Bioscopy MILLIARDEN-OPERA ft L. J. Jordaan 1925 Metro-Goldwyn-Mayer - 1935 HET zal den gemiddelden krantenlezer niet makkelijk vallen zich tot een belangrykeii graad van enthousiasme op te werken, wan neer hU verneemt dat de filmmaatschappij MetroUoldwyn-Mayer" in Nederland haar tienjarig be staan viert. Interesseert hij zich niet voor de film. dan laat het geval hem vermoedelijk even koud als een herdenking van de Nederlanden van achtt ienhonderd-zooveel zou doen is hy wel ..film fan" dan zal de geestdria niet veel groot er zijn. Want de belangstclling van den liefhebber moge voor de wereld van het projectiescherm nog zoo intens wezen zij maakt in den regel onverbidde lijk halt voor het bureau van den productie-mana ger. Er is niets wat de fantasie en den zin voor ro mantiek prikkelt in de matglasdeur met het op schrift : Private. De telefoneerende herren met groote sigaren en nog groot er getallen in den mond, welke hij achter dezelve vermoedt, interesseeren hem alleen wanneer zy in een of ander filmdrama verwikkeld zün'?daarbuiten laten zij hem siberiseh. Misschien dat de geringe reclame welke het midei-s zoo uitbundige filmbedrijf voor haar zakeH»» e elementen pleegt te maken daartoe niet weinig r;oewerkt. De figuren van een Garbo, een Dietrlch ? t»n Chevalier. worden met alle middelen der publi? Heit onder de wereldaandacht gebracht. Ten op zichte van een Fox. een Zukor, oen Laenuule e.t.q. betracht men daarentegen een opmerkelijke disi-i-etie. Wellicht niet geheel ten onrechte! Want wanneer er een Who's who?" voor de eommercieele afdeeling van het filmbedrijf zou bestaan en de belangstellende liefhebber zou ver nemen dat bijna al de heroën dier onbekende samen leving van huis-uit'. handelaars in oude kleeren, pelterijen, sigaren of houders "van goedkoope lunchrooms zijn.... wel het vermoeden lijkt niet ongegrond dat een .bittere ontgoocheling zijn deel zou wezen. Van de raadselachtige stars, die het Metro-Goldwyn-Mayer-drama tot zijn huidige happy onding" brachten, stelt slechts n enkele zich aan het ge achte publiek .voor.... en dan nog per procuratio. l >o beroemde brullende leeuw der Metro porsonilïoort n.l. den heer Marcus l^pew. van beroep klein handelaar in pelterijen, later eigenaar van een z.g. .penny-arcade of mokel-odeon. vervolgens van, een filmtheater, weer later van een serie filmt heat ei-». daarna 'van LoewV Inc.. tenslotte medeoprichter van het -wereld-concern ..Motro-Goldwyn-Mayór". Achter het welluidende tioldwyn" ''verberg* zich de heer Sfliiiuol Goldffoh. ooi-spi'onkelijk reiziger in handMohnenen. vervolgens mot Jesse Lasky O.H. oprichter.van «-en kleine maatschappij tot liet ver vaardigen van filmdrama's. weer later compagnon van de gebroeders Sehvyn (uit welke combinatie de imam ..(«oldwyn" ontstond), tenslotte een dor magnaten van de Motro-Goldwyn-Mayor. De heer Luuis B. Mayei-. i>(»n bescheiden koopman uit l la verhul. .Mass.. begon'zijn filmcarrioro door een fr/tz Kortner In dt titelrol van Dreyfus' geringe som te storten als aandeelhouder in een filmtheater, interesseerde zich vervolgens in een oxchange of distributie maatschappij, werd later secretaris der Metro Pictures en is thans een der coryphaeën der Metro-Goldwyn-Mayer, voornoemd. De geschiedenis van deze drie eigenaardige film sterren is de geschiedenis van al de big men", die «Ie fantastische boom der movies omhoog stootte. De Uisky's. de Zukors, de Laemmle's, de Selnicks .... zij 'allen vertoonen hetzelfde fascineereude beeld van de koene en pientcre zwemmers, die zich op het juiste oogenblik in den pas ontketenden stroom stortten en zich door handig mauoeuvreoren op zijn golven wisten te doen voortdragen. Zij allen behooren tot de acteurs, die in de Beggars Opera" der peep-shows en nickel-odeons debuteer den en than* in de milliarden-opera der film industrie de hoofdrollen bezet houden. Het mag een wonder heeten, dat men boeken vol-schreef over de beroemde gold-rush" van Californiëen Alaska, terwijl 4p geschiedenis der fameuse film-exploratie nog zoo volledig aan de publieke aandacht ontsnapt. Het is waar: er ko men geen revolvers in voor, geen hongerkampen. geen saloons en geen moorden-uit-hebzucht. Maai de spanning van het avontuur, de verrassing van het goud-sprookje zijn er niet minder sterk in ver tegenwoordigd. Waarby nog komt dat de goudgraverij der negentiende eeuw de wereld vrijwel onberoerd liet, terwijl de pioniers der filmbewe ging een heelc beschaving op hun weg meesleepten. Want zy ontsloten de poorten, waardoor zich een millioenen-massa baan brak om storm te loopen tegen een cultuur, die tot op dat oogenblik van haar bestaan geen weet had. Wie had durven voorspellen, dat de kleine joodsche scharrelaars die om-en-nabij 1000 met hun zuurverdiende geldje een peep-show" openden, meer tot de democratiseering der wereld zouden bijdragen dan honderd lijvige boekwerken? Wie had ooit gedacht dat die apparaten van een paar honderd dollars, waardoor men na het in werpen van een stuiver een bokswedstryd of een dansende juffrouw kon aanschouwen sterker op de ont wikkeling van den. volkswil zouden inwerken, dan "' een dozijn parliament-bills? ' Maar daar zijn de cijfers! Tot aan de konift dor movies bezochten drie millioen Amerikanen do voorstellingen van theaters, variété's, opera's en concerten de film schiep zich in ontstellend kor ten tijd een publiek van rond vijftig millioen j Ken ingrijpende wending der cultuurlijstorie ! Want die onafzienbare menigte, welke tot dan van alle direct»?;' contact niet de ontwikkeling der, cultuur was uitgesloten, t-ommunieerdc nu eensklaps in e«n primitieven, hiirtstoehtelyken ritus. < Het effect van deze eerste ontmoeting tusschen massa en cultuur was overweldigend. De milliooiien, .die plotseling tegen de bescheiden som van een stuiver tot .'..publiek" waren gepromoveerd. toonden al het f min t isme van den nieuweling. Zij ? overstroomden de ..penny-arcades", waar Edison's kinetoscopen waren opgesteld enlrJ i (ua Lumiére's . uitvinding van de /filmprojectie» op et n scherm) de bioscopen, met een geweld dat zijn voorbeeld nog moet aanwijzen. Zij wilden films zien steeds meer films en do productie waarin de toenmalige industrie kon voorzien, was niet veel meer dan de klassieke druppel op een gloeienden steen. Onder hot- slecht georganiseerde bedrijf brak een paniek uit ~ een wilde verwarring in don. strijd om came ra's en project ionmuhines. waartoe de patentoorlog met Edison, die het monopolies hield, nog bijdroeg. In dezen chaos van vraag en aanbod beginnen zich de figuren der latere filmmagnaten af te tee kenen. De slimme kleinhandelaars, die winkelhui zon, schuren en tenten inrichtten om den steeds wassenden stroom der movie-gangers op te vangen. gaan zich organisooren. Zij regelen, scheppen in-de. ccarlooren moordende concurrentie en leggen aldus .do grondslagen tot hot latere model-bedrijf dor filmindustrie. Hij assooiceron zich met het goed koopste levende materiaal" show-men, kennisklanten., variété-houders en halenaldus dat element der saltimbanques binnen, dat aan de film haar merkwaardig cachet zou geven. ? Maar steeds is Jaar op den achtergrond de millioenehmenigtc, die haar wil aan den producer op legt __ tyranniek on onverzettelijk. 'En het won derlijke geval doet zich voor dat diezelfde menigte de film omhpogstuwt met de blinde potentie van de dommekracht. In dien. onafgebroken strijd. is PAG. 6 DE GROENE No. 3031 altijd de producer behoudend de menigte radi caal. ZU dwingt de weerstrevende industrie van de korte actualiteiten naar het samenhangende minia tuur verhaal. En dat alles onder het accompagnement van een dollen millioenendans. De transacties worden goochelarijen met kapitalen. Wallstreet, dat ver achter de pioniers aankomt, begint zich in de zaken te interesseeren deftige bankiers, groote aandeel houders verbinden hun belangen aan de jonge film industrie, maar het zijn nog steeds de kleine pelshandelaars en kermisklanten die als middelaars fungeeren. En de wereld staart verbaasa naar dit ongehoorde schouwspel, dat zich in een recordtijd van diei-groschen" tot milliardon-opera ontwik kelde en van welks fantastische vlucht niemand nog het eind kan voorspellen. Dit alles voi-mt den weinig bekenden achtergrond van het jubileum der zakelijke onderneming Me tro-G oldwyn-Mayer". Uit dit nog nooit geziene conglomeraat van klein-handelaars», snltinibanquos en bankiers sproten werken voort als ,,Big parade". Anna Karenina", White shadows", Hallejujah", Nightflight" en Sadie McKee". Maar het wonderlijkste van alles is misschien, dat de millioenenmenigte zelf de grootste en machtigste aan deelhoudster Is. ? En dat zij het niet weet! REPRISE DREYFUS" Alhambra, Amsterdam Het- gebeurt niet dikwijls dat men in de gele genheid is een der vroegste belangrijke geluidfilms terug te zien. Wie een interessante studie wil ma ken, die verzulme de gelegenheid niet Zeisier's Dreyfus" opnieuw te aanschouwen.... al ware het alleen maar om dezen staf van uitnemendspelers nog eens in oude glorie byeon te zien en zich te verwonderen over do mentaliteit, welke eens in Duitschland mogelijk was.... , Nederlandsche zomerpostzegels DEZK vier zegels: van Sweelinck. Diepenbroek. Donders en (Juyot: zijn zeker onge lukkige voorbeelden van Konijnenburg'*) (Deken-capaciteiten. Zij zijn niet alleen een toeval lig, ongelukkig voorbeeld; zij zijn iets vee! ernstigers; zij zijn een bewijs, dat dit dogmatisch talent. in de periode komt (of kwam ),dat het leven" er-uit is en dat wat stijl heet(die hechtheid in het kunstwerk) hier slechts wordt geparodieerd. Een portret als dat van Donders is een gedeoltelijk-gestyleerde een tonigheid; het is een banale beschouwing van een mensen; het is een tranl vnn zien, die ge een' ijverig leerling, verse)! van rte Akadetnie, misschien kondt vergeven, denkende: hij wuii ot-n heer teeke nen en een begaafdheid, maar hol m'sluktp hem. Het is van de vier portretten hol «enige «onder handen. En hoc traditumi-i' ha" uubcleokenond, hoe onpersoonlijk zijn ile iiuml of »!<? dunden dor anderen. Die van Dtep^nbruck zijn plomp, levenloos; die van Sweelinck is te lus :>!« skelet; die van (iuyot is gezocht en in huur gezochtheid toch traditioneel. En dan: line star on moedwillig zijn sommige lijnen in de teekeningen! Hoc vol vun voorbedachten rade is de jas van Guyot, rechtop ? ?mhoog of geknakt; hoe ongevoelig is de lijn van *iot kvuogjo tegen Diepenbrock's hals; hou unzwierig in Sweelinck's kraag.... Het scliijnt mij hoog tijd. .lat wij Van Konijnenburg een hoog ambt aanuieden; hij heeft het dan. tot eigen baat, te druk uu ons verder teleur te stellen. P r.. MOOI NEDERLAND Teekenlnf voor De Groene" van Ch. Roelofsz De intimiteit van Neerlands bosschen Albert Rotterdam*» nieuwe museum DE opening van hel- nieuwe Boyman* Museum is een ander feit voor Rotterdam dan de opening van oen museum is vooi Amsterdam of voor Den Haag. Deze laatste steden ontvangen, om verschillende redenen, een museum gelatener. Amsterdam als wezentlijk centrum van Holland verwondert' er zich niet over; de stad vindt het niets dan natuurlijk en noodzake lijk gevolg van zijn geestelijk bezit. Dat geeste lijk bezit w voor Amsterdam een traditie, een nood zakelijkheid', erkend in alle kringen, ook in de daai in dat opzicht belangrijke kringen der kooplieden. Het geestelijk-bczit is voor- Amsterdam n dei fonkelingen va» de stadskroon. Wat Den Haaj:aangaat, deze stad meent verplicht te zijn als diplomatiek centrum van Holland, als mondain middelpunt en als centrum van het ambtenaren dom. zich intellectueel te gedragen. Daar is nioi het begin: het fel leven der kunst noch een bloeien de heerlijkheid van vele kunstenaars wie dii zou willen beweren, verwijs ik onmiddellijk naar wat pas gebeurde bij de opening van liet nieuw. museum. Rotterdam bezit noch het gevoel van Amsterdam in zulke zaken (er is daar geen handelende traditie' noch heeft het de allures' van Den Haag. /«</««>«« hel nieince museum van Rotterdam minder belangrijk.'. liet tegendeel is waar. De opening vun het nieuw* Museum is voor Hotterdam belangrijken naarmat«het als minder-natuurlijk wordt ondervonden. noch als om zekere redenen verplicht. De intellertualiteit van Rotterdam gevoelt het nieuwe mu seum ten eerste als een bevestiging van zijn belangrijkheid vóór zichzelf* en als een dwingende erken tenis door de andere steden van wat deze stedeii hooghartig, of spottend het dikwijls willen ontzeg gen. Het gevoelt zich trotscher naarmate zijn trol" ten opzichte der anderen onzekerder is'.... en misschien ook, omdat het betrekkelijk kort geleden derf tegenslag van het Stadhuis heeft gekend. Wanneer het Stadhuis toen gebouwd was door IV Bazel'en Rotterdamniet opgescheept was gewor den mét het Stadhuis, dab god-weet-voor hoe lan-Jt de getuigenis is van de onkunde en van den aesth»tlschen wansmaak van een autokraat, dan wa*. daar twijfel ik niet aan, het nieuwe museum doi.r den trots Van Rotterdam gevoeld als niet meer dan het tweede, bewijs van zün volmondigheid als stad. waar intellect en handel te samengaan. Het nieuwe Museum was dan de tweede bevestiging geweest -GEBEUR TENISSEN Plasschaert »iu wordt het fel gewaardeerd als de eerste on Vol--lrekte bevestiging, dat Rotterdam ook geldt. Ik geloof, wanneer ik de zaken zoo zie, ik mij in ?Ie hoofdzaken zeker niet vergis en ik verheug "iy met de vreugde van Rotterdam mee. Ik ver teug mij met Rotterdam mee. In zulken tijd, als hot nu voor Rotterdam is, stoutmoedig anderen ' ? dwingen tot respect het is bewys en overtui?_ing Van d'eigen macht en het zich niet-la t on vor-!aan door veel sloopenden tegenspoed. Het is een i'«.wijs. dat velen den intellectueelen factor, werki-nd daar tusschen de andere factoren, hebben > aderschat, en het geeft aan deze stad een deftigl "id, waarvan w'ij niet immer even zeker waren, i<<» deftigheid der groote steden, de deftigheid der Volledigheid. En wanneer dit alles bereikt werd «N»or een nog niet zeer grooten kring daar (die zich uit zal breiden!) en die dus moet gelden als kern v.in een nieuw Rotterdam, dan kan deze kring zich \ tldaan genoeg gevoelen. Dan past het dezen kring ten eerste en ruimschoots te huldigen; deze kring toch bevat de goede burgers, die zich vertl .oostelijk gemaakt hebben om de stad Rotterdatn. l Wenckebach professor K heb het hem altijd gezegd, dat hij professor zou worden, en ik kende hem genoeg om te weten, dat hijzelf wel besefte, dat zóó iets hem te wuchl< n stond, al zou hij dat nooit toegeven. Het is een gevaarlijk vak. Instinctief denkt een U*oldhouwër, een schilder: wat'zal er gebeuren? U at zal dat nieuwe ambt van mij opeten? Zal het (,'? woontes doen ontstaan en doen verschralen, wat iiiipit een gewoonte is? Zal het de vrijheid en ook <J« moeiten doen ontberen aan haar, die bovenal X^cbikt is in vrijheid en in moeiten'zich te ver-. lijken? Zal het mü(en dat is de fluistering der eer'zucht 1) zal het mij kleiner maken dan ik hoop t u.'.rden?.... En dan zegt de voorzichtigheid en de maatschappelijke wijsheid: het zal mij toestaan dat, .haar eigen keuze, te doen wat ik nu, belem merd, niet altyd kan doen; ik maak dan maar alleen meer, wat ik onweerstaanbaar wil. Wenckebach is nu sinds 26 Juni officieel profea^f; hy heeft een ambt by zyn werk. Als' ik hem good ken, zal dat ambt hem zeker veranderen; hij nu de gelegenheid zyn zucht naar gezag verzaad te zien, en hy zal zich aan zekerheid dan tot nu toe verzaden; dat is menscheiyk ! waagt toch in/een geregelde maatachappy, in geordende znaatachappti eiken dag zyn bestaan? Die dat doet, is maatHchappeiyk 01*11 dwaa.s. «-n dwazen zyn de Wenckebach's nooit. Wenckebach is professor, zooals, zyn vader dat is; e^n hoogleeraarsehap is een bekend iets in de familie! Om in dit hoogleeraarschap zich fatsoenlijk te handhaven. vooral in een ambacht, een groot ambacht, dat soms tot kunst en soms tot een ambt voert (zelden in Holland!) is kennis noodig, kennis en behagen in materiaal en technisch instinct: eigen erkenning van het eigen vak. Er is oen paedagogische aard voor noodig, en een zei ere beschaving. Ik geloof, dat Wenckebach aan deze eischen zal voldoen. Ik geloof, dat Wenckebach geschikt te. on daarom doet het mij genoegen, dat hij de raco won van een ander, die ook wet een kans had, maar te veel etaleerde wat hem niet voldoende eigen was. Want Wenckebacll is een. die op technieken belust is en hy werd professor aan de Technische Hoogeschool. Het Is daar een stipt paardrijden ! Wenckobach lykt me een soort Verwey van en voor Delft. Wenckebach is en» verdergoed anatoom en hoewel ge door zulke kennis geenszins een genie wordt, lijkt mij altyd anatomische kennis voor een beeldhou wer toch een kennis, die niet te vermijden is. Een beeldhouwer is voor mij. plastisch, een maker van menschen uit rhythmisch-gestapelde voluniina. en hy moet zijn leerlingen duidelijk kunnen maken. wat er met spieren, met het gebeente, met het op pervlak gebeurt als hy de volumina rangschikt voor een bepaald doel. Wenckebach zal dat kun nen; het doet hem goed .dat te doen; .hij zal er bij de anderen op letten. Het vak van den beeldhouwer ir. een bedrijvigheid, die zich uitstrekt over Veel materiaal: klei, hout, steen, brons. Ieder van die materialen heeft een eigen spraak; den leerlingen moet een leermeester die spraak dosn verstaan ! .Hy moet den leerling wijs maken wat klei kan. wat hout wil, steen verdraagt, wat brom en zilver en goud eischt en dat kunt ge niet als ge zelf het niet gevoelt. Ik zei: Wenckebach voelt dat; hy is dus geschikt! Het is verder misschien als professor, als leeraar niet noodig. dat deze een sterke, persoonlyke meening heeft, hy moet toch ten eerste tactvol vrU laten, maar ik denk, dat Wenckebach dingen zal'verdedigen die ik noodzakeiyk vind en die door niet-beeldhouwers, maar al*wyVen, soms onredeiyk geminacht worden.... De vrye beeld houwkunst mag ook wel weer 's verdedigd worden; het vrye beeldhouwwerk mag dat, het kristal uit de ruimte afgescheiden! Nuttig zal voor Delft dus deze benoeming zeker zyn. Een vraag gun ik mty zelf echter nog te doen; hoe zal Wenckebach's eigen werk worden, na deze toch ingrijpende verandering? Het toekomstig antwoord op deze vraag ik ben er zeer benieuwd naar; het ta voor iny immers essentieel. PAG. 7 DE GROENE No. 3011 Muziek Reprise van de Sacre" IN óctobei- 1H24. elf jaar na do Parysche première. dirigeerde hier voor hot eerst Pierre Montoux do muziek van ..Le sacre du printemps" van Strawinsky. Het was een gebeurtenis, zoowel voor do muziek als voor den concertbezoeker, die zich in lof en nfki-uring niet onbetuigd liet. Sindsdien heoft .St ra winsky zelf het werk nog ton onzent ru1. de muziek bezat de faam van bijna unbvorkoombaro moeilijkheden ook voor een dirigent. Het was daarom niet zonder spanning, dat wij .do i-opriso. door Van Boinum op oen dor zomorconoortvn in hot Concert gebouw tegemoet zagon. ? Do uit voering werd zoowol van directie als ver tolking een volledig succes. Van Boinum had zich er vooral op toegelegd hot muzikaal fond van deze muziek voor oen ballet te onderst roepen, hij legde hot accent minder op do frenetieke rythmiek. hy haalde de wezonlyke muzikaliteit, die dit vaak voor ..machiue-muziek" uit gekreten werk bezit, er over tuigend uit, hy plaatste het geheel in de sfeer der muziek, en ojk dit was een verrassing, te ervaren hoezeer de conceptie zich op den muzikalen klank '. i.nn sich" basoort. Op slechts onkolo tonen on motieven' i* deze muziek opgebouwd tot hot eigenaardig geconstrueerde klankenbeeld, dat do ..Sacre" werd en dat dan ook meer constructief dan nis muziek zoo revolutionnairpp de muziek van zijn tijd werkte, in dier mate. dat feitelijk in do moderne muziek vrywel geen opkelo componist haar invloed niet hoeft ondergaan, vooral do jonge Franschen. Rartok. do jonge Duitschers. Do ..Saere" is ng'otwyfeld Strawinsky's weivldscliokkendste" werk geweest, waaromheen de voor- en tegenstandei's zich het felst te weer hebben gesteld. Maar wij hie:in Holland, hoewel wij ten opzichte van S t ra winsky meer dan een decennium achter, waren, zyn tuftschen 1924 n thans door zooveel moderne muziek heen gegaan, dat ons oor heel .wat gedweeër do scheurende dissonanten" der . luidruchtigste ge deelten kan verdragen en er zich niet moer door laat afleiden van het wezenlijke in dezen klank. Do grootste ontdekking was wellicht, hoe muzikaal. op oen echt muzikaal fond deze machtig gecon strueerde schepping inderdaad is opgebouwd. Vóór de reprise van de Sacre", een moedige, maar ook noodzakelijke daad men kan een werk als dit niet van het repertoire laten verdwijnen zyn wij Van Beinum, die haar met zooveel kundig heid en ijver ondernam, bijgestaan door het mees terlijk spelende Concertgebouworkest,, dankbaar. CONSTANT VAN WESSEM