?'?HOE HÉT WAS?. Grootscheepse/ie ree/ome en cnt/jous/osme voor de New Deal Einde van de New Deal ? HENDRIK WILLEN VAN LOON Van Loon beschrijft in deze bijdrage, hoe de conservatieve machten j in Amerika een tijdelijk halt" hebben geboden aan Rooseveïts gedirigeerde economie. Nu officieel de New Deal dood-en-begraven heet, schijnt Wall Street den speculanten een nieuw Dorado te beloven. Laten zij oppassen! . Het tijdvak van het Ongebreideld Individualisme is voorgoed voorbij. Men doet verkeerd, wanneer.men het zakelijk optimisme toeschrijft aan het einde van de New Deal. Het ontstond juist daardoor^ Wanneer een nieuwe periode van voorspoed weer ontaardt in een individu alistische jacht naar rijkdom en ongebreidelde concurentie, loopt de zaak onherroepelijk vast. >?l-V. JU verstilt», Cqnnecticut, 8 Augustus IK heb er vele weken over zitten piekeren en ik weet nog altijd niet wat het antwoord ia. Ik wilde u iets vertellen van de algemeene philosophie, welke de ondergrond oftewel het fundament moet zijn geweest van onze zoogenaamde New Deal. Want zooals het Boek zegt.... In den beginne was het woord". De Logos, de Gedachte is het begin van alles wat de menseh ooit ondernomen heeft en dus hier bij deze New Deal moet er ook een : Logos zijn of geweest zijn. Maar ik kan dezen Logos niet onder woorden" brengen. Ik kan er slechts naar raden. Ik zit er midden in en begrijp er even weinig van als démilicien die Watérloo mee maakte en alleen maar wist dat er hevig geschoten werd er» dat er veel dooden waren en dat ze eindelijk zeiden: Wij hebben gewonnen." In dit geval was het de vijand die 'riep: Wij hebben gewonnen en Het is uit met de Nieuwe Plooi." Maar daar ben' ik ook alweer heelemaal niet zeker van. Officieel ia de heele beweging thans in de doofpot. Maar kolen die al lang in de doofpot waren kunnen onder gegeven omstandigheden toch weer tot een vuurtje worden opgeblazen dat een heele kamer ver warmt of desnoods het heele huis in brand steekt. Verwacht dus geen wetenschappelijke verhande ling maar wel een algemeene beschouwing. Do details schrijf ik u;dan over oen halve eeuw. In de eeiste plaats dan, is het Amerikaansi'ho volk bij uitstek ct*h on-philosophisch volk. Het, kon óók moeilijk anders zijn, als men oven aan des?elfs geschiedenis wil denken gedurende de laatste honderdvijftig jaren. Anderhalve eeuw geleden, nadat men hier een gcmeenebest had gevormd dat op de algemeengeldende opvattingen van de laatste helft der achttiende eeuw was gebouwd (en stevig ge bouwd ook, want dat stuk architectuur staat . er. nog in vollen fleur), anderhalve eeuw geleden dus werd ? plotseling het rijkste werelddeel van . onze planeet aan de volkeren van Europa aange boden als bun nieuwe pleisterplaats, Wij hebben PAG. 4 DE GROENE No. 3017 land," zoo zei men hier, en zelfs veel te veel land, maar wij hebben geen menschen. Komt dus, o hongerige scharen en neemt je deel." De hongerige scharen kwamen en namen hun deel. Dat ging anderhalve eeuw prachtig. Er was meer dan genoeg voor iedereen. Je ging je gang. Je ploegde of bouwde huizen en je speelde, winkeltje of bankiert je en als je maar rustig bleef zitten waar je was, dan groeide* het gehucht tot een dorp en het dorp tot een stad on de stad tot een millioenen-stad. Alles hing er van af hoeveel durf en energie je zelf had. Niemand gaf je iet*. Alles wat je kreeg dat kreeg, je omdat je het met je eigen knuisten uit den grond had ge haald. Daardoor kreeg ju een soort onbewuste levensbeschouwing die gebaseerd was op het individu on waarin tr slechts plaats was voor dat individu. Je was meester over je eigen lot. Je toekomst behoorde aan jezelf. Omdat nu niemand van brood alleen kan leven. werd er ook wel een beetje gephilosopheerd maar dat was een doorzagen op de oude leer van du Revolutie.... demokratie en vrijheid en gelijkheid. hoera, hoera, hoera! Dat er langzamerhand geen greintje demokratie overbleef, maar dat het een oligarchie geworden was, dat bemerkten slecht s zeer weinig burgers en hun werd dan spoedig door de oligarchie ingeprent om hun mecningen maar liever voor zichzelf te houden. Het interesseerde» niemand dat te hooren. Dat er minder vrijheid was dan ergens anders, bemerkte je ook niet zoo on middellijk, wanneer je bijvoorbeeld weer de vrijheid had over je regeerihg dingen te zeggen die in geca enkel ander land zouden worden toegestaan* En de gelijkheid bestond inderdaad in een land waarin ieder een gelijke kant* ha«l in den ckonomischcn wedstrijd om het lieve geld. Van socialisme en al do andere groqte bewegingen in de wereld merkte je niets, omda£ iedereen veel te veel te doenhnd met zijn eigen zaakjes. -Als je goed geld verdient dan doe je, zooals ik al zei, niet veel aan theore tisch e overpeinzingen. Kan iemand in Holland mij vertellen wat de levensphilosophie was van onze vaderen in de zeventiende eeuw? Zij verdienden schepen vol met geld en bouwden zich huizen on heele steden en soms haalden zij er de voorbeschik king bij, maar heel veel verder ging het ook al niet. Welnu, wij waren hier geen haar beter of slechter dan onze Hollandsche voorvaderen. Wij leefden en we deden goede zaken en waren er vast van overtuigd dat het ons over tien of twintig jaar nog beter zou gaan, dan het ons nu al ging. De zaak liep immers automatisch en de zaak zou steeds automatisch doorloopeo met al maar grooter prof yt. En toen kwam er een olifant met zijn grooten snuit en die blies.... poef.... het heele sprookje uit. Dat gebeurde op een oogenblik dat niemand dien olifant verwachtte. Men wist niet eens dat het dier bestond. Het begon met de bekende catastrophe op .de beurs. Toen rikkettikketik.... ging de heele zaak ten onderste boven net als de blokken uit onze kinderjaren. Maar zelfs dat deed nog niemand vermoeden dat die blokken niet weer onmiddellijk netjes op een rijtje konden worden gezet,.Jïct zou alles weer gauw terecht komen. Het'was maar een klem ongelukje. Vooral niet Wf de omgevallen blokken gaan neerzitten.../ doorwerken en wachten totdat we weer allemaal millionnair konden worden op een kapii in baar geld en drie oude sa .Haar het kwam niet terecht. De blokken lagen nog precies waar zij voor vier jaren gevallen waren. Wij hadden onze reserves opgeteerd. Wij hadden geen enkele nieuwe markt geopend. De heelt» wereld zat bij de omgevallen blokken neer. En bleef er zitten. Toen kwam Boosevelt en voor een korte wijle tijds begon het er op te lijken dat- wij nu eindelijk eens wat nieuws zouden krijgen, dat wij een nieuw Geloof zouden krijgen, geboren uit een eenigszins loyalere en royalere opvatting over de Rechten; van den Menseh. ? Roosevelt heeft hot geprobeerd en Roosevèlt had een schaar jongere lieden die het met hem eens waren dat dit tot alle consequenties doorgevoerde; individualisme uit de oude dagen onzer Middel eeuwen (A.D. 1776?A;D. 1020) thans een histc rische curiositeit was.... zooiets als het roofridder* wezen van de vijftiende eeuw, en dat het weg moest vooraleer wij iets verder konden komen op het schoone pad der werkelijke beschaving. De kleine man, die nooit eenige stem in het kapittel had gehad omdat men het heele idee van den kleinen man" als een onding beschouwde Immers niemand had het recht een kleine man. te blijven in een land waar het zoo gemakkelijk was, een groot man te worden die kleine man zou nu worden beschermd tegen de roofridders die hem vilden en uitplunderden. Maar-helaas, het Ryk der Hemelen kan hier op aarde niet gebracht worden via een Parlement* besluit met Koninklijke Goedkeuring en gehoord il van dertig centen iveters. den Raad van State enz. enz. En dat Rijk dor Hemelen op ekonomischen grondslag had heelemaal geen kans in een staat als de onze waarin ieder kind al met de moedermelk geleerd heeft dat het zijn plicht if- zichzelf in deze wereld tot iets beters te maken dan zijn vaderen zijn geweest. Dat lukt nu wel niet meer en ik voor mij en velo millioencn met mij zijn er zeker van dat die oude tijden nooit of te nimmer zullen terugkeeron. Maar de goege meente die altijd honger had gehad in Europa en die het hier nu bijna een eeuw lang zoo goed en rijk en vet had gehad, die wil dat nog altijd niet geloover». Of zij dachten en denken, de slimmerds: Als het nu nog eens heel eventjes goed wordt, dan stelen wij gauw onze eigen buit bij elkaar en houden die vast ook, en laten haar niet weer los, zooals wij dat de laatste keer deden. Laten wij dus maar meeschreeuwen met de rest, die al dat gepraat over een ekonomlsche revolutie als landverraad beschouwt en die alleen maar wil hooren over don aanstaanden terugkeer van de Schoone Dagen van Aranjuez Hooverville." En of Roosevelt nu al predikte dat dit een sprookje was, gebaseerd op de hoop van degenen, die reeds rijk waren en die hoopten nog veel rijker te worden, dat hielp niet. Zoo gaat het nu eenmaal in do historie. Holland had het jaar 1705 en den heelon ellehdigen rompslomp van de verachtelijke dagen der Bataafsche Republiek. Maar zelfs nu is de regontonheerschappij nog niet heelemaul uit. En het zal hier even lans duren voordat onze industriecle regenten en onze geldregenten bereid zullen worden gevonden om openlijk te bekennen: Het oudo liedjo is uit en wjj moeten een nieuw Jiod zingen of wij zingen heelemaal niet meer." Onze New Deal was een eerlijke poging om zulk «?en nieuwe compositie populair te maken, maar de zingende gemeente wilde er niet aan en davert maar voort van de zilveren vloot van l'iet Hein (die nooit weer op de baren gezien zal worden) on praat nog altijd over wat zij dan wel allemaal zullen doen als het weer net zoo goed gaat als vroeger. En ons Hoog Gerechtshof, dat befaamde bolwerk van ons oer-conservatisme, heeft thans ook officieel het Barbertje van de Nieuwe Plooi laten hangen. Met het gevolg, dat de heer Hoover, die langen tijd wijselijk het zwijgen er toe heeft gedaan, zich weer durft roeren. ? Neen, zoo komen wij er niet. Op die manier zal het over een tijdje weer precies even slecht gaan, als vóórdat Barbertje aan de galg bengelde. ,' Wat de toekomst ons zal brengen weet ik niet, maar-ik vrees een groote verscherping van de twee partijen, de bezittende en de niet bezittende klassen, met tusschen die beiden in de groote massa lieden die van de hand in .den tand leven, uu eens wat verdienen en dan weer niet, onze kleine gokkers en onze beroeps-ateuntrekkers, die wij hier altijd bij niillioeuen Iegelijk hebbeu gvlwd. De beroemde New Deal-episode was een eerste poging en een zeer oprechte poging om ons een 1 redelijke levensphilosophie te geven, gebaseerd op oen mensonwaardiger bestaan Voor den gemid delden burger. De Nieuwe Plooi is nu op treurige wijze aan een smartelijk einde gekomen, omdat de Oude Plooi nog veel te sterk was. Nu zal het moeten blijken of de Oude Plooi door dien moord op de Nieuwe Plooi niet tot zelfmoord gedoemd is. Ik vrees van wel. En men zal er goed aan doen daaraan te denken vóór men weer eens in Amerikaansche waarden gaat gokken. Anders konden die Waarden wel eens even waardevol blijken als zekere oude Russische papiertjes. * Indiëop den uitkijk Hütaviu, tt-8-'3S TA* hel jaarverslag van dcJuvu-Indië-Bank en ook j in dat van andere financieele instellingen ie een " opmerking gemaakt over de snelle aanpassing van Indiëaan den nieuwen economischen toestand. Hel land stond gereed bij de eerste gelegenheid een betere plaats in de wereld in te nemen. Dit doet denken aan een tijger, die mei gespannen spieren ligt voor een sprong naar een hooger platform, maar, om in het zoölogische te blijven, de vergelijking zou juister zijn door Indiëvoor te stellen als een hond, die rustig neerzit en alteen zijn ooren gespitst heeft om het minste geluid op te vangen. Met sprongen zal Indiëbetere tijden niet bereiken. De energie is wel aanwezig, doch daarmee alleen kan geen enkel plan worden uitgevoerd. Geld is ook noodig en de behoefte daaraan nijpt dagelijks op pijnlijke wijze. Geld is in vroeger dagen in Indiëeen zeer vlottend ' artikel geweest. In tijden van voorspoed, van groot c tantiêmes, werd zoo over de toonbank, over tafel, zonder kwitantie of andere schuldbekentenis, op goed vertrouwen geleend voor het uitvoeren van denkbeel den, opgekomen in het brein van menschen, die een voorstel wisten aan te praten. Naar de soliditeit van de vragers of naar de rentabiliteit van de onderneming werd niet veel onderzoek gedaan en zóó stond voor menschen met hersens en handen tot tccrken de weg vrij voor het verwezenlijken van plannen, die, vaak mislukt, bij slagen van grooten invloed zijn getceest voor de streek, waar de proefneming werd ingezet. Oplichters hebben gebruik gemaakt van goedgcloovigegeldschieters, maar het gemakkelijk te verkrijgen crediel heeft ook enorm veel bijgedragen tot het open leggen van afgelegen streken, voor het vestigen van bedrijven, welke arbeidsgelegenheid aan de bevolking hebben geboden. Thans is dat alles voorbij en menige eens gefortfi neerde Hollander, die volslagen aan den grond zit, peinst zich het hoofd suf om zich te herinneren, aan wien hij toch die duizenden heeft geleend.... Veel van dat geld is verloren gegaan, het heeft nimmer rente gegeven. En als van zekere zijde graag hoog wordt opgegeven van de enorme winsten in de cultures, dan wordt nimmer rekening gehouden met de geweldige bedragen, icclke, niet het minst van particulieren, verloren zijn gegaan. De particulier zit momenteel muurvast. De energie bestaat nog, handen zijn er, de noodige arbeidskrach ten kunnen betrokken tcorden. Gratis werken gaat echter niet en zich outiteeren op crediet is nergens mogelijk. Daarbij is het afzetgebied ingekrompen, geldgebrek decimeerde afzetgebieden. Verlaagde sala rissen remmen den zin tot koopen. Toch zit in de bedoelde jaarverslagen een kern van waarheid. De wil is aanwezig, maar de ruimte voor den armslag ontbreekt en die zal niet komen, voordat er aanwijzingen zijn, in welke richting de conjunctuur zich gaat bewegen. Thans schuiven de theorie van de regeer ing en den wil van de groot e lagen van de bevolking om nieuwe banen voor levensonderhoud te vindeti langs elkander heen. Aan de eene zijde nog steeds het bezuinigen met behoud van de oude methoden. Het heilige systeem blijft onaangetast. Daarnaast, soms daartegenover, een menigte van werkwilligen, die alles wenschen aan te pakken, mits er kans op een bestaan in zit. De vraag naar salaris komt pas in de tweede puiats. Hoe kort ligt de tijd achter ons, dut er blijvtn'l gebrek aan bruikbare arbeidskrachten bestond en daarom steeds in deeersle plaats gevraagd werd: Wat ver dien ik l" Het vraagstuk van de betaling is nu naar het ticevde plan gedrongen. De wil tot een daad zal zich daarom baan breken, zoodra zich slechts een schaduw van ect\ gelegenheid voordoet. Voorloopig blijft de energiek echter nog gedrongen tusschen de dijken van het gebrek aan crediet. Het grootkapitaal heeft ontdekt dat in Indi plaats was voor tal van bedrijven. Kleinkapitaal bestaat niet meer en een bestaand kleinbedrijf ondervindt thans vaak de moeilijkheden van de licentieering. waardoor het onmogelijk kan worden importartikelen te betrekken, indien deze niet reeds in de jaren vóór 1934 werden ingevoerd. Algemeene economische maatregelen scheppen nu eenmaal steeds onbillijkheden en uitzonderingen zijn wel voor een grooten enkeling, maar niet voor een veelheid vun kleinen te treffen. Ook hier wordt dikwijls energie aan banden gelegd. En toch zal er uitkomst komen. Hoe en waar. we weten het niet. De onverzwakte aandacht bij het speuren naar een uitweg waarborgt echter het uit buiten van de kleinste gelegenheid. Een verschuiving van' verhoudingen i» reeds aan tien gang. Derde klasse fan den trein vol met Europeanen, ook dames. De huisvrouw wordt huislijker. met kleine inkomens worden wonderen verricht. Fietsen blijk! meer en meer een gezonde beweging en de radio vervangt veel vroegere genoegens buitenshuis. Indiëis geen land waar tang gemord wordt. Verontwaardiging kan hoog uitschieten, wilde woede plotseling opkomen, doch wat in deze landen snel groeit, heeft meestal geen lang leven. Het normale. zij het ook steeds wat bobbelende niveau keert snel terug en quand on wVi pascequ'on aime, il faut aimer ce qu'on a. Als wat'scheef gezakte koepel boven deze bron vun energie zonder uitweg: de regeer ing, die bij de snelle wisseling van hoofdumbtenaren zoo moeilijk lijn kan houden. De opbrengsten van de gouvernementsbedrijven zakken steeds dieper, omdat allee blijft in gesteld op de utopie: terugkeer van de otule tijden. Tariefsverlaging geschiedt alleen bij concurrentie uit hft particuliere, de dure.paperaaserie woedt onge broken door, de hakmethodc van de bezuiniging dwong reeds tot het opnieuw in dienst stellen van enkele dozijnen artsen, omdat volkssiekten', niet meer bestreden konden worden. Voor half-bruikbare hoofdfiniblenuren. die van verlof temgkeeren en voor wie geen emplooi bestaat, worden "baantjes geschapen. Indiëis geen land van samenzweren, van poli tieke samenrollerij. Het e^ploUeeren van ontevreden heid geeft weinig kans op een goed bestaan. Maar indien Indiëeen beter sluitend geheel was, staatkundig sterker ontwikkeld, waar de wil van de bewoners niet. als guantitênêgigeable behandeld kon worden, dan nog zou de-weifeling vun de bovenlaag de span ning van de lage regionen niet kunnen houden. Er zullen geen daden van geweld voorkomen, aan revo lutie maken denkt ''geen menseh'. maar indien de regeer ing blijft vasthouden aan volslagen versleten principes, dan zal het particuliere initiatief ten slofte optanten tegen bevoorrechting van monopolies die hun tijd hebben overleefd. De hond heeft zijn noren grspiM en wacht. C. Wat kost een l eeuw ? Bij een veiling van circusdieren te Haarlem bracht een leeuw de somma van vijf gulden op 'i Tttkinlng vóór Ot Grotnt Amiurdtmmcr vtn F. Hiztvild De"exj>ed/tte f47.000.Vracht en assurantie f3.000, PAG. 5 OE GROENE No. 3037 Bruto opbrengst f 5. ff, f i *'i Ir i