen in. De Salamander Inrstaat thans uit twaalf deelen, ett «Ie hecren critici hebben natuurlijk het noodigc aan to merken gehad op de keuze hiervan. Wij. zijn niet verwend met go?dkoopo boeken. In Frankrijk kósc elke nieuwe roman u of 15 frank, en de beste verschij nen naderhand in uitgaven van 5 frank of nog minder. Kngclschc boeken zijn bij eerste uitgave duur, maar bijna alle romans van eenige bcteekenis zijn kort daarna in gocdkoopc edities verkrijgbaar. In ons kleine taalgebied met zijn versnipperden lezerskring is zoo iets onmogelijk. De uitgever die hier goedkoope edities sian «Ie markt wil brengen ^zit aan allerlei beperkingen vast. Mij moet boeken kiezen die er in gaan -- want slechts door de.oplaag gróót te-maken kan hij goed koop blijven. Hij moet nemen wat hij krijgen kan wat hij in'zijn eigen fonds heeft of tégen civiclon prijs kan overnemen van' een collega die lust heeft afstand te doen van een uitgave waarin een ander nog genoeg heil ziet om er een groote oplaag van te laten drukken. Hij moet de verscheidenheid er in houden teneinde een groot publiek te kunen bereiken. Kn dan zijn er nog zoo'n paar kleinigheden waar het publiek de meeste critici inbegrepen zich moeilijk een voorstelling van kan maken maar die den uitgever meer zorgen kunnen bereiden dan een buitenstaander denkt. ' Wanneer men, dit alles wetende, de Salamanderreeks overziet, kan men .voor deze prestatie slechts ; respect en waardccring hebben. Van een Ncderlandschen uitgever mc«:r te verlangen, hetzij wat uitvoering, hetzij wat keuze van boeken, hetzij wat den prijs betreft, is het onmogelijke vragen*. Sterker: deze uitgave kan . concurrceren met elke goedko'ope buitenlandsche serie, die in veel grootere oplagen gedrukt kan worden. . Wij zijn niet verwend met goedkoopc Nederlandsche boeken maar als ze er zijn. doen we bij voorkeur alsof dit nu eigenlijk heel gewoon is. Het is dit niet. Het is uitguverswcrk waaraan wc hcusch wel een beetje nationale trots mogen'wijden. En dat den steun ver dient van ieder die het wel meent met het Nederlundüchc boek. V. F. ee<i t & n Hoe.... «fd« zot ft-tf eet der di nog paach tijk tiet i-er :en en in ar »/ Ie n «?, ?o s