".-I. N* 'II Tooneet Bioscopy FILM-VREUGDE L J, Jordaan Luis Trenker: De verloren zoon (Alhambra, Amsterdam) TOEN Luis Trenker onder regie van Arnold Fanck in de fameuse Heilige Berg" de hoofdrol creëerde, kreeg hij een scène te spelen, die op het kantje van een mislukking .balanceerde. Het betrof een zeer dramatische situatie, waarbij de acteur plotseling krankzinnig werd en boven een afgrond hangend in wild gezang losbreekt. Het weer was ruw.... precies wat het zijn moest: ijzel, sneeuw, storm het licht, met behulp van zorgvuldig opgestelde schijnwerpers, wonderbaarlijk gelukkig. De eenige handicap bleek een publiek van hotelgasten, dat uit den omtrek tezamen was gestroomd om van het zeld-. zame meevallertje eener heusche filmopname te profiteeren en hardnekkig weigerde aan het verzoek der filmmenschen, om den speler door hun tegenwoordigheid niet te hinderen, te vol doen. Fanck was wanhopig deze zeer tragische en de uiterste concentratie vergende scène te spelen temidden van een gezelschap ginnegappen de, nieuwsgierige dames en heeren, leek hem onmogelijk en woedend gaf hij het sein om te stoppen.... men zou op een andere, minder druk gefrequenteerde plaats verder draaien; Maar Trenker was er in" zijn liefde voor het werk en zijn instinct voor het juiste oogenblik deden zich gelden: Doorspelen l" was zijn parool en. hij liet zich kalmweg aan het touw zakken, dat boven de gapende rotsspleet zweefde. Toen begon hij in overeenstemming met het scenario te zingen. In plaats van den onschuldigen tekst dóór het manuscript aangegeven hief hij echter coupletten aan, diémen uitsluitend in de kazerne te hooren krijgt. Uit den afgrond stegen liederen op, die tot dégepeperdste en gewaagdste Tiroler Schnadahüpfl" behoorden en de geïndigneerde toeschouwers op een overhaaste vlucht dreven. Gelukkig was de Heilige Berg" een zwijgende CHAMPAGNE KRUG Agents: f. Onnes & Zn. Groningen film en het flagrante conflict met den titel bleef dus achterwege. De scène zelf werd een der schoon ste en aangrijpendste oogenblikkcn in Fanck's oeuvre! . Dit voorval teekent Luis Trenker ten voeten uit: doortastend, onvervaard en met onverstoor bare blijmoedigheid zijn werk verrichtend maar vooral bezeten door een groote. hartstochte lijke vreugde aan den filmarbeid. Deze pootige Zuid-Tirolér uit het Grödnertal met zyn Holbeinkop en athletenbody, toonde van den aanvang af een filminstinct, dat men bU een verschijning van zyn slag wel in de laatste plaats zou venvach ten. Behalve zijn decoratief uiterlijk en sportieve capaciteiten, bezat hij het zuivere gevoel voor beweging en expressie, dat den geboren filmspeler kenmerkt en daarbij een intense belangstelling voor de film als zoodanig. Bij het proefdraaien bleek hij niet alleen Fanck's geestdriftigste mede werker, doch tevens zijn onverbiddelijkste criticus te wezen en menige scène viel onder hét mes van Trenker's genadeloos: oordeel. Voor hém was o, zeldzaamheid! niet .zijn persoonlijk succes hoofdzaak, doch het slagen van het geheel. Dit voortdurend contact met het filmprocea in al zijn phascn van scenario, via opname naar 'montage?gaf hem een ervaring en kennis van het métier, die menige beroepsregisseur hem kon benijden en het leek wel haast onvermijdelijk, dat hij, evenals die andere filmspcler, Willi Forst, vroeg of laat tot de regie zou overgaan. Met dit verschil dan, dat hij er niet tegenop zag tevens de hoofdrol te vervullen. , ' . . Een film van een enthousiast ZIJN eerste proeve van dit moeilijke en gevaar lijke simultaanspel gaf hij in de voortreffelijke Rebel", waar hij echter nog een deel van het directoraat aan Kurt Bernhardt -kon overlaten. Met ,jDe verloren zoon" evenwel dreef hij geheel op eigen wieken en nam hij zoowel de regie als de hoofdrol voor zijn rekening. . De eerste, impressie van dezen merkwaardigen arbeid laat zich in vier woorden samen vatten: vreugde aan de film! Er gaat door dit werk een liefde en toewijding, die zich in alle elementen openbaart. Spel, montage, cameraPAG. B;DE. GROENE Nö.3028 Processfe uit Luis Trenker's fl/n) .,0e ver/oren zoon" (Afnombro. werk het getuigt alles van een bijna verlieMe belangstelling. Trenker filmt zooals de melomn m musiceert: gepassioneerd en van een warme genegenheid vervuld. Achter de imposante scho* nheld der natuuropnamen, zoowel als het verte derde spel met opdoemende en vervagende beeld n. voelt men den enthousiast, die van geen uitscleiden weet. Een ski-loop wordt voor hem een schier eindeloos tooveren met het materiaal: fnijden Ie. kruisende en harmonische bewegings- varia«:<s bevallige, adembenemende en grillige bei dwisselingen een beurtelings straf en wild rhythiue. Zoo'ri fragment krijgt voor hem het karakter van een fascineerende improvisatie, waarin hij v ch verliest zonder daarbij altijd aan den samenh; ng met de totaal-compositie te denken. De consequentie» laten zich niet steeds ven iijden: hij is vaak te uitvoerig, bij het breedspral ige af. Er komen m deze geschiedenis van den b» tgbewoner, die naar Amerika vertrekt en door heim wee naar zyn vaderland teruggedreven wordt episoden voor, die er een beetje raar en ong-zcneerd tusschen zyn geschoven. Wanneer do verloren zoon" midden in de misère van /,ün werkloozenbéstaan te New York, visioenen van zijn geliefde bergnatuur ziet verrijzen, dan nemen wy dit gaarne als een begrijpelijk, schoon niet al te oorspronkelijk intermezzo aan. Maar « verwachten dit niet m den vorm van een l ?ngdurige Einlage", die plotseling aanvangt en «ven 'abrupt eindigt r?zonder zich om het visiomnire karakter van zulk een fantasie, te bekommeren^ Wanneer de auteur ons door een exposémet~*de situatie vertrouwd wil maken en op de ontwikke ling van het geval voorbereiden, dan verlan.'en wij geen uitvoerige documentaire over h-nthakkende, ploegende en feestvierende ben-be woners. Wanneer het manuscript den held v-»lgt in zyn vrywillige ballingschap, dan kunnen vrij, wél met iets, minder toe dan een minuti-use schildering van het arbeidersleven in de Sv^tcf. Maar wat ons telkens weer ontwapent, d» t is de intense vreugde yan den maker aan zyn \vnrk> Want al' die langademige a propos zyn ieder op.zichzelf dan toch maar meesterstukjes en.het plezier van den filmer deelt zich onweerstaan1 ?«»' aan den toeschouwer mee. Zoo'n uitwyding ->ver het Alpenlandschap is om den drommel geen «"He mooie foto's het biyft met al zyn lengte een ademend, levend stuk film. De breed-opgcyt'tte aanhef is niets muider dan een aardrijkskunde!69 ? het werd vóór alles het wonderbaariyk spel met licht en vorm, dat den filmer van den sclmol' meester onderscheidt. En tenslotte hoe boeiend en suggestief is die Amerikaansche episode..» Lichte kost en goede keuken HENRIK SCHOLTE Dr.Josephlne" In het Rlka Hopper Theater H UNO AH EN plegen tooneel te schrijven met de bescheidenheid van een goeden kok, wiens kennis van het métier omgekeerd evenredig i- aan den levensduur van /.ija product. Wat bij .-. 11 minder geroutineerden chef de cuisine nog .nijd aardappelen, vleesch en groente blijft o adat het dat au fond toch ook is, wordt bij hen r u klein wonder, waarin men gelooft 7.00 lang men li niger heeft. Er is een creatie van het bedrog, il'e het tooneel, voor en in zoover het op de lichte » -medie" steunt, zeker niet zoo maar mag afwyzen. V unt het publiek van een schouwburg is niet dat v.-n een volksgaarkeuken. Ladislaus Fodor schrijft zoo behendig en heeft «???n ? zoo geraffineerde mixtuur van de eenvou«I i»sto ingrediënten, dat hij ongestraft iets serveeren k.m, desnoods ook voor de tweede maal serveeren, wit men van een ander niet slikt. Als de jonge v ouwelyke en nu eens toevallig niet leelijke dokter J-'sephine by een verwend rijkeluiszoontje geroepen u.irdt, dat moeilijkheden heeft met de zenuwen v m een dametje, waarvan hij zich niet los kan n.aken, dan weet men vooruit den naam van het p-recht: het wordt een kunstige goulash van op zichzelf niet al te prima vleesch. De jonkman ?/. ,1 iets van zyn geblaseerde Don Junn-allure i toeten laten vallen en de vrouwelijke dokter zal \ijortaan een.ziekte moeten bestudeeren, die mer »i sch niet gedetermineerd is, omdat zij even algeDeen als ongeneeslijk is. Met andere woorden, het k »mt voor elkaar, en de paprika ligt in de situatie ?i If. Alleen vraagt het den Hongaarschen kok om m*-^mwm*mmmmmmmmmmmmmmmmmwimmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm l. iar ietwat vrijmoedige gedetailleerdheid ten spijt! Dit zyn echter opmerkingen, die de waarde \ til deze Trenker-film niet vermogen te ^ schar u. De wat naïeve opzet van het werk L'int regelrecht uit het gemoed van den maker \ «ort en verleent het geheel een frissche charme i* > een simpele oprechtheid, die zich schijnen t manifesteeren in zyn .open, argeloos en innemend i usker. Maar er zijn danrbij momenten, die even ? n schok geven van verrassing omdat zij l >tseling een opzwaai markeeren» .die groote «lagen van dezen kunstenaar doet venvachten. l ? inr is de imposante overgang van de grillige s< loonheid der Tiroolsche Alpen naar de rigide li :izengebergten van den Amerikaansohen metropul een frappante contrastwerking, die-even ?>? rspronkelijk als ongezocht mag heeten. Daar is het fragment van den brooddiefstal: de zwerver, «l ? een hot dug" kaapt en door een politieman u-litervolgd wordt.... door stegen, over schutti .gen n bruggen gaat de jacht, tot de agent y.i a slachtoffer in het nauw heeft gedreven. Tegen tv i muur geleund, staat de zwerver gulzig h- i brood kauwende vóór hij gearresteerd wordt. K u oogenblik kijkt de beambte dit beeld der ellende ? a* u.... dan verwijdert hy zich schouderophalend. '/. -daar een stukje film, dat in navrantheid en u'« voelige behandeling voor geen Chaplin onder«i-ot. ?; ?..;.?'; ' ? .. '.'?.. ; tën tenslotte is daar de prachtige maskerdans l" t triomfante zonnewende-feest. Inderdaad een /'? -'ut van licht en beweging van rijkdom .aan v.'im en tint..... een brUlante groteske van natuurii itieven en demonische koppen. Hier laat Trenk- f al zyn passie voor de film zonder eenige terugh'-uding den vrijen teugel: het wordt een schittw-ende flonkering van vergiydende en verschiei t«-.de beelden» die haar culminatiepunt bereikt in het Manke, lichte slotaccoord van het Mariabeèld. ;. \Vy krygen films van allerlei karakter te zien: ki..tppe en onhandige, amusante en vervelende, zwaarwichtige en onnoozele. .Maar films, waarin dt- liefde Voor het medium tot zulk een groote vi'Ugde stygt zyn zeldzaam. . l^aat ons Trenker's Verloren Zoon" in- eere houden! Dertig jaar wereldgeschiedenis" y~*AAENE vestigen wij er de aandacht op dat \J de dezerzijds zoo gunstig besproken film The fitst World War" (Dertig jaar wereldgeschiedenis), voor de Amsterdammers thans te zien is m het R Salto Theater. Men late de gelegenheid'niet voorby gaan, met dit belangrijke werk kennis temaken! Voor mooie lampen» n prima adres ? A C DIT DC CEINTUURBAAN 308 «J A\«J r k IV «9 AMSTtHDAM. TEL. 21OO6 Er Is maar n Jaspers op dt Ceintuurbaan. iets, wat evengoed te flauw als t« scherp zou kunnen smaken, drie uur lang warm te houden, met een nasmaakje, dat aller tongen streelt. Dat men zich dan heel vaag herinnert, dat men het vroeger n l eens geproefd heeft, is minder belangrijk dan dat men zich dat tijdens zyn honger niet bewust wa$. De kunst van het koken is als de kunst van de lichte comedie: maakwerk, vakwerk, de.» tijden» den toer der acrobaten niet breekt noch ook zyn simpele materialen verraadt. Zulk stukjes, die men wel ziet maar liever niet beschrijft, zyn in ons land gemeeniyk het moeilijkst ' te spelen. Hollandsche degelijkheid, die zelfs in het spel niet buiten den ernst kan, pleegt gewoon lijk te zwaar te accentueeren of wel 'de klip te om zeilen door een vlakke reproductie, waarin de charme verloren gaat. Het is by ons al te Vaak: groot tooneel of geen tooneel. * Daarom zijn des zomers onze schouwburgen gewoonlijk leeg. Maar dit keer is door een toevallige combinatie van acteurs de spijker op den kop getroffen. En dat is daarom zoo belangrijk omdat zich hierbij misschien invloeden hebben doen gelden die men anders nog wel eens als een verraad aan het tooneul beschouwt. De voornaamste acteurs van dezen avond, Ficntje de la Mar, Jan van Ees, Cor Hermus, hebben immers alle drie de bekoring van de film studio niet kunnen weerstaan: Zij doen wat de Duitsche acteurs vroeger .hebben gedaan; zij wisse len tooneelspel met f ilmspel af en van enkelen moet men misschien wel zeggen, dat zij tooneelspelen als een variant op hun filmcarrière. Nu wil ik niets ter verdediging van die Xederlandsche films aan voeren: zij waren zonder uitzondering onder de ? maat en ik beschouw het nog steeds meer als een overigens gerechtvaardigde broodwinning dan als een artistieke promotie, wanneer een Nederlandsch acteur zich m Duivendrenht laat denatureeren. Maar iets leert de film den acteur in elk geval: een zich dempen in zijn ongecontroleerde extra-vaganties, een zeker raffinement in het overigens nog wel eens verwaarloosde detail en vooral, een grooter respect voor de kleinste uiterlijkheden, waarvan niettemin het succes juist van zulk boulevardtooneel maar al te dikwijls afhangt. Daarbij moet men niet vergeten, dat in ander opzicht dit boutevardtooneel juist het lijnrecht tegendeel van het volks-amusement der film is. Als een elastiek dat in zyn natuurleken staat terug springt kunnen de acteurs, van de studio weer op de-levende planken van het tooneel, terugvallen op de essentie van alle .modern tooneel: een juist en adaequaat gebruik van het woord1 in zijn su1:* tieLste nuancen, zyn overtonen en zijn halftonen. Men zag hier dus minder acteurs, die filmspel op hét tooneel trachtten te enten (ook dat komt voor, tot schade van beide), dan wel acteurs, die zuiver der tooneelspeelden nu 7.ij door de film voor h u u eigen overdryvingen en tekortkomingen gevrywaard zyn. » Misschien hecht ik hieraan te veel belang,,de ervaring op dit gebied is nog veel te gering voor positieve bewijzen. Maar ik weet wel, dat ik Fientje de la Mar zelden zoo ingetogen, zoo rijp en zoo een voudig, rechtuit menschelijk heb zien spelen als deze keer in ..Dr. Josephine", die dan dunkt me óók een stuk boven haar vertolking van jaren ge leden staat toen het stuk nog op V n Hongaarsch Dr. Juci" heette. Met Jan van Ees als een uiterst fijn en innig en toch niet zoo hetnelbestormendc rol spelenden partner bracht Fientje de la Mar zelfs de onvermoede, geraffineerdste nuancen van deze rol naar voren: een rol, die als sterrol gespeeld licht onwaarschyniyk geworden zou zyn. Men speelde dit stuk ui den trant waar het om vroeg, en zelfs meer dan dat: men speelde het tot alle uithoeken, zelfs daar waar Fodor de contouren maar vaag had aangeduid. In het bizonder geldt dit ook voor de rol van Cor Hermus als een dwaze, onhandige en sentimenteelc cocu: een typetje, dat negen van de tien acteurs (ook Nap de la Mar destijds) yergrofd zouden nebben tot een aftandsch oud heertje, 'maar dat Cor Hermus dien merkwaardigen, excen trieken fen toch in zijn zielige doorvoeldheid zoo geloofwaardigen toon gaf, dien Fodor zelf, toen hy deze figuur, zonder'al te veel brillanten dialoog aan hem te verspillen, voorzien moét hebben. Ik geef 'het u te doen, uit een niet vast omUjnd, niet all ' daagsch karakter, dat tenslotte uit een honderd clausen moet leven, zulk een figuur téscheppen, die het gansche stuk achtergrond'en raison d'être gaf, en behpridig tragi-komisch heenspeelde zelfs over het niet zoo heelemaal in goeden toon gehouPA0.9DI GROENE Ne.3031 den slot, als dit heertje er dan maar met de af gedankte amourette van de hoofdpersoon tusschen uit gaat. Deze laatste figuur, de makkelijkste, de eenvoudigste van het stuk, was helaas de eenige die in deze overigens in al zyn bescheidenheid hoog' te loven voorstelling mislukte: om een juffertje in dessous te kunnen spelen, moet men niet alleen dessous hebben maar ook talent. En dat laatste meende de toeschouwer in Minny Erfmann hoofdschuddend te moeten betwijfelen. Doch voor de rest: applaus en da capo. Ter nagedachtenis van Jac. Urlus C. VAN WESSEM EU waren onvergetelijke momenten in hut muziekleven, waarop Urlus zong. In do concertzalen was dat, als hij het Marschliod uit de Negende van Beethoven inzette, met een warmte en een overtuiging en toch met een edele beheersching, waardoor hij nooit pralend of pronkerig werkte. Of in Mahler's *led von der Erde, het Trinklied of Von der Japend (dat hij steeds zou hebben moeten bisseeren, ais de artis tieke orde or zich niet togen verzette); er is dezer dagen terecht de opmerking gemaakt, dat i»ij in deze partyen onovertroffen is gebleven. .'. Maar ook in de opera had Urlus zijn hoogte punten, zg vergleden misschien iets meer in het geheel dan in de concert ?/.aal. waar hij als solist uiteraard werkzamer nog naar voren trad. Maar ' hoe hij als operazanger.- vooral in de muziek drama's van. Wanner, gezongen heeft, bewijst wel, dat hy in het buitenland de laatste is geweest, die na Messchaert en Van Ho.iy. de Nederlandsen» reputatie tot eon internationale hoogte hoeft gebracht. ' Jac. Urlus was een zeer gelukkig begaafde, hij had alles mee, niet alleen zyn prachtige, omvangrijke tenorstem, waarmee hy altijd voornaam om ging en nimmer op het effect zong, maar ook als mensen was hy een harteiyk, gul en kameraadschappelijk man, van eenvoudige afkomst, man r door zyn ontwikkeling tot een hooge artistiek»cultuur gekomen. In zijn aardig boek. Mijn loopbaan"! vindt men hem aan het woord zoo.als hy heelemaal was, men kan dat nog eens opslaan, ook hiermee bewaart hij voor ons .een blij venden indruk ' van zichzelf.. Zyn muzikale loopbaan is in hoofdzaak die van' de Opera geweest. Hy werd voor déNederlandsche opera ontdekt door De Grpot, zong onder Van deiLinden, maar vrij spoedig al kreeg hy een engage ment naar hut buitenland: Leipzig cischte hem op en tot aan den oorlog bleef hij hoofdzakelijk in Duitschland, waar hy vooral "zijn naam vestigde als Wagnerzanger. De oorlog bracht ook hem over onze grenzen terug, men kon hem weeb hooren in de verschillende Nederlandsche opera-ensembles, die met meer moed dan succes hebben geprobeerd onze nationale belangstelling voor een eigen Opera te winnen. Zijn optreden in onze concert zalen, in de Groote zaal van het Concertgebouw onder Mengelberp, die hém zoo hartelijk waar deerde, dateert eerst van de latere jaren. Muur juist daar, heeft hy ons indrukken gebracht, die het sterkst in onze nagedachtenis aan den dezer dagen na een ziekte van reeds twee jaren ver scheiden zan.ger zullen biy ven voortleven.' Aan Urlus' naam zal zich steeds voor ons blijven verbinden de herinnering aan een pej-iode, die. door zyn dood voortaan tot legende is geworden: die van de Nederlandsche zangers, die waarlijk op de hoogte van het internationale peil stonden. een onvergetelijke periode in den roem' van ons muziekleven, maar. naar het schynt, thans onherroepeiyk voorby. Een plastiek van HlüDO KROP GRATIS Zie den bon op pag. 23 » KROP i klein» ?dat hij URE, i niet u ?r d. ee<i t e<'n niet V k» n Het i afdt zoi a -t' eei der die no? pa* och Ujk liet ? ver :eu ui 3n; en Ml ar /'? te A r, ? -e a 't I!U' T, ' '