i f \(\ Economie en oorlogsgevaar C. A. KLAASSE MEN hm-ft geenszins overtuigd historisch materialist t o y.iju om te n kennen, dat materieeh' voorwaarden veelal een beslissendon invloed uitoefenen op d«-n loop niet nllec'ii van de nationale historie, maar ook opdien van de wercUlgcschiiuloiite. H«-t kunnen vaak kli-ini^lii-tU-n zijn. die zelfs principit-eU» of nlthnn* nis principieel beschouwde sociale opvattingen radinutl wij/i^en. Was niet in het Amerika van de voortrekkende pionier.H het gemeenschappelijk gromUwzit tn-u vanzelfsprekendheid en word niet door de blootu uitvinding van het prikkoldratid. du» de tech nische mogelijkheid van gebicdnllmkeniiiK schiep, het privaat bezit binnen m>r korten tijd een oven onaantastbare werkelijkheid? Kn om bij Amerika te blijvfii. was niet di» uitvinding van do fottongin een noodznkolijko voorwaarde voor do afschaffing vnn do slavernij? .Maar dat- zijn tonslott'' hoowol voor hun tijdsbestek rovolulionnairo kloinighedon vergolokon bij don in vlood dio motet ioolo facturen op do wewidgiwhiodonis bobben gehad. Tweo klassloko voorbeelden v.ijn iu dit vorbimd te noemen. Mot txvoo woorden is oen buitengemeen omvattend terrein van interna t ioimlo vorwikkolirig aan t o duition: k doen on ptlroHim. Zonder die twee zou onzo wereld er wellicht heol andere uitzien. Do heolo AmofikaaiiHcho secossioourlog draaide zoowol wat betreft do interne nnnletdinu als do t-xterno politiek*1 verhoudingen (Kngelnnd's steun aan do zuidelijke stoten) -voor oen zin-r be langrijk deol pin katoen. Do status on do politieke invloeden in Egypte zoudon zonder do katoenproductio van dat land waarschijnlijk een hooi ander beeld vortoonon. En zoo zouden tal van ander** voorbeelden kunnen worden aangehaald. evenals* trouwens met betrekking tot potroloum. Wat dit product betivft hooit overigens do nllorjongsto geschiedenis de historie van do olie i* trouwens botrokkolijk zeer kort. on doteert toitolijk pas van do eeuwwisseling ? oou sprekend voor beeld in Irak. voor wolk gebied geen sterveling zich ooit 'zou hebben geïnteresseerd, wanneer er niet dio rijko oliebronnen waron. Men beliuoit zich geeitsxins tot do/e product on te beperken, want speciaal wanneer mon kijkt naar do koloniale gebied*ver.deeling on do hoel hnpei Stilistische politiek, dan blijkt overal do economische ondergrond hot moest hechte Inndament voor do historische wording to zijn. Wanneer de eerste kolonisten iu Xuid-Amerikn «t-en goud zoudon hebben gevonden, zou do iniddeleemvgche wereldgeschiedenis wellicht oen heel ander verloop hebben gehad. Kn om ineens oen hooi grooten sprong naar den Iniidigen tijd te doen: wanneer Mandsjoerije niet zulke enorme grond*tofrijkdomTnen had. on .lapnn v.olf niet zoo relatief arm daaraan was. dan zou Mahdsjoi kwo niet beslaap. doch zouden de Cliincozon daar nog rustig hebben geheersch!". . Dit allo» is alles behalve oou niotiw gezichtspunt. zelte oen bijna afgezaagde historische beaehouAving. Maar toch is hot van nut juist op dit oovjonblik het probleem nog eens te bo/.ion omdat hot er alle schijn van hoeft, dat opnieuw economische voorwaarden sterke lieroef ing in do wereldmacht kunhen gaan veroorzaken. I/histoiro se i-ept-te. zij het dan tolkons in andere nuance. Toon Engeland zijn koloniën votavioH kon mon niet ;-eggen dat het een levensbehoefte voor dit land wan om koloniën to bezitten. .Men verwierf liet torioin on toen hot bleek grooto voordoelon op te leveren werd het als een wolkomo verovering beschouwd. Al kan niet gezegd wórden'dat de moderne kolo nisatie gelijk staat met do behandeling van hot wingewest in Komelnschen tijd, een zekere gelijke ? nis is er ongetwijfeld'. Er zit iet* van uitbuiting. heel veel daarvan zelts, in de koloniale geschiedenis. Dat men op don duur ethische gronden heelt gezocht ter motiveering van het koloniale bestuur en dat geleidelijk aan ook werkelijk dat t*estuur een' ander aspect heeft gekregen, doet aan dip aanvankelijke omstandigheden niets af. De kolo niale historie heeft natuurlijk ook haar Werdegang achter vieh en het mag niet Ontkend wo« don. dnt het tijdvak der batige sloten -r in wezen neer komend op- de oude wingewest-exploitatiu CAPRI BIJ NAPELS RUST EN ZON Hotels: PAGANO, VITTORIA en GERMANIA Stroomend water - Centrale verwarming. Pension 30?40 lire. Eig. CARLO PAGANO gevolgd is door oon periode mot hooi wat gema tigder opvatting. Wat echter niet wegneemt, dat steeds do koloniën een uitlaat voor arbeidskracht zijn gebleven, on tot voor kort object van uiterst rendabele kapituulsinvosteoring. Daarnaast is oon geheel andere aanleiding tot kulonisutiedrung denkbaar: de noodzaak om be paalde* grondstoffen t o verkrijgen en de onmoge lijkheid om dio op normaio wijze door vrijen goedoronruil in voldoende moto te bemachtigen. Zulk oon drang tot gebiedsuitbreiding heeft een minder aggrossiof aspoct. draagt meer den stempel van economische verdediging dan van winzucht. Op liet eerste gezicht lijkt de drang naar koloniaal bezit uit dezen hoofde volkomen in strijd te zijn mot hetgeen hierboven werd opgemerkt terzake van do nieuwere koloniale politiek. De kolonie wordt niet moor uitgebuit, wij ontnemen niet meer het tropische gebied zijn producten zonder be taling, maar tusschen het koloniale rijk en de rest van de wereld ontwikkelt zich een ruilhandel. En dus. zou mon geneigd zijn te concludceren, is het bezit van do kolonie afgezien dan van een uitweg voor arbeidskrachten geenszins een noodzakelijke voorwaarde om zich do voortbreng selen von dat gebied te verschaffen. Iedereen kan met do betrokken gebieden in handelsverkeer l roden, on waar het eenvoudige uitbuiten toch niet moor strookt niet de tegenwoordige koloniale moraal, kan kolonisatie toch geen noodzakelijke voorwaarde moor zijn voor behocftedekking. Wanneer in alle koloniale gebieden volkomen de. . opcn-dcur-politick werd gevolgd zou dat juist zijn. Maar nu is juist in de laatste jaren meer en meer hot vrije handelsverkeer met koloniale gebieden aan banden gelegd. Ook dat is weer grootendeels door economische oorzaken te verklaren. De res pectieve moederlanden zagen door de algemeene depressie on door do industrialisatie van verschil lende niet-koloniale, vroeger chter vrijwel uit sluitend grondstoffen-leverende landen, den afzet van hun industrie verminderen. En wat wa» natuurlijker dan dat zij trachtten tenminste hun BOUWTERREINEN en HUIZEN te koop in het Centrum der Gemeente Inlichtingen: PARK KERSBERGEN Kantoor: Montaubanstraat 4, ZEIST eigen koloniën te zuiveren van do concurrentie van elders om aldus tenminste dat afzetgebied voor zich te behouden. Dientengevolge werd tcch iceer het bezit van koloniaal gebied zoo geen nood zakelijke dan toch een sterk bevorderende voorwaarde om sich de koloniale producten te verschaffen. Aldus herleefden, z\j het niet op de zuivere basis der uitbuiting en toeëigening, maar op basis voor een ..gebonden ruiJverkeer" de vroegere verhou dingen ten decle. Juist dit laatste punt maakt de houding van een land als Engeland tegenover de imperialistische neigingen van Italiëzoo moeilijk. Het lijkt waarschijnlijk, dat de houding van Engeland in het Italiaansch-Abessynische geschil, die voor alles erop gericht was een conflict te vermeden, ook al moest men zich daarvoor zelf opofferingen getroos ten, mede door het besef van niet heelemaal schuldeloos te zijn, werd gedicteerd. Het behoeft wel geen betoog dat het vorenstaan de geenszins bedoeld is als verdediging van de oorlogsplannen in Italië. Ook al komt men bijna om van honger, is het nog niet toelaatbaar een buurman die nog een stuk brood heeft neer te slaan. Waarbij nog komt, dat er in Italië's houding ook heel wat van voroveringswellust schuilt, die met cconomischen nood niets te maken heeft. Bedoeling is slechts om enkele dfijfvëcren aan te geven, die in de recente koloniale aspiraties van eenige mogendheden een rol spelen. Italië's hou ding jegens Abessyniëheeft een meer dringenden ondergrond dan die van zuiver imperialistische mentaliteit. Die laatste ontbreekt niet, maar zjj wordt in hooge mate geschraagd door klemmende economische overwegingen. De beteekenis van dit laatste is voornamelijk dat de tendens die zich openbaart, werkelijk niet zoo gemakkelijk door diplomatieke onderhandelingen zal kunnen worden omgebogen. Iemand, die honger heeft laat, zich mi eenmaal moeilijker overreden en zich van een misstap weerhouden dan een weldoorvoed burger. EXPERIMENTEN cn Franseh staatsman hee/t verklapt' dal di' taal den menschen gegeven is om li n n ui-dachten Ie verbergen. Mephistoitheles den jongen student, die hem bij ongeluk" lt';fi-nkiram. in. dat iroorden dienen om het gebrek aan i/edarlilen l f verbergen. Dr. Schenk hee/l ont dekt, dat de taal dient om ons het denken te besparen. Dal geldt vooral roor de economen" van onze dtii/en. Ome tijd is niét yesellig, vooral niet voor een econoom. ' Het is niet nrcHii/ te bedenken, dat er meer dan 4on.(Hin iferkloosen in Nederland zijn ontjerrkend de duizenden, die óók geen tcerk hebben, maar nu eenmaal ambtelijk niet werkloos" heften! Het is niet prettig te bedenken, dat de ?.bezuiniging", de aanpassing" of hoe men ook ?de pnifingen wil noemen om de klok van den tijd terug te zetten, zeker de werkloosheid vermeerderen, terwijl niemand in ernst verzekeren kan, dat op den daar'door die versobering" de werkgelegen' hflid grnnter wórdt hoogstens kan men hopen,, dat ontt land dan beter concurreeren" kan op de wereldmarkt. Maar de werkloosheid in Engeland en Amerika, waar men ongetwijfeld..concurreeren" kan. is toch zeker niet verdwenen! .\i-en. als men econoom is4 doét men beter er maar niet over te denken en er dus hél vél over te spreken, tnaar zóó, dat dit spreken ons h et den ken bespaart. Een der tneest zekere middelen daar toe is het gebruik van hel woord experiment. Dat woord heeft trouwens in de laatste eeuw een nwrkwaardigen loopbaan. De natuurwetenschappelijke onderzoeker» van de negentiende eeutc maakten hun tegenstanders af door te verwijzen haaf'hun experimenten". De anderen redeneerden", stelden theorieën" op kwamen inet hypothesen" aan: zij hadden hun ..experiment". En die experimenten (dieop zijn beat dienen konden om de eigen redeneerin gen", theorieën" en hypothesen" der onder zoekers te bevestigen), leidden de aandacht af", omdat zij »nrèker en hoorder ontsloegen van de noodzaak om. te denken. Tegen het einde van de lüde eeuw verschoof de belangstelling van de natuuricetenschappen naar kunst en we krijgen geheel nieuwe experimenten" niet alleen van Gcerlen Gossaert. A*t* ia expe riment de naam. waarmee een kunstenaar een werk, aan het -publiek biedt zonder er de ver antwoordelijkheid voor te aanvaarden, terwijl het publiek het aanvaarden kan zonder verantwoording te behoeven te vragen. O, kostelijke vondst voor een tijd. die voor niets zoo bang was als voor het vragen en geven van verantwoording. Doch al diende de vlag experiment" dan ook niet om de lading te dekken, inaar meer om en afzender en ontvanger te dekken tegen de ktcade kansen van de lading de vlag wapperde allhans van een schip met een lading (al was de lading vaak licht en hel schip veelal lek). Maar thans is experiment" een roodewinvlag geworden, waarmee men wappert om te waarschuwen,dal het publiek niet verder luisteren mag. Stelt Roosevelt de belangen van millioenen werkloozen boven die van honderden bankiers, dan is dat een experiment. Het Neüerlandsche publiek mag daar niet over denken, moet daar zoo min mogelijk over hooren, men zij geicaarschuwd l Men zou er de bereidwilligheid bij verliezen om verder aan versobering en bezuiniging en aan passing failliet te gaan. Pleit Deterding voor een wijziging in de geldpoïiliek, dan zwaait men van alle kanten aller heftigst met dévlag: Geen experimenten l" Slaagt een ondernemend, burgemeester in een ostenrijksch stadje, erin: zijn burgers van de be/nauwenis der ellende te bevrijden en de bedrijvig* heidte herstellen door het geld te laten rollen, men juicht in Nederland,:als er aan het experiment" een eind wordt getnaakt. Arm experiment" l Het woord moet zich voelen als de directeur'van een ietwat gewaagde onder" neming, die, zoolang aUés goed ging, bejubeld n onderscheiden werd; toen de zaak ging,kraken voor commissarissen en groot aandeelhouders moest redden, wat er te redden viel, e n als dan het faillissement komt; voor alles, wal anderen gedaan en gelalen hebben, de schuld krijgt, ? Dr. M. R. J. BRINKOREVE PAG. 14 DE GROENE No. 3034 LEVENSVERZEKERING Mtf. ARNHEM" rwaarborgt U en UW gezin een onbezorgde toekomst. N.V. BATAAFSCHE HYPOTHEEKBANK AMSTERDAM Anno 1888 QMft uit tt««n iMunkoera: 4 % PANDBRIEVEN in «tukken van f 1000,-, f500,- en f 100,-. Coupons «Januari «n Jmi 'CIKEN KMTJE lÖLAO 191 50 kOUOE HOOGSTR.1 DAMSTER! N.V. DE HOLLANDSCHE VOORSCHOTBANK . KRUISWEG 70 - HAARLEM De Bank verstrekt voorschotten met een minimum van ?1000.-op billijke en wat de terugbetaling betreft gunstige voorwaarden, onder borgtocht of zake lijke zekerheid. Een prospectus wordt op aanvraag gaarne toegezonden. SOPLA FAVORIET m O BEGRAFENIS VEREENIGING TE AMSTERDAM SAX C. Hooftttr. 38 -Tel. 2O341-2425O CREMATIE. HET NIEUWE MERK / ZIE onze puzzles "TT op pagina 20 Bezoekers aan Amsterdam Victoria Hotel ? Damrak t/0 C. Station - noodtgt U uit. WU verzorgen U In ons hotel tegen matige prijzen, U zult tevreden xljn I Kamers met Holl. ontbijt Lunch ,?lner .* vanaf f3.60 f 1.60 en f2.?f2.?, f3.?en f4. D« Dlrvetl* RESIDENTIE HYPOTHEEKBANK N.V. 's-GRAVENHAGE - Anna Paulownastraat 97 Hypotheekbrieven .. f 15.888.200. Hypotheken f 16.117.100.- Reserv?f 788.800. Dlreetie: K. E. ABBING - D. VAN OORDT N.V.DEHAULEMSGHE HYPOTHEEKBANK Leden der ^tSS^ direaie: Mr. A. S. MIEDEMA en A. E. THIERRY LE BYE DOLLEMAN Pandbrieven f 39.256.150. Reserves . f 1.056.713. Hypotheken f 39.224.996. Alle chocolade, waar DROSTE op staat, is lekker! Dat weet iedereen, die van iets lekkers houdt, opperbest. Die naam DROSTE geeft U zekerheid, dat U waór krijgt voor Uw geld. Droste Pastilles . . . n der heerlijkst» chocola-tractaties, die U kunt koopenl ALTIJD WELKOM! Spaart plaatjes voor het album Java i". G. J. DE KONING & Zn. Opgericht 1739 Amsterdam C. Telefoon 32457 Keizersgracht 447 Loodgieters Zinkwerkers Gas- en Waterfitters Onderhoud en Reparatie S D. W E E G E W IJ S ' STEENHOUWERIJ EN FABRIEK VAN MARMERWERKEN GRAFMONUMENTEN SCHOORSTEENMANTELS MARMEREN WA8CHTAFEL8 RAPENBURG 44 AMSTERDAM - TELÉF. 42662 Wij verzoeken onzen abonnés hun adres wijzigingen zonder uitzondering des Woens dags of daarvoor op te geven, daar opgaven na dien tijd Ingekomen eerst de volgende ?week behandeld kunnen worden. De Administratie Een plastiek van Hildo Krop voor nieuwe abon nés. Zie den bon op de laatste pag. HEERENKLEEDING VOOR VADER EN ZOON TOT REDELIJKE PRIJZEN ADRIAAN SCHAKEL HEIUGEWEG - TELEFOON 37273 Een dame woonachtig In A«i«n Die wilde haar man eens verrasien Zij reilde per ipoor Naar Oroot-Mokum daarvoor En kocht toen bU SCHAKEL z|Jn dMien PAG, IS DE GROENE No. 3034