Bioscopy Fredrlc Mareh en Normo Sheorer In The Borrelt* of W/mf>oJe Street" DE FACTOR X L J. Jordaan Nabeschouwing van een jubileum TERWIJL hét licht in duizenden bioscopen over de heele wereld verspreid langzaam dooft en een milliardenpubliek zich gereed maakt te genieten wat van zyn gading is, branden de lampen daarginds in Hollywood onafgebroken door en zwoegt het continubedrijf def film productie zonder rust of verpoozing. Bij stapels tegelijk verlaten de bekende platte trommels de Fabrik der Illusionen" en vangen hun tocht om de aarde aan. ledere serie bevat een completen droom: den droom van den romanticus en den philister van den soldaat en den kruidenier van den geleerde en den analfabeet. Er moet snel en doortastend gewerkt worden bij dezen arbeid aan den loopenden band veel tijd voor selectie beftaat er niet. Een weloverwogen onderscheid in niveau behoort tot de onmogelijkheden: men sorteert de genres volgens schematisch vastge legde normen.... voor de rest zorgt het gezegende toeval. Nooit krijgt men een zoo levenden en sterken indruk van dit wonderlijk democratische bedrijf als bij een gelegenheid gelijk het jubileum der Metro-Goldwyn-Mayer biedt. Bijna in alle theaters draaien deze week Metro-films en wij verkeeren bij uitzondering in de situatie do uitstalling van zulk een droomen-warenhuis voor ons gesorteerd te zien. Het is een verrassend schouwspel dat, ondanks alles, imponeert en tot nadenken stemt. Van den eenen vleugel tot den anderen wordt in een vijftal films het millioenen-koppige bioscoop? publiek bestreken en het interessante is dat zich bij dit productieproces duidelijk twee scherp uiteenloopende elementen laten constatceren: het bewust-zakelükc en het Onbekende. Er is een helder omlijnd plan, waarin, alles wat te berekenen valt, zorgvuldig vercalculeerd werd. Zelts de leek onderscheidt duidelijk de verschillende hoogten van de intellectueele scala, waarmee rekening gehouden werd en het valt hem niet moeilijk na te gaan, hoe zooveel mogelijk kosten en methode zijn ingesteld op vraag en aanbod. Daar is het z.g. super-product breed van opzet, royaal van montéering en in onderwerp en tendenz op een zoo groot mogelijke belangstelling gericht. Daar is het op bescheidener leest geschoeide film drama, dat zyn kracht ontleent aan een pakkende intrige en de attractie van n of meer ver dienstelijke spelers. Daar is het suikerzoete amusement ?» bonbons pour les dames bak-? vischromantiek Cburths-Mahler in celluloid. Daar is de volkshumor volgens het lach-of-sterf"beginsel ruwe kost door een paar populaire komieken opgediend. Daar is tenslotte het buiten beentje de highbrow"-film. die een gooi doet naar de belangstelling der zich' noemende en schrijvende intelligentsia. Tot zoover past alles nauwkeurig in een systeem van kostenberekening en revenuen -daarbuiten heerscht h'et Toeval en het Onbekende.... gode zij dank! Want zoo wanhopig deze factor X de produceerendo maatschappijen pleegt te maken zoo dankbaar behoort ieder ervoor te zyn, die van de film houdt. Als alles inderdaad te berekenen ware zou de film een woestenij worden, die aan haar eigen dorheid te gronde moot gaan. Op een ge geven oogenblik echter houdt de macht der cijfers op en groeit het zorgvuldig gestekte en omrasterde plantje ondanks* alles naar eigen wel behagen. Dan ontstaat uit dat zeldzame conglo meraat van handelsgeest en fantasie: de film. *.' ??? WEST-POINT of the air" heet het superproduct, dat (als altijd ongelukkig ver-, taald) don Hollandschcn titel: Helden van dezen tyd" voert. Het is Amerika op zijn overdondererdst! Vliegtuig-Roronk, sensatie, sublieme tech niek en wel-afgowogen humor. Een verhaal van cliché-monschen en cl ichéfgebeurtenissen, die tot in de sensatie en do thrill" toe conventioneel zijn. Geen personage of gij weet bij de eerste kennis making reeds precies- welk yleesch gij in de kuip hebt geen wending der handeling of zij volgt veilige, veelbetreden paden. Een simpel verhaal dat iedere inspanning by den toeschouwer vermijdt ? dat hij absorbeert encxcrcteert met het gemak van wónder-olie.... tot zoover een mirakel van routine en berekening. 3Iaar dan komt daar de factor X! Het draai boek-schema is gemaakt volgens do beproefde regelen van een onfeilbaar systeem, dat slechts geld eii vakkennis schijnt te vergen.... men gooit een honderdduizend dollar in de automaat en er komt een supcrfilm" uit. Evenwel het werk krijgt iets mee, dat niet in do berekening werd opgenomen: iets levends een geladenheid en een vreugde, welke buiten de tabellen vallen. Het verhaal wordt onderhanden genomen aan vankelijk streng vakmatig. De paar honderd vliegtuigen zijn gerequirecrd, de spelers aange worven, décostumes en de decors ontworpen en do gansche voortreffelijke organisatie van 'appa raten en technici, welke dit hêele bureau-geval tot coulante handelswaar zullen vermalen. Maar dan komt er iets over het proces, dat zyn eigen weg gaat dikwijls tegen de bedoelingen van de organisatoren in.... menige belangrijke film dankt aan die controverse haar succes l De per sonages-krijgen een praegnantie en een relief, dat buiten den wil der producers schynt om te gaan. De. opvolging en wisseling der beelden bloeit op in een spontane werking der fantasie, die zich al arbeidende baan breekt. De sensatie ontplooit zich tot een manifestatie van kracht en vreugde, welke het banale gegeven doen vergeten. En het geheel wordt een apotheose, met welks tendenz men het eens kan zijn of niet, doch waarvan niemand de macht en de schittering vermag te ontkennen. ? Evelyn Prentice" behoort in een andere rubriek thuis. Zij is het goed-geschreven, intelli gent gecomponeerde detective-verhaal. Ook alweer een schema, dat zich buiten iedere psychologische verrassing houdt en zijn personages vormt naar het meest bescheiden bevattingsvermogen. Maar hier doet de factor X zich gelden in de figuren der spelers en in het effect der stofbehandeling. William Powell is een dier filmsujetten, waar men de gebruikelijke aarzeling ondervindt tusschen talent en persoonlijkheid. Hy is de gladde, imnrnculate Amerikaansche dandy elegant en onver schillig maar omgeven door dat onverklaarbare fluïdum, dat de aandacht vasthoudt. Uit den nuchteren bodem van zoo'n verhaaltje ontspruit deze eigenaardige figuur krijgt haar eigen leven, volgt haar eigen ontwikkeling en geeft aan het serie-product een belangrijkheid en vitaliteit, die het aanschouwen tot geen verloren avond maken. The night is young" staat onder aan de ladder der productie. Het is de nabloeier van wat eens de totale industrie voortbracht banaal, zoetelijk ?en vol van een kwalijke sentimentaliteit. Het appelleert aan de goedkoopste instincten der massa: mooie jongens, mooie vrouwen, mooie pakjes en mooie liedjes. Maar zelfs hier gaat de factor X met de makers op den loop en ontwikkelt zich een charme quand xnême. Laurel en Hardy vormen de attracties van Babys in Toy-land" de zooveelste variatie op het repertoire der beide populaire burleskespelers. Ook hier de honderdmaal geziene effecten van den mageren huilebalk en den bazigen dikkerd effecten, die bedenkeUJk het clichébeginnen te naderen. Maar ook hier de onbekende factor, in een meesleepende uitbundigheid, die alle be zwaren doet weglachen. Tenslotte The Barrëtts of Wimpole Street". Ziehier dan een genre film, dat wij met reverentie en dankbaarheid behooren te naderen. Want het vertegenwoordigt de concessie de eenige con cessie aar het publiek, dat wat anders wil dan makkelijk amusement. Niemand zal de film fabrikanten verdenken van hooggestemd idealisme, maar de eerlijkheid gebiedt te erkennen dot in werken als dit op zijn minst een soort betere eerzucht geldt, die wij niet genoeg kunnen waar deeren. De geschiedenis van Elisabeth BarrettBrowning en haar wonderlijke verhouding tot den grooten dichter is een thema, dat onfeilbaar buiten de belangstelling der massa valt dat naar menschelyke berekening een deficit moet opleveren en bovendien het moeilijke probleem van medium en onderwerp in al zijn scherpte stelt. Hier begeeft de film zich op glad ijs hier staat zij bloot aan scherpe critiek hier waagt zij alles zonder kans op materieel gewin. The Barrette of. Wimpole Street" draagt al de tekortkomingen, die het huidige stadium der filmontwikkeling kenmerken. Zij schiet nog tekort in de ontwarring van een psychologisch conflict dat aanzienlijk boven haar krachten gaat.-Maar zy biodt tevens zooveel schoons, zooveel nobels en zooveel belangrijks, dat in haar een dier kos telijke mijlpalen der filmhistorie kan gezien worden, die den weg der filmkunst afbakenen. NormaShearer, Predric March en Charles Laüghton dragen dit precieuae en fijne werk en in hun ge stalten leeft al de nieuwe, oorspronkeUjke schoon heid der film. Dit zyri geen personages, waarvan men by den eersten oogopslag het simpele karakter doorgrondt. Veel van wat deze stille, ultieme geschie denis tot uiting brengt, sluit zich aan bij de sub tiele, indringende wetten der literatuur. En de factor X beheerscht hier het geheele proces.... geeft het de onberekenbaarheid en de spontane charme van het kunstwerk. Dit is dan de filmproductie in a nutshell. Cyfors> techniek, fantasie de Berekening en het Onbekende l Wy hebben in deze combinatie . leeren berusten als in een onvermijdeiyk kwaad.... was het tenslotte toch kortzichtigheid? Maakt niet juist dit voortdurende balanceeren op de scheidingslijn tusschen kunst en techniek dit rigoureuse controleeren van een wellicht al te ? uitbundige verbeelding, door de wetten der prac tijk. tot zulk een fascineerend proces'- , Hoe dit zy zulk een jubileum-overzicht is leerzaam. Het openbaart ons het kostbaarste in do huidige filmproductie: den factor X l HABANOLA DE SIGAAR VAN STANDING Fibrlkiit:YANDERPUn&DEYUM-EINDHOVEN PAG. 6 DE GROENE No.3032 Boeken Goodwill en goede wil ALBERT HELMAN LITERATUUR is óók een handelsobject. Dat is nu eenmaal zo, en misschien doet het niet eens iets af aan de waardigheid der literatuur, dat ze in de vorm van boeken een object vormt van veelzydige koop en verkoop. Schrijven is óók een arbeid, die arbeid moet stellig betaald worden, de uitgever speculeert met een boek, zyn reiziger praat zich schor om de provisie te kunnen verdiepen, de boekhandelaar doet zyn best om de klanten te vermurwen (hy weet overigens: de rijksdaalder voor een Wallace is evenzogoed een rijksdaalder als die voor Spinoza of Vicki Baum) en de koper moet diep in de zak tasten. Hy is ten slotte de man die het meeHe risico draagt.Hy moet waar voor zyn geld: customer is king! Dus: leve de reclame l Om een boek hoort spek takel, vlaggengezwaai, gedrang van de menigte, anders komt men er niet. Zorg dat een boek good will" heeft, spreek over wat de mensen graag horen, en spreek erover met gezag. Geef den keizer wat des keizers is, maar vergeet niet dat je daarbij in gala moet verschynen, met autoriteit. Er is dus tweeërlei goodwill by boeken. Die van het onderwerp, en die van de autoriteit. Een combinatie van beide schijnt ideaal; een speculatie die niet missen kan. De twee boeken die hier aan de orde komen 1) profiteren beide in hoge mate van de dubbele goodwill. Ze zyn beide slecht, en het is niet eens te zeggen welk van de twee het onnozelst is. Maar ze vertegenwoordigen het belangrijke en moderne verschijnsel van de pseudo-litteraire goodwill, daarom worden ze hier ter sprake gebracht. Do Oost in onze literatuur (?onze" Oost in onze" literatuur; hoe innig klinkt dat) is bezig een hausse te ondergaan. Dat gaat om 70 te zeggen hand in hand" met het toenemend vliegverkeer daarheen. De man die Indonesische romans schrijft, schenkt door de keuze van zijn onderwerp alleen al aan zyn boeken een enorme goodwill. Wanneer die man nu ook nog een autoriteit is in koloniale zaken, dan is ongeveer het summum bereikt van wat aan goodwill te krijgen is. Omslag en prospectus van D« blanke tijger door G. Gonggrijp" vertellen ons: G. Gonggrijp, hoogleeraar in de koloniale economie en dichter van het Indische drama Acoka. is een voortreffelijk kenner van land en volk in onze Oost. Zijn eerste roman speelt zich dan ook af op een eenzame en afgelegen post in de binnenlanden van onzen archipel." Juist: dit .,dan ook" zou ons moeten waarschuwen. Maar wie is zo kwaaddenkend? U en ik, die grootgebracht zyn in eerbied en ge negenheid voor universiteiten en derzelver profes soren, wy nemen een dergeiyk boek met schroom ter hand, en zyn al te voren min of meer overtuigd van zijn voortreffelijkheid, al nebben wy met nog zoveel aandacht de kritieken gelezen die' Van Deyssel indertijd geschreven heeft over de romans van een andere hoogleraar, dr. Jan ten Brink, die ook wist wat goodwill was. En nu wij het toch velen. Hij kan eraan zien hoe zacht onze zeden geworden zijn, en welk lot hem gewacht had als hij tusschen 1880 en '00 gepubliceerd had, inplaats van Anno Domini 1035. INDERDAAD, de tijden zijn wel zér ver anderd, want dezelfde Lodewtfk van Deyssel (neen, niet dezelfde, want hij werd inmiddels een grijsaard . . . . ) schrijft thans de Introductie" voor een lor als Sirocco" van Erik ten Werve* nu deze toevallig niemand11 is, en dus moet profi teren van de goodwill van een andere, beroemdere naam. Inderdaad, op de aanbeveling van de oude meester gaat men ook vandaag nóg een boek lezen. Temeer als ook het onderwerp: Uit het leven van een legionnair" eveneens trekt en goodwill bezit. Want even interessant als het leven in de Oost is ook het leven van de 'soldaten van het Vreemdelingenlegioen in Noord- Afrika. Maar eerstens is wat Erik ten Werve bier ten beste geeft niets dan sentimenteel geteem van een schooljongen; tweedens is dit alles onpersoonlijk, conventioneel, slecht hollands ; derdens, nou ja ... , Terwijl de heer Gonggrijp ons de figuur van de geweldigste Nimrod onder de BinneniandseBestuurs-ambtenaren aannemelijk tracht te maken, en in alle gevoeligheid des harten vertelt hoe de controleur eerst een half dorp uitmoordt omdat 1) O. Gonggrijp: De blanke tijger, (Leopold,Den Haag), Erik ten Werve: Sirocco, ( Allert de Lange, Amsterdam) men zijn vrouw en kind heeft omgebracht, om daarna als godvrezend weldoener der mensheid onder de inlanders te gaan leven, stelt de heer ten Werve onze goedgelovigheid op een nog zwaar dere proef, door te verklappen hoe een hollandse snotteraar zijn meisje met een ander ziet vrijen en daarna van-je-ras-ras-ras het vreemdelingen legioen binnen huppelt. Zo olykjesweg, na een paar lichte meisjes voor zware te hebben aange zien .... Als alle Hollanders om een blauwtje zo deden, mijn waarde heer, dan was het vreemde lingenlegioen het grootste leger der aarde. Waarmee ik overigens niets zeggen wil van het schone ge slacht in den lande. Vaak herlees ik Van Deyssel's kritieken, omdat. ik steeds weer iets van hem leer. Het is een lust om op hem voort te borduren, en zo vraag ik mij thans af, wat hij in de goede oude tijd zou gezegd hebben van een passage als deze, waarbij het gaat over het eerste-beste italiaanse snoHetje: Jij was te koop als een meubel, een huis of een dier. Zoiets moet pijnlijk zijn!...." Hoe lief zijn die puntjes; hoe zuiver-doortrild dat pijnlijk". Gaarne geloof ik aan de goede wil van een hele boel mensen die zoetelieve boekjes schrijven. Men kan gevoeglijk over hen zwijgen, en ze stil laten begaan, net als de postzegelverzamelaars, de duivenmelkers en de lieden die in de neus peuteren. Maar goodwill en goede wil tezamen is teveel vnn het goede. Daarvoor gaat iedere goedwilligheid van de lezer op in het niet. Want dégoodwill impliceert dat men met de goede wil alleen geen genoegen meer behoeft te nemen. Altijd heeft de lezer het recht waar voor zijn geld" te eben; waar voor de tijd en de moeite die men non zo'n boek besteedt op grond van.zijn goodwill. Het bezwaar gaat dan ook niet tegen de reclame. maar tegen de valse reclame. Tegen de speculatie op andere dan interne kwaliteiten van een boek. De naam die een schrijver zich met zijn werk ge maakt heeft, behoort mede tot hetzelf? interne kwaliteiten, want zijn persoonlijkheid is onaf scheidelijk aan zijn werk verbonden. Maar het feit dat hy een of ander gewichtig ambt bekleedt, of zijn gezag van ergens anders vandaan haalt dan uit de romans die hij schrijft, heeft niets te maken ' met zijn litteraire arbeid, kan hoogstens voor de lezer aanleiding zijn, om de schrijver nog hogere eisen te stellen, aangezien deze voorkennis zijn verwachtingen hoger stemt. Er is veel echte goode wil onder poëtiserende en prozaïserende" (pardon!) lieden; maar er is ook veel vèlse goodwill. De beide krachten heffen elkaar op, en wat overblijft is van ecu totale onbe nulligheid. Hetwelk zeggen wil: afgeleid van nul. En met de factor nul krijgt men alleen nog maar nieuwe nullen. In deze tijd van overpro ductie ... dank u feestelijk! OUD-STRIJDERS MEN kan er zich enkel over verheugen, dat de Oud-strijders van de vroeger vijandige natie» behoefte krijgen elkaar te bezoeken en over het behoud van den vrede te praten. Want zij zijn het, die eigenlijk alleen begrip hebben van wat een oorlog ia, de practici, die de kastanjes voor de nationalisten ?uit het vuur haalden en er voor een groot deel de handen aan verbrandden. In het besef van deze deskundigheid" willen zij tezamen confereeren, nu weer nieuwe nationalisten bezig zijn nieuwe kastanjes in het vttur te leggen, met de bekende gevolgen. Zij willen die liefhebberij doen afschaffen, precies wetend, , hoeveel pijn en ellende zij brengen moet aan al de duizenden, die zelf nooit aan eenige kastanje dachten. In zoover ia dit volmaakt in orde. Maar als men leest welke oer-naïeve resoluties de Internationale Conferentie van oud-strijders daar in Parijs met algemeene stemmen" heeft aangenomen, dan begrijpt men wel, dat deze actie ook al niets nie mendal zal uitwerken. Er werd n.l. ,.een vernietigend oordeel uitgesproken over de personen, die den oorlog hebben uitgelokt. Zij werden vijanden genoemd van hun eigen land. Een andere ref> lutie drong aan op de vestiging van vertrouwen titsschen de volken door moreele ontwapening en door troune eerbiediging van de internationale overeenkomster. Wij zullen, aldus deze resolutie, de verbieiding van onjuiste e» tendentieuze berichte» verhindeten en er rooi u-aken, dat de nieuwe generaties worden opgevoed in een geest van vrede en rechtvaardigheid. l'ocrts wttd feu resolutie aangenomen van den vclgcnden inhcud: De oud-strijders uenschen vrede en veiligheid vcor hun land; zij zijn van oordeel, dat een doeltreffende bepet king der bewapening eerste rooi vaarde is voor een duurzamen vt ede en dal gefchilten inoeltn votdcn voorgelegd aan een scheidsgerecht, waarvan de uitspraken moeten woiden geiet- ? biedigd. Ten sMte besluiten zijn in nauw contact met elkaar te blijven." ? Wat meenen deze practici van den oorlog" in de rwcc praclijk van het huidig maatschappelijk leven met zulke academische, idealistische, theoretische uit spraken te kunnen uitvoeren? En wat begrijpen zij eigenlijk van den toestand? Waren er personen", die den oorlog hebben uitgelokt"?. En hoe vestigt" men vertrouwen tusschen de volken door moreele ontwapening" cm. in een maatschappij, icaar men. elkaar gewapend bcloert om de laatste brokken machtig te worden? Kwamen, ten slotte, al deze men~ schen bij elkaar alleen om platonisch te verklaren, dat zij vrede en veiligheid voor hun land" wenschen? Dat Kas nogal duidelijk. Waarom kwamen zij anders tezamen? Men kan tegenover dit kinderlijk gestamel uil twee verklaringen kiezen, die beide niet erg hoopvol sijn. Of, dat de leiders dezer conferentie bewust de imposante vergadering ad absurdum heb bin geleid. Of, dat inderdaad de groote meerderheid dezer helden nog geen politieke en sociale A van een B kon onderscheiden en niet weet wat bijv. geld kapitaal, wapenindustrie, militaire kosten voor ge wicht in den schaal legger,. Maar dan is zulk een enmcnkomst ook niet meer beduidend dan de dito's door de ..V f r. voor Volkenbond en Vrede" of Kooit meer oorlog" belegd en huiveringwekkend van onnoozellicid. . F. C. *Jt S\ S1* t fc. l r- rx r- r» i A t i r-%. M O O l N E D E R LAN D : S tra n d ge n e u gt e n ------- - ~~ -------Teekening voor De Groene van Ch. Roelofsx PAG. 7 DE GROENE No.3032