Boeken .r. TERUGKEER TOT HET LAND Een boek van menschen en machten Josephine Johnson: N o w in November (Victor Gollancz, Londen) T K H WIJ I. nog oenigo jaren geledon do ..serieuze letterkunde" alleen maar werken accepteerde, die mot behulp van psycholo gische analyse, gepaard aan een meer of minder oorspronkelijke kunstenaarsintuit ie, de ingewik keldste zielkundige problemen tot op den grond trachtte uit te diepen, schijnt op het oogenblik het toonaangevende publiek (zoo zou men immers do critici het bost kunnen noemen) meer te voelen voor hot eenvoudigo, goed vorteldo verhaal. Dit wil in het geheel niet zoggen, dat daarmee de mensch als hoofdmotief in den roman behoeft te verdwijnen, muur onwillekeurig verplaatst zich het zwaartepunt van do verhouding mensch tot monsch naar do verhouding van mensch tot natuur of om geving. Want merkwaardigerwijze zijn er maai* twee of drie hoofdmotieven te vinden, die de schrij ver, hoe vindingrijk hg ook mag zijn. tot zijn be schikking heeft. als h U zijn gedachten en gevoelens in woorden, die voor anderen verstaanbaar en aannemelijk zijn, wil uitdrukken: de strijd of nis men liever wil de spanning van de menschen onder elkaar, do houding van don monsch tegen over zijn omgeving en de angst voor do onbekende machten als dood, ziekte on het bovenaardschu. Natuurlijk zijn in een goeden roman vrijwel alle genoemde motieven in zekere mate terug te vinden, doch het hangt er alleen van af. waar men. den nadruk op logt. Had dus do hoofdfiguur oen tijd geleden bij voorkeur een andere hoofdfiguur tot tegenspeler, op het oogenblik vertoont men de neiging hem een anderen partner te verschaffen. . Het ..graven" in de diepe roerselen der ziel (waarbij men overigens even dikwijls goud als modder naar boven haalde) wordt opgegeven, m.a.vv. liefde is liefde on niet een of ander zeer ingewikkeld, doch in laatste instantie tastbnar" begrip. In dit opzicht wordt de zaak dus eenvoudiger en tegelij kertijd vager. Verder komen de onbekende mach ten (want ook natuur en omgeving, zelfs als de laatste uitsluitend uit menschen, dus in den vorm van ..maatschappij" zou bestaan, behooren hier toe) in hun grootsche verhoudingen het eenzame individu verpletteren. In dit geval worften de toe standen nog weer simpeler, want do onbekende macht is onbekend, zoodut mon alloen maar iets van haar uitwerking kun zeggen en het individu is ? zeer klein n nietig en weinig gecompliceerd in zijn angst, voor ziekte, honger of dood. Om dit gebrek aan rijkdom in het gegeven op to hoffon. -vervalt men gemakkelijk in het ..schilderen ?met woorden", niet onverdienstelijk op zichzelf, doch helaas maar al to dikwijl* oppervlakkig on vervelend. Portretten mikou is moeilijker dan aardige kiekjes nemen in de natuur: de fouten van do .opname zijn in het eerste geval storend on op vullend, in het tweede geval maakt men er altijd wel iets van, al is het onderwerp ook niet zóó intorressant.' De terugkeer van de literatuur naar bet goed vorteldo verhaal" is oen capitulatio, die do ge slaagde <>f bijna .geslaagde tocluiiek prefereert bo ven don moedigen, doch uit don aard dor zaak wol eens vergecfsslion greep van den waren kunstenaar. Het maken van aardige" kiekjes is het privilege der dames en daarom la het ook niet verwonderlijk, dat hot een viouw was (vanVierentwintig jaar nog wel) die, met haar eersteling,' welke er zoo gezond on welvarend uitzag, den Pulitzer-prijs behaalde on met n slag een der meest gelezen schrijfsters van Amerika werd. Het verhaal is in zgn soort uitstekend. Het harde landleven van.den Ainerikaanschen .boer, die een eindeloozon en wanhopigcn strijd heeft te voeren tegen droogte en overvloed (want bij overvloed dalen de prijzen) is. zoo geteekend, dat ieder die het land" kent opnieuw her innerd wordt aan het feit, hoezeer dit vijand en vriend tegelijk kan zijn. Wij maken mee, hoe een vrijwel geruïneerd man zich op zijn laatste bezit ting, een boerderij, terugtrekt, steeds ih dévrees levend, dat ook dit laatste toevluchtsoord hem ontnomen zal .worden al.? hg' eens niet in staat mocht blijken .rente en aflossing van de hypotheek op tijd te betalen. Deze hypotheek is een onbekcn.de, doch duidelijk merkbare macht, zooals dood en inisgewas, boschbrand en daling van den melkprijs. Daarbij komt de spanning, veroorzaakt door de omstandigheid, dat hij de monden van drie doch ters open moet houden, die, als zij zoons geweckt waren, hem zoo goed bij zijn arbeid op het land hadden kunnen helpen en die alleen maar compli caties in den toestand brengen, doordat zo liefde opvatten voor den eonigen knecht, dien hij heeft. Niet alle drie tegelijk, maar zoo ingewikkeld als vrouwen dat kunnen arrangeeren; de n wil niet, maar daar is de knecht juist verliefd op; de ander wil wel, maar dan wil de knecht weer niet, en do derde wil eerst niet en dan weer wel of omgekeerd. Een van de verdiensten van het boek is, dat deze complicaties zich slec.hts ondergronds" afspelen, waardoor de roman in zgn geheel de stemming benadert, diémen heeft aan den vooravond van een flink onweer. Men kan ook in plaats van ver dienste zeggen: handigheid; immers door liet aan duiden van spanningen bereikt men oen sterker effect dan door de verklaring ervan. In ieder geval loopt de geschiedenis wat onbevredigend af, want liet beloofde onweer blijft uit, hoewel een van de dochters zelfmoord pleegt, de knecht vertrekt en de moeder sterft: het heeft even geweerlicht, maar do regen is weggebleven. Ten slotte zijn het de apodictische wijze" uit spraken, die dezen roman een eigen kleur verlecnen, uitspraken, die geschikt zijn als spreuken voor een rcheurkalender, een moderne" scheurkalcnder weliswaar, maar even imponeercnd en pretentieus, mot spreuken als! If- wrong to waste life for the living's sake", en It would be easier tot bear the inevitablc and just, if therc were no way out", on Hope is an obsessiou that never dies". De verdienste van dit werk is, zooals een criticus er terecht van beweerde, dat het doet denken aan Emily Brontë's Wuthering Heights", doch hot bezwaar is, dat het er zooveel op lijkt. R. B LIJSTRA IN KORT BESTEK Frans van Oldenburg Ermke : Kruis of munt? (?Vox Romano", Schiedam) ESCHREVEX in den toon van pamfletten gedicht kan men moeilijk zeggen heb ben deze verzen ieder een pointe en die pointe bedoelt de katholiceerende bladen" to hekelen. Vele mannetjes" worden te kijk gesteld in hun overtuiging", die niet de overtuiging van het kruis, maar van de munt is. Al dadelijk dit ..Journalistiek dilemma", typeerend voor don toon en de geaardheid van dit werk: Als ik schrijf wat ik meen, Blaft de baas: Ga maar heen !" Als ik moen, wat ik schrijf, ? Ben ik met recht een oud wijf. G Als ik ophield met schrijven. Zou ik ook wel thuis kunnen blijven. Kn 't eind van 't lied? Ik blijf ren betaald hypocriet. Kr wordt van alles en nog wat betreffende karakterloosheid en stroberei gehekeld, ook sociale" vraagstukken komen aan de orde: werknemende weldadigheid, werkguvendc wel dadigheid, goedkoop reizen, en dikwijls is het raak en vermakelijk. En dan tusscheh dit alles een enkel ding, dat werkelijk een gedicht ge worden is. Chopin's testament" heet het: Eens zullen deze drukke vingers stil zijn. Dit zal mijn testament, mijn laatste wil zijn: Spoel, neen, geen walsen, polonaisen of mazurka's. speel Mozart en mijn moede ziel zal stil zijn". Anton van Duinkerken wijdt het bundeltje in met een Ballade van den Koomschen jour nalist". Peter van Steen: Ochtendnevel (Elsevier, Amsterdam) HET is een wonderlijk ding met dezen roman. Het behoort niet tot de gewoonten der litteraire eritick andere critici in het oordeel te betrekken, doch waarom zou men niet eens n enkele keer met een gewoonte mogen breken door er op te wijzen dat dit boekje eens deels geestdriftige, anderdeels ..verschrikkelijk slechte" beoordeelingen heeft gekregen ? Een dame in de N. R. C. is verrukt over het boekje en Kelk in de Zwolschc Courant kan er geen woorden voor vinden zoo slecht vindt hij het; hij noemt het ..eer machtelooze rhapsodie der machteloosheid". En ik kan mij voorstellen dat Peter van Steen zich nu in een zeer dichten ochtendnevel van verwarring bevindt. Het beste zal zijn, dunkt me. dat hij zich noch van de dame noch van den heer Kelk iets aantrekt en evenmin van dit oordeel van De Groene (het zij in alle bescheidenheid gezegd). Dit oordeel dan luidt dat Ochtendnevel een hél kinderlijk en sentimen teel boekje is. De liefde van den zoon tot de moeder een respectabel moment van eeuwigheidswaarde overi gens neemt hier vormen aan die oppervlakkige en licht ontroerde lieden misschien zeer indrukwekkend zullen vinden, doch die nuchterder beoordeelaars een weinig pathologisch aandoen. ..Ochtendnevel" maakt den indruk geschreven te zijn door een zér jong mensch met een zér onrijp talent. Aan boekjes als dit bestaat ongetwijfeld niet de geringste behoefte en het eenige wat er van te hopen valt is, dat zij praeludeeren op belangwekkender productie van de hand en het warme prille hart van Peter van Steen. Die belofte, zoo zij er al ts, is dan in ieder geval bedolven onder een macht van immortcllen en litteraire plakplaatjcs. wier doffe en weemoedige kleuren ons al te vertrouwd zijn. Later wij dus wachten en laat Peter van Steen Voortgaan met schrijven. En laat hij zich vooral niet bekommeren om de kritiek. Zoodra die onverdeeld en algemeen gunstig is, is het nog tijd genoeg wél waarde aan het oordeel der professioncele boek-bed Uiers te gaan hechten. Beeldende kunsten Schilderkunst Tentoonstellingen van heden ALBERT PLASSCHAERT Drie Amsterdammers in Den Haag L. Gestel, 3ML Wiegman en J. van Herwijnen E l (i ENTLIJ K is het nu in de schilderkunst nog wel een beetje zóó als tijdens de repu bliek. Elke stad, hoewel er wat meer ver keer is dan toen (is dat wel zoo zeker?) heeft nog de schilders, die daar alleen tieren, belangrijk zijn, thuis zijn, zooals ns Amsterdam anders was dan Haarlem, anders dan Leiden, anders dan den Haag, Delft of Utrecht. Hfet is een overblijfsel van de geslotenheid der steden; het te och bewijs van de autohomie dier steden, telkens bewoond ? door een anders-geschakeerde bevolking en door een andere bezig patriciërschap en wclgcstelden. Dit alles was een gevolg van laat ik zeggen, de eigcngereidheid der Hollanders, meer individu dan ten eerste lid van een natie. Er is dus.iets vérra?sends in, drie Amsterdammers" tegelijk in den Haag te vinden, Ge?tel bij Kleykamp, M. Wiegman en Jan van Hei wijnen in het Museum Mesdag. Ik weet niet of zij zich daar als vreemde eenden in n bijt gevoelen, het zou kunnen zijnl Zij zijn toch voorstanders van een schilderkunst, die twee perioden na die der Haagsche school te ' plaatsen is; na de Amsterdamsche Allebéers komen zij, die nog niet zóó lang geleden als de modernen golden. Ze zijn, deze Amsterdammers, een bewijs, dat hoewel den Haag niet gansch onge rept bleef van de nieuwe elementen, wij toch moeilijk kunnen spreken van een ontwikkeling na deHaagsche school in den Haag. Juister moet gezegd worden: er waa daar'niets dan 'na-bloei van de PAG. l DE GROENE N* 3034 Hagenaars en een verbloeien; dikwijls ook een ? dood-bloeden. De vraag, die ik echter in dit artikel wou stellen, was deze en is deze: hoe. zal de Haagsche schilder kunst, Zoo die er nog is, reagceren op deze tentoon stelling van Gestel, ten eerste? Iedereen, eenigszins thuis in de latere schilderkunst, weet, dat Gestel bovenal een beschaafd verwerker is van de be wegingen, die tijdens zijn schildcrleven ontstonden, buiten hem om in 't begin. Gestel heeft zeker typische pi-enten gemaakt van den oorlog; zijn. cubistischc schilderijen van de Spaanschc eilanden, er zijn er daar zeker onder, die door een bloemigo kleur nu nog genoegen doen evenzeer als zijn por tret van Rijnsburg een kenmerkend voorbeeld is van deze, bepaalde periode; hij heeft een aantal figuren geteekerid en geschilderd, Sie Permeke's grootheid misschien duidelijk maken, maar voor welke figuren Gestel kracht van innerlijkheid ontbrak; hg" heeft in andere figuren Derain's volheid niet geëvenaard noch in vreet-ere vlakke, bloemstukken anderen overwonnen, hoewel hij misschien in een reeks elegische zonnebloemen hut meest den eigen 'aard heeft vertoond. Doordat in zoo goed als al zijn werk Gestel de stuwing in een richting van anderen ontving, spreekt het van zelf, dat voor anderen geen stuwende kracht in hem groot is. Een werkelijken invloed op moge lijke jongeren ih den Haag venvacht ik daardoor ook niet.... ' , MaUhieiif 1<~it{/»tan (in Het Mesdag-museum) ', is een schrHck-r van veel grooter psychologisch gehalte, zeker geweev.t, dan ooit Gestel kon Le dévot CHrist > Een ontroerend Middeleeuwsch meesterwerk 'V'V'TANNEER ik thans uw aandacht vraat \fl/ voor e?n modern uitgevoerd boek}?, l > modern in den zin -vun exclusief genomen ?iétuil-foto's, op bijzondere wijze in hel kader af,'huttal en niet door middel vun clichc's maar do'or otogravure rerlucht. dun is het ten eerste om den Buitengewoon prachtigen Christus uit J32U vun <le Kathedraal St. Jean vun Perpiynan yeleyen in de Pyreneeën aan de Golfe du Lion en ten tweede om de. .ekere verwuntacïiap met hel vele moderne exclusieve n'erk dezer eeuw (Jacob Epstein's Christus-figuur in Engeland), waardoor veel moderne werken gerecht?aardigd zijn. Het gaat hier om slechts n Christusbeeld in vele Mails gefotograveerd. Deze figuur mag gechargeerd, Jreng geatyleerd, expressief, intellectueel belucht zijn ?oo ge wilt, ze ontroert niettemin door een buitengeroon innerlijken drang en is met een technische ?aardigheid in het Catatonisch hout gesneden. Men \un sich meer.aangetrokken gevoelen tol een andere ?loort Christus, vloeiender en gevoeliger vun vormen, !ntmancr misschien inpUtals vun tot dit schrikauningend, aangrijpend-tragisch menachbeeld, eette oeuvre ?Irunye et d'une si mouvunte expression, zoo-da Paul Ueschampa, conservator van het Trocadéro, zegt, maar hier erkent men het werk van een sterke, hoewel onbekende, persoonlijkheid. Het ia het werk van een Fransch-middeleeuwsch beeldsnijder, dat we i-uor liet eerst gereproduceerd zien pour marquer u vee tinetclleintensitéIe tout estconsommè" exhalèpar Ie Chriet au dernier moment" of zooals wij Hollander» ?'enigszins nuchter zouden zeggen: Het is volbracht, Hij is totaal op. Ook het kruishout is merkwaard i y ?ds van een natuurlijken boom gemaakt. Een legende i-erhaaltdal het hoofd van den Verlosser elk jaar meer ??n meer gaat hangen, en dat het einde der wereld zul komen, als de kin de borst zal aanraken. Onder d* bekoring dezer legende voelen wc in deze Christus figuur het dreigend noodlot. Het boekje met zijn ttcaalf prachtige opnamen is een rijk bezit en?opnieuw gebonden, mint de stalen spiraal die de bladen bijeenhoudt is leclijk en onpractiach een juweeltje in Uw boekenverzameling. Een korte historische inleiding gaat aan het eigen lijke plaatwerk vooraf. THEO VAN UKI.IN ) Le dévot Chriat de la Cathêdrale /, de Perpignan"; d. O.E.T., Paris. wezen. In den tijd, dat hij figuur schilderde, in den tijd van zijn Job, in den tijd van zijn meisjes portret, van zijn winkelhaaksche" stillevens en van zijn gelukkige landschappen uit de buurt van Barbizon,' heeft hij door deze schilderijen terecht zich een bekendheid. verworven, die mij blijvend lijkt te zijn. Een tijd daarna, door vermoeidheid of wat ook, ging het werk hem minder voorspoedig af, maar wanneer ik na die rood-bruine periode, d,ie daarom nog niet geheel verdween, hier wurk vind, waarin het bruin weer kleur begint te worden, en waarna het drama van het leven hervonden wordt evengoed als andere elementen van dat leven (zinnelijkheid), dan lijkt mij de mogelijkheid open, dat in de figuur en elders, Matthieu Wieg man ons, ik hoop het, Weer verrassen zul, liever gezegd zal verblijden. Door een sterken, katholieken inslag (natuurlijk!) in dit werk, zal ook Matthieu Wiegman's werk in den Haag meer een werk zijn, waarvan niet zonder belangstelling kennis zal worden genomen maar waarvan ik toch geen invloed zie uitgaan op den Haag. Ge zult zeggen: dat is niet noodig; ik zeg ook niet dat het noodig is; ik constateer thans alleen feiten en mooglijkheden. De derde, dien ik noem, is van Herwijnen. (Mesdagmuseum). Hij heeft hier figuur, .landschap en bloemstuk en dit alles is gestemd op een blauw, dat ge zonder omwegen de kenmerkende kleur van zijn tegenwoordige periode kunt heeten, en welk blauw, door zijn hoedanigheid! een contrast vormt met een vroeger, zwaarder, 'als kleur nadrukkelijker < tijdvak. Het blauw, enz. van Herwijnen dat ge hier vindt, heeft een bepaalde smetteloosheid, die tot een verhemeld blauw deze kleur zou maken, zoo deze smetteloosheid dieper' trilling van het gevoel, van het hart vertoonde; zoo dit blauw en deze hemel" gewonnen waren uit aangrijpender gemoedsleven. Ook hiervan zie ik, onder andere daardoor, geen verwinnenden invloed uitgaan. De tentoonstelling dezer drie Amsterdammers zal in den Haag alleen kennis kunnen vermeerderen. Maufice Utrillo Te Antwerpen In K tin s t van Heden NATUURLIJK zijn niet alle tentoonstel lingen van Kunst van Heden te Antwerpen even belangrijk, dat kan nooit, maar ze zijn nooit vervelend en dikwijls van .groot belang. Dit genootschap alle goede moderne kunst is er te zien geweest, steeds met zorg gekozen; er was daar een liefde-m et-verstaan, die bij zoo'n lang leven tot de zeldzaamheden behoort. De tegenwoordige tentoonstelling geeft, behalve het werk der Jongeren, nu een tentoonstelling van Utrillo, die ons dezen schilder kan doen waardeeren en juist" schatten. Want het schilderwerk van dezen schilder is een eigenaardig werk.' En waardopr ontstaat dit gevoel van eigenaardigheid, dat ik telkens ondervind, vóór het werk van dezen schilder? ' Het zou een onbillijkheid zijn en n dier onbillijkheden, die later berouwen, klakkeloos Utrillo dien naam te geven van n der Wereld schilders. Hij is dat zeker niet; zoo ge het niet dadelijk zaagt, kon de, tijd het voor u uitwijzen. Utrillo is evenmin n dier kleinere .schilders, ook , Holland heeft ze van tijd tot tijd gekend en 1 langzaam-aan erkend, die uitmunten door innigheid en volledig werkmanschap en die ns genoten, ons doen blijven genieten. ,Noch is hy een schilder dier modernen, wier zoeken naar het' nieuwe soms meer van belang is voor het intellect dan voor het hart. Deze schilder is geen moedwillige hij is niet overrompelend ba n of ander opzicht; hij PAG. 9 DE GROENE Ne. 303* verbaast niet door ongewoonheid, een ongewoon heid, die, wie ervoer dat niet ? van onvenvachtkorten duur kan blijken.... Integendeel hij is dat zekor nii-t. Hij is een gewoon schilder, door sommigen stellig overschat, maar hij heeft een aantal elemen ten in ?ich, die hem toch kunnen doen blijven. Hij heeft de naïveteit van Zondngschilders, wier getrouw geduld oiw heeft geboeid en toch hóeft liij in de makelij weer iets van die Zondag schilders, dat bij hem een bokoring is. Hij is govoelig en hij kan terecht onnnndig lijken in zijn verwerkelijkingen. Ge denkt -bij hem niet: het werk is gekund; er is geen afstand tussclien wat hij was en wat hij vermocht er is juist een afstand tusschen wat hij wil on wat hij ons doet zien. Maar er is nooit een geknoei, dat alleen op den wil berust; er is altijd een vergoelijkend iets, en dat is, dat het gevoel, het begin zui\*er is en een ? goed begin maakt do kleur persoonlijk en houdt altijd liet leven er in. Dat verhindert bij. hem, als bij andere zulken, niet, dat hij soms tegenvalt, en dat hy soms meer dan meevalt. Zijn tekort komingen zijn soms hinderlijk, maar, anderszins, zijn de verrassingen onverwacht. Er kunnen stuutcligheden zijn, die Voorzichtig maken; maar er is een spel van vele luchten (zijn luchten zijn daardoor een bewijs van zijn ontroering telkens) dat ge zelfs bij terecht meer befaamden mist'; er Zijn accenten, die ge alleen bij hem vindt zijn onbevolkte straten met de huizon, waarvan de blinden gesloten zijn en met een open deur, die het innerlijk leven van een huis doet beseffen!) zijn boomen hebben een'eigen notitie van den vorm, zijn witten" zijn van hem; zijn kracht blijkt' opeens,grooter; Utrillo is, met alléterughouding, rechtstreeks to waardeeren om' de' bewogenheid van het gevoel; er is een aanzet van het hart tot in de niet-geslaagde schilderijen. ?'1 ' ':i* '"':! ?;.$ 'ü; <ii j: vil