Fransche literatuur NEEL DOFF Een schrijfster bezeten van menschelijkheid J. GRESHOFF VAX allo schrijvende Nederlandst-he vrouwen is Nwl Duff de begaafdste, do oigciruirdigstc en de milist bekende. Hij werd geboren den 27en Januari 185« te Buggenum. Haar vader, een Fries, verhuisde al spoedig mot zijn groot gezin uaar Amsterdam. De bittere armoede van haar kinderjaren vindt men beschreven in ..Jours de Fa mine et de Détressc", een boek dat als geen ander de ellende en de vernedering van het pariazijn duidelyk maakt aan ons hart. Dit bock b«zit cchtor nog een andere eigenschap. waardoor het ons dierbaar is. Het oude, stille Am sterdam van voor 1870 is er levend in gebleven. Amsterdam is de groote liefde van Ncel Doff. Zestig jaar van haar bestaan heeft zij vrijwel on afgebroken in het buitenland doorgebracht, maar meer dan eens heeft zij mij, met een accent van innig betreuren gezegd: Ik heb mij nooit ergens anders dan in Amsterdam werkelijk thuis gevoeld." Zij spreekt bij voorkeur over haar stad en telkens weer bewonderde ik in vele gesprekken de evoca tieve kracht van haar woord. Zij weet het 1JU« eeuwsche Amsterdam niet een beklemmende niuwkcurigheid op te roepen. Wij zien de warmt» «?i diepe tonen waarin het bruin domineert; we ruiken het water en wij voelen do bekoring van het langzame vriendelijke leven. Het is wel wonderlijk dat Neel Doff zooveel is blijven houden van een stad waar zij zoo onbe schrijfelijk veel te kort gekomen is. Ook bij her lezing treft ons telkens de blijvende waarheid van deze tragedie vnn honger en koude. Do Oldema's, die van krotwoning naar krotwonmg trekken en niets bezitten dan hun onverwoest buren drang om te k-ven, zijn door Ncel Doff zoo waar gemaakt en zoo definitief dat w|j ons met hun lot vereen zelvigen kunnen, ook al weten we heel goed dat dergelijke toestanden' thans niet. meer mogelijk t-n denkbaar zijn. Jours de Famine et de Détresse", bij het naderen van den middelbaren leeftijd ge schreven, geeft slechts hier en daar even gearran geerd een beeld van Neel Doff's eerste jaren. Toon zij vijftien jaar was vertrok haar familie naar Brussel. Hier openbaarde zich voor het eerst duidelijk haar onweerstaanbare drang om te weten en te lecren. Jong nog trad zij in het huwelijk met Fcrnand Broucz, den zoon van een puissant rijken notaris uit Henegouwen. Brouez was in Brussel het centrum van een kring kunstenaars en .geloer-. tien die zeer vooruitstrevende denkbeelden op {sociaal gebied verdedigden. Het tijdschrift Lu SociétéNouvelle" was hun orgaan. Neel Doft' kwam daarmee plotseling in een wereld van inter nationaal geestelijk leven en weelde. Zij' maakte gittoti» reizen, bezocht (U* meeste Kuropcrrfchi' musea Mi maakte kennis met de bekendste kunst tmms en tul van vooruitstrevende politici van dien tijd. Dit is een prachtige periode in Neel Doff's leven geweest. Met intellectueele onverzamlbuarhoid mini zij alles in zich op literatuur, kunst, filosofie, muziek.... en zoo vormde »5j haar per soonlijke cultuur, welke thans nog haar conver satie zoo boeiend en geschakeerd maakt. Jong nog ging Broucz aan verstandsverbijstering te gronde. Zijn vrouw trekt zich met hem terug uit het leven waarin zij een zoo belangrijke plaats innimeu en drie jaar lang verpleegt zij hem in de eenzaamheid, een taak welke voor ieder ander te zwaar geweest zou z|jn, maar die zij aan geen ander wilde overlaten. Nu den dood van dezen begaafden schrijver leefde Ncel Doff vele jaren teruggetrokken, tot zij hertrouwde met dr. Georges Serigiers, een bekend advocaat. In Antwerpen, waar zij veel verkeerde inet den dichter Max Elskamp, is zij begonnen te schrijven. Jour? de Famine et de Détresse" werd ontvangen als een openbaring en do beste Fransche schrijvers van toen moedigden haar aan voort te gaan. Octave Mirbcau was een groot bewonderaar van Ncel Doff, later was Loon Werth's litteraire vriendschap van groote waarde voor haar en dat ook het jongste geslacht haar blijft bewonderen blijkt wel uit het feit dat Henri Poulaille zye laatste boek: Les Damnés de la Terre" aan haar opdroeg. Op haar eersteling volg den: Keetje" en Keetje Trottin". ? . ? ? * * , . ? Intusschen had Neel Doff, tienck ontdekt. Een prachtig dorpje verloren in de Limburgsche Kempen, dat in de laatste jaren binnen de aan dacht en het verkeer is gevallen door de exploi tatie der kolenmijnen. Even buiten de kam ligt Villa dee Houx, Neel Doff's buitenhuis, op een heuvel gebouwd niet een heerlijk uitzicht over de velden. Hier schreef zij* haar boek Campine" en ook de novellen .welke haar laatste publicatie vormen: Une Fournii ouvrière" (Etl. Au .Sans 'Pareu, Paris 1U35). Deze verzameling bevat het laatste werk van Neel Doff, dat een jaar of vijf zes geleden geschreven werd. Het verhaal dat zyn titel aan het boek leent las ik in 1030 in handschrift. Het viel mij toen op hoc Neel Doff V verteltrant met het stijgen dor jaren nog steeds directer en nijpender geworden is en bij herlezing in druk werd' ik in dit oordcel versterkt. Deze geschriften dragen geen enkel s'poor van den ouderdom. Ze zijn nog zoo levendig, zoo vurig Nee! Doff en zoo hartstochtelijk-waar als huur eerste proe ven. Ik ben zelfs geneigd om Une Fournii ouvri re" als haar sterkste, meest geconcentreerd»* werk te'beschouwen. Ik weet niet meer wie Neel Doff, eens une femme folie d'humnntté" heeft genoemd, en uit haar laatste bot k blijkt dat zij ook -nu nog niets van die mcnscholijkhcid ver loren heeft. 'Bij boeken als deze denkt men niet meer aan literatuur en voor de schrijfster is die literatuur van geringe beteekenis. Mooi en loei ij k zijn be grippen waar z|j weinig mee werkt. Haar leven beweegt zich tusschen waar en onwaar, echt en valsch. Haar,schrijven is een verheerlijking van de zuiverheid, een hoon nnn den leugen. Zij heeft nooit iets anders gedaan dan vechten voor de waarachtigheid, en het sentiment dat haar tot dien strijd prikkelde was een onwankelbaar medelijden niet allen die vernederd on te kort gedaan worden. Neel Doff heeft de ellende vnn huur jeugd nooit Verloochend en heel haar literatuur wordt dooi de herinnering daaraan beheerscht. Zij die ui Nederland belangstellen in de Frnnsche lottoren moeten kennis maken met het oeuvre van deze Nederlandsche schrijfster die op de ontwikkeling van dun socialen roman in Frunrijk een zoo kracht igeu invloed heeft uitgeoefend. Une Fourmi ouvrière" geeft daartoe een goode gelegenheid. Volledigheidshalve vermeld ik dat "Noel Doff drie Nederlnndscho boeken in het Frame!i ver taalde en wel Het Kindeko Jezus in .Vlaanderen"' van Felix Timmermans, liet Huisje aan «Ie Sloot" van Carry van Bruggen en Van oude Menschen" van Louis Couperus. Schilderkunst KRITIEKEN Bil Van l»ler te Amsterdam EEN tentoonstelling als deze bij Vu u Lier, van kakemonos en kuinerverdeelende schermpjes is een genoegen om te zien. Om tweeërlei redenen. Ten eerste om sommige der werken; ten tweede om de soberheid der uitstalling. Langzamerhand schijnt het overal door tédringen, dat niet een groote hoeveelheid een eerste eisch is van een tentoonstelling, maar dat juist een soberheid ia getal baat brengt, en dat op zulk een sobere tentoonstelling ieder schilderij, iedere teekening vollediger zijn of haar werking uitoefent. Daarenboven, wat zou strljdiger zijn met opeenhooping dan juist zulk een verzameling? Is aan dezen eisch van een wei-gehangen tentoon stelling dus voldaan, ook is er werk', dat wekt en trekt. We zien, als we dat nog niet wisten, hoeveel van het Oostersche werk oppervlakkig verwerkt werd in de Westersche kunst, maar ook hoeveel Oostersche invloed werkelijk ingreep in het Westen, zonder dat daarom het Westen het Oosten in diepte overtrof, ook Wat betreft de hanteering der niet-gefigureerde, der leege" plekken (in teekeningen natuurlijk bovenal). Een psychologie als wij in Monjoe in touwgewaad vinden, vinden wij bij dergelijke groote behande ling niet overdadig in het Westen evenmin Als wij (zie 8) graphisch een vulling door een gedicht, een schrijfsel dus, van een bovenkant van een voorstelling dikwijls evenaarden. Rechtstreeks verwant .is met het fransche Impressionisme No. 0; goed is de eene helft der teekening, met de enkele geestverschijning. Zóó is er meer; er is genoeg ommeer dan n rondegang te biliyken. Watteau In liet Museum Willet Ilolthuyscn te Amsterdam ? DEZE tentoonstelling van teekeningen van Watteau vertoont, als uitstalling, te weinig . cohaesio. te weinig samenhang. Dat brengt tic plants dor tentoonstelling van zelve mee; '.. in ccn gemeubeld huis uit vroegere periode hangen soms zelfs niet zoo gemakkelijk vindbaar, de teekeningen van dezen Noord-franschen meester, waarbij vele moeten gelden als voorstudies, als dingen van een snel oogenblik, fel genoteerd, snel gegeven. Het is hier, dat ge u bewust wordt wat volledigheid, voltooidheid aangaat, dat deze voltooiing, deze volledigheid soms een bekoring verspeelt, maar toch een noodzakelijk doel, een te wcnsehen oplossing-in-én is van verschillende elementen, door de ontroering tegelijk opgeroepen. Wij zien in wat wij hier vinden, in deze teeke ningen niet de melancholie-der-vreugde of liever niet de ? melancholie-der-voorbijgegane vreugde, den avbnd-der-vreugde, die ons zoozeer roert in menig schilderij van dezen schilder. Dat is de tekort koming van deze ? Verzameling. Maar wel zien wij, en dat moet voor gevoelige niet-frahschen den nadruk geven, aan deze reeks werken, hoe gracie een fransche eigenschap is, die daarom den ernst niet ontkent, maar die den ernst niet maakt tot een( zwaar, neerdwingend iets; gratie is im mers juist een glimlach tégenover het zware.... PAG. 8 DE GROENE No.3033 Mevr. A. Ra mbo nn c t . bij Kleykamp, Den Haag HET abstracte" is vrouwen nooit vertrouwd: 'zij bezitten alleen wat zij aanraken: /.ij gelooven in het tasten, betasten: liet betaste bestaat alleen werkelijk voor haar. Ik bon daardoor steeds wantrouwig, wanneer vrouwen eens abstract" willen gaan schilderen ? en hot werk van Mevrouw Rambohnet, wat zij mankte in deze richting, heeft dat wantrouwen niet ver minderd. Vrouwen zijn realisten.... van huis-uH. De realistische werken van Mevrouw Ranibonnet zijn dan ook de dingen, die ge bij haar als het meest natuurlijk voelt; daarenboven zijn de dingen, oenvoudig-gonomen, die haar het best gelukken. De kleur van deze schilderes heeft weinig de Hollandsche bekoring; misschien is een verblijf in het Indische licht voor haar daarin niet te vergeten als factor. Het aangenaamste deel van deze tentoonstelling is dus voor ons, waar. de kleur, sober, het meest n werd, en we vinden dit, en dat is een goed teeken, in haar laatste werk; in het portret van de vrouw niet de cactus. Daar is... het schilderij wezenthjk een geheel; .daar vinden w|j sommige eigenschappen daarenboven het meest' typisch. En n dezer eigenschappen, die ik nog niat noemde, is de b|j haar een wezentlijk-decoratieve zin,, niet een moedwillig-gezochte decoratieve: houding. Een schilderij als dit portret is het volledigst wat ze nu kan geven en om met een vriendelijk Woord te eindigen: een schilderes, die dit kan ?schilderen, zou ook een goed gobelin ' kunnen maken, of ontwerpen. PLASSCHAERT Tooneel TOONEEL OVER DEN VIJVER Midzomernachtsdroom" te Utrecht HENRIK SCHOLTE VAN do drie eischen die de Midzomernachtsdroom" feitelijk stelt dat het midzomiT is, des nachts en een droom verwerk»» lijkt liet tooneel binnon vier muren er natuurlijk maar n: als r/rcxwt-vcrbeelding, als illusie-ver wekking tegen alle wetten der zwaartekracht en ontnuchterende realiteit in, is dit hoogtepunt van Shakespearc's dichterschap van oudsher een regiekluif voor de allergrootsten geweest. Vroeger mis schien meer dan nu, omdat vroeger tooneel en illusie gelijk gesteld werden en de pia fraus" van decor en licht nog opgeld deed. Hot Is geen wonder dat Reinhardt zijn heele leven cigenl'uk in dienst gesteld heeft van ón ideaal: de ideale opvoering van den Mid?/.omernachtsdroom" en die nu tenslotte gevonden meent te hebben in de film, de lllusionsbühno" van een jongeren tijd. Vroeger waren diverse Reinhardtsche ensceneeringen van den ..Midzotnernnchtsdroom" tevens topprestaties van het toowol over de heele linie, zooals ze dat ook voor Uoyuards, die het drie of vier keer geheel nieuw vertoonde, zijn geweest.- Maar daarvoor heeft wen dan ouk de laatste vüftien jaar lang het woord van dezen Khak«*peare- niét meer gehoord ! Kr bestaat dunkt mij een Zfk<«iv divergentie tusHi'hi'it den tvgisst'iir i'ii den toesi*houwfr omlii'iit dezen Shakespeure. Voor den regisseur. *-0t'Uwigdürend werkstuk, is zij voor den toeschouwer slechts een o voorzeker, hoog en ijl gestemd ! lyrisch divertissement, een drootnkermis, een voor al litterair- en cultuur-historisch bezien machtige verbeelding van het machtigste genie dat ons toowel kent. Maar waar het orn gaat orn menschen, verhoudingen, driften en realiteiten daarvan vindt men in dezen Shakespcar» vrijwel niets, minder nog dan in zijn andere blijspelen, omdat niets zoo guuw veroudert, verwelkt, ontmand wordt als de vreugde, terwijl de smart blijft. Nu heeft Ad. Hooykaas, dit keer als regisseur het onschatbare voordeel gehad, naast den droom ook don midzomeren den nacht in den. schoot g«worpen te krijgen. Aan den rand van L'treirhtV schoonste park, over een stillen vijver, op slag van tienen en onder den voor Holland ongewonon, wurmen en klaren midzomerhemel kon hij do elfon laten dansen, zelf driemaal de aarde ontrennen. Spoel den ezelskop op planton en d«* wwld in e<-r» droom voorbij laten zwerven lang» donkere treur wilgen en rose bloemen in eon perk. Onder zulk*.* ideale omstandigheden als hier bijeen waren kan een .,Midzunu'W«cht»droorn" als \-erbeelding niet mislukken, ook al uvrd h<-t - juUt hi««r. r-'-utnalig «?n uitzonderlijk nog «?«?n* <!?? zuivi-r optisch" litoiK-fl-vrrljfi'ldinc, dii- fldt-rs t-n in d»*n schouw burg niet meer bereikt noch uok liagestrct-fd'wordt. en ook ui ging de. lekst vaii Shakwpvure verloren order het puur plastische beeld van Oberon Titania en Puck. Maar het ging tenslotte ook alleen om de tafereelen op het rechtervlonder, met een achter grond zoo schoon dat zij de aarde ontrukt scheen, zoo schoon dat men in elfen gelooven kon. Voortreffelijk was daarbij de ingeniositeit van Hooykaas' regie, ook al opende zij in de behande ling der personiges weirig nieuwe gezichtspunten. Maar een lamp hier en een lamp daar, een opkomen «?n een afgaan van personen, een kunstig gebruik van wat de natuur vrijwillig leverde, daarmee be reikte hij wonderen en daarin wrocht hij niet al leen wat hij meekreeg: den midzomer, den nacht, maar ook den droom. Van de spelers mogen als do uitblinkers van den avond genoemd worden: Oscar Tourniaire in zijn oude rol van Spoel, John Gobau als eon on'Ier zijn paarson haardo.s in zijn groen kleed prachtig scherp en spits geteekende Oberon en Hooykaas aU Puck. meer om zijn ongeëvenaarde watervlugheid dan om y.ijn dictie, die onder het eeisto wel een< leed. Rest tenslotte, dat deze reeks voorstellingen werd georganiseerd onder het patronaat van de V.V.V. van ftrccht, hetgeen meen ik beteekent j.Vereeniging voar Vreemdelingenverkeer". Waar men echter alles had gedaan om de vreemdelingen in dit Süchtsche Jerusalem te verjagen en als on nutte buitenstaanders te- chican-eren om ze ten slotte in het holst van den nacht weer op de keien U- zetten, had de voorstelling me»?r locaal belang voord* tullo»»z»'he«T««n in rok en de officieren, die d- blo«.-m di«-s- ambtenarenstad uitmaken. Doch wat dvt-rt het ten aanzien van hetgoen óver den vijver voorviel: boven de realiteit, hou kleiner die is, komt een Waarlijke midzomernachtsdroom «*"' »t. Herinnering aan Alfred Dreyfns T"\#? ttlyi'Hicenc vfriconitcrtny mts. dal hij ,WM/ j J If(fde. Zoozeer min hij-reryptcit. /»««/ hij :!<'h doen vergelen. IMffkt'nt «/«/ ui»'/ »lf run een Itcrmionlijkheïtl, die nooit de huur lihuila vergal temidden ntn het ingewikkelde yehrcl win toestanden, waarin hij onyclukkiycncijse de held icftn geieorden'f t f et mire n iel moeilijk gewent lelkcns u-eer nin -ieh Ie dnen njireken. Ken vulgaire geest had de rol van martelaar door blijven «{telen en een persoonlijke verdien*!f gemaakt vit hel ellendig toeval, dat op hem de razernij van hel antisenneiiome zich had saamgetrokken.. Dreyius gruwde blijkbaar win die gereld f aam der Belaagde Oniielnild. die hij sich niet gedacht en zeker niet verkozen had. loen hij aan hei begin van een brillanle militaire loopbaan . dacht te slaan. En zeker moet zijn geest sterk, zijn karakter standvastig geweest zijn, dat hij dit verbijserend onrecht heeft gedragen zonder waanzinnig te worden, of in het lijden of in de triomf tot excessen over te gaan. Misschien heeft e?n jpodsche gelatenheid hem geholpen nooit zijn voorname reserve te l'iten varen, die de eenig icaardigc houding kon zijn, toen een wreed noodlot hem tien jaar lang een rol toebe deelde, die hij wist, dat boven zijn krachten lag. Hij heeft haar dan gespeeld, met behoud, zooveel mogelijk, van de eigen waardigheid, maar wel zal hem nooit het galbitter besef hebben verlaten, dal hij enkel leed 01,1 sijn raat om de duivelachtige boosheid der mcnschen. En wijt die de zoo trieste comedie van l'Affaire hebben meegemaakt, waarin de ganeche tragedie van het jodendom zich nog eens openbaarde, wij voelen ons in het herdenken moedeloos wórden, nu het blijkt hoe de wereld sedert die dwaling van veertig jaar ge leden geen stap voorwaarts heeft gedaan. Wat wij toen in. Frankrijk zagen, hebben wij nu in DuUschland beleefd. Dezelfde redelooze waan, dezelfde beestachtige wreedheid, het menschdom op zijn laagst en slechtst. Er ia .niets veranderd, er is misschien enkel iets verergerd. Al zal ook deze waanzin niet eeuwig duren. Maar voor Alfred Dreyfüs, die dit nog moest meebeleren, zal het een bitterheid te meer-zijn geweest, dat zijn lot en zijn lijden het jodendom in niets hebben geholpen en de ménschheid geen oogenblik wijzer of beter hebben qemaakt. ? ' F, C.'WAT MOET UW ZOON WORDEN? Dr J Lünin.' l'rak. de bvkvnJv ypc-talis; o;> hvt terrtin \'an onderwij» en beroeps keuze, .schrei.-: ondvr 4v:i tiu-:; ..XlEl'W s-C HOOI.T YPH VOOR HAXDIiL liX IN'DL'STRIE" in ,.-De Tc;<?ijraaf" o.a hè: vol^r.dv: ..De axito domineert ons.xvegbetfl J, ;tlv de Spoorwegen ."'?.'? l'.n even Verder: 150 ooo XvJ^riander» werk ..4 maal zooveel ..We zien nu jongelui met H B .5. «dip' oma'» op de tran:. ingenieurs als koloniaal, ..een Mr. b:j de stadsreins^ing. ais typist alle categorieën ais chauffeur, hcnderden ? .\werklooze 'eeraren en o:\derw-jjztir*. L»e entree in de maatschappij is vooreen stijgend ..aanta! jon&eüetlen wen normale aan^iuttmt: maar een pijnlijke en harde correctie ..op hun te nzijdige ? keus. ? die tot overtoliiuheiJ voerde. ,.Ueze en duizenden anderen waren met eerie technisch-commercie^le opleiding ..beter af en voorbereid voor een arbeidsveld. .waar noj serie'» posities ontkiemen ., en groote uitbreidingen te xvachten staan. AU Xcderiaiid zijn half miïiioen auto's ..heeft, zijn alleen in die brancl'e \vel 5000 goede posities vrijgekomen." Welnu, het Instituut voor den Autohandel te Driebergen geeft een uitstekende, technUch-commercieele opleiding, op zeer moderne leest gesel oeid. zonder exam pnarigheid, met parallel klassen, die rekening houden niet vooropleiding, en min of meer makkelijk Jeeren. . Verkoopkunst en verkoopsorganisatie, adverteeren, boekhouden, Engelsche con versatie en technisch Engelsch. bedrijfsorganisatie en kostprijsberekening vormen den hoofdschotel van het commercieele onderricht. ? De \verkplaats-practijk omvat naast machine-bankwerken en metaalbewerking \a Is smeden, lasscheh. enz.), autoreparaties in den meest uitgebreiden zin. Verder machineteekcnen, materialenkennis, autotechniek, electriciteit, Diesel motoren. ? ? ? De Hortfdsaak is wel deze: de opleiding in Driebergen maakt jongelui klaar voor het zakenleven en Driebergen ziet zijn leerlingen vrijwel allen aan den slag komen. Dat doel wordt ook geen moment uit het oog verloren. ' Driebergen is eene instelling van dezen tijd, zonder geleerd-doenerij. Integendeel een nuchter en zakelijk voorbereiden om op eigen beenen te kunnen staan. HALF SEPTEMBER A.S. BEGINT EEN NIEUWE CURSUS (l- en 2-jarig). Er wordt weer. uitgebreid, doch het aantal nog open zijnde plaatsen is beperkt, in verband met de vele inschrijvingen. Driebergen heeft twee uitstekende internaten met eigen sportterrein, enz., doch' ontvangt ook externe leerlingen. ',??";' ? ? , Vraagt U nu even onze brochure F. Die kan van beslissenden invloed zijn op de geheele carrière van Uw zoon. . . ' ''.. ? . -. .?'?. . , ' ?. ? : . ? . . >, . .? /. ' INSTITUUT VOOR DEN AUTOHANDEL NEDERLMDSCH EERSTE POLYTECHNICUM DRIEBERGEN ? PAG. 9 DE GROENE Ne. 3033