Tooneel * f 13CHINEESCH EXPERIMENT De geborduurde bal" bij het Amsterdamsch Tooneel EDUARD VERKADE HET Amsterdamsch Tooneol" onder leiding van Albert van Dalsuiu en A. Defresne opent het seizoen mot Lady Preclous Stream"; een oorspronkelijk Chiueesch stuk van onbekenden schrijver, in origineelen vorm in het Engelsch vertaald door S. I. llsiung. Hiervan zal een Nederlaudsche vertaling onder de titel van De Geborduurde Bal" worden gespeeld; Dcfresne heeft de regie. Dit stuk is een eenvoudig uu iet' verhaal, in den geest van onze Middelnederlandschc abele spelen. Het is de geschiedenis van de jongste dochter van een eersten minister, die door haar ouders zal worden uitgehuwiykt, maar er door list in slaagt zichzelf een echtgenoot te kiezen, den tuin man van haar vader. Na een maand wordt haar huwlyksgeluk onderbroken door het vertrek van haar man. Hy moet als officier mee niet een ver overingsleger. Wij zijn dan getuige van haar lijden n wilskracht gedurende zijn achttienjarige afwe zigheid, van haar geluk bij zijn terugkomst, wanneer haar in eenzaamheid gedragen leed wordt 1 beloond. Hy keert terug als de vorst van het over wonnen ryk, en zij wordt vorstin. In dit werk gaat het niet om het verhaaltje, om het gebeuren, om eenige realiteit. Het gaat om de wonderschoone naïevetcit waarmede het ge schreven is, een naïcveteit, die alleen het resultaat kan zijn van een eeuwenoude cultuur, zooals wjj die kennen van Chineesch porcelein. Alle beelden zijn vastgelegd met een soberheid, inhaerent aan een hypercultuur. De schoonheid is verborgen in den eenvoud, de directheid der woorden, de simpele grootheid der figuren. Het stuk eischt geen ruuntebegrenzing maar slechts een schema tische plaatsaanduiding. Zooals de Europeesche toeschouwer de door een gordijn * afsluitbare ruimte, die de wereld moet voorstellen, aanvaardt, zoo houdt de Chineesche tooneelconventie in, dat de ruimte door den achterwand wordt begrensd, waarin een gelegenheid is voor opkomst. Dus geen voordoek als afsluiting gedurende decor-verande ringen. Het van links naar rechts verzetten van een requisiet, door tooneelknechten, die verondesteld worden onzichtbaar te zijn, kan een kamer in een tuin herscheppen. Een paal aan een stoel gebonden wordt een boom, tafels worden zoo noodig rotsen. Een drievoudige rit op een denk beeldig paard kan een tocht van uren verbeelden". Alle hulpmiddelen buiten de directe schoonheid der fantasie worden versmaad, het werk opent geen gelegenheid voor decors, die met een open doekje kunnen worden ontvangen. Het spelen van een dergelijk tooneelstuk ctecht van Westersche spelers een zuiver opgaan in die fantasie, een zich openstellen voor de simpele schoonheid, een geloof in den ernst van de ont roerende directheid. Zonder geloof» het aanvoelen van dit geloof of de piëteit voor dit geloof, is het geven van dit werk een groot gevaar. Een laten spelen door den regisseur met toevoegen van persoonUJke invallen ter verduidelijking of zooge naamd versterken, breekt de magische sfeer, die van dit werk kan uitgaan. Indertyd is een ander werk, The.Yollow Jacket" (De Gele Mantel) met groot succes opgevoerd in Londen, Weenen, Dusseldorf en Nederland. (In deze laatst-genoemde opvoering gaven eenige krachten van het huidige Amsterdamsche Tooneel bewonderenswaardige creaties.) In tegenstelling met De Geborduurde Bal" was dat echter geen oorspronkelijk Chineesch stuk, maar geschreven door den Amerikaanschen tooneellcider Belasco, die zeer grondig de Chineesche tooneelepeelkunst had bestudeerd. Hy omschreef nauwkeurig hoe de juiste stijl kon worden nagevolgd. V.oor hen die .een echte Chineesche voorstelling hadden NIEUW-ENGELAND KONlNGSPLEIN AMSTERDAM gezien en niet begrepen, werd veel duidelijk duur dit stuk en z'Onindicaties. Eigenaardig genoug had de opvoering alleen in Berlijn onder Max Heinhardt. met een bezetting van spelers van zeer groot formaat, weinig succes. Waarschijnlijk omdat do regisseur zich niet willoos genoeg aan de fantasie van hét werk had onderworpen, of zulks niet van zijn op naturalisme en neoromantiek ingestelde acteurs gedaan had kunnen krijgen. Wy kunnen blij zijn, dat De Geborduurde Bal" in Nederland wordt opgevoerd. En ten opzichte van do Nedcrlandschc toonecl-cultuur en de norm voor tooncelspeelkunst, welke momenteel zoo ongedefinieerd is, wordt de a.s. opvoering van het Amsterdamsch Tooneel nog belangwekkender, dan het stuk en de keus op zichzelf reeds zijn. Het Amsterdamsch Tooneel is foitelyk het vroegere Oost-Ncdcrlandsch Tooneel, gelouterd door ernstige stormen in zijn beginjaar en geduren de het verband met het oude Amsterdamsch Tooneel en de Kon. Ver. Het Nedcrlandsch Tooneel. Het is sedert een drietal jaren tot zijn oorspronkclijken vorm teruggekeerd en wel als vaste bespeler in den eersten schouwburg van ons land. De keuze van het eerste stuk De Comedie van het Geluk" van deze groep, typeerde de leiding en samenstelling wat opzet betreft. In de eerste belangwekkende dagen van het Oost-NedcrlandschTooneel toonde de groep-Van Dalsum met De Comedie van het Geluk" aan, hoeveel waarde een uur van geluk of schoonheid heeft, ook al moesten zy, die dit genoten hadden, later ervaren, dat derge lijke impressies slechts op fantasie berustten, zoodat de toeschouwers voldaan naar huis gingen, niet omdat zy iets geleerd" hadden, of hun iets gegeven" was geworden, maar omdat zij hadden genoten, los waren gekomen van hun dagelijkschen gedachtengang, minder wisten en dus wijzer waren geworden, hetgeen waarschijniyk door den auteur van De Comedie van het Geluk" was beoogd en door de leiding der voorstelling was begrepen. De directie van het Amsterdamsch Tooneel" heeft het vorig seizoen gepoogd met enkele gerou-' tineerde spelers uit een andere school het oorspronkeiyke ensemble te versterken, hetgeen helaas voor insiders geen versterking bleek. Het gezelschap was n.l. verweten, dat zij in hun opzet waren verstard en dat de keuze van stukken en de wgze van uitbrengen per slot te veel een zoeken was naar een herhaling van de eerste gelukkige enthousiaste daden. Of deze aanval gerechtigd was of niet, doet momenteel weinig meer ter zake. Zeker is. dat het afgeloopen seizoen symptomen heeft ingehouden van zichzelf willen herzien en de keuze van het openingsstuk voor dit seizoen is daarvan opnieuw een treffend bewijs. Bij vele opvoeringen van het Amsterdamsch Tooneel werd immers juist een bizonder gewicht gelegd op de monteering, hetgeen mede veroorzaakt werd door de groote visueele gaven, die Albert van Dalsum MODEL-FLAT IN FLATGEBOUW "MEER EN BOSCH" L. v. MEERDERVOORT TE DEN HAAG EINDPUNT LUN S EN 20 TOEGANG VRIJ OOK DES ZONDAGS O E H E E L INGERICHT D OOR Kunstenaar en criticus T f ET optreden van Eduard Verkade als vaste fj[ medewerker en schrijver van critische tooneel' "beschouwingen voor De Groene heeft, blijkens tal van commentaren daaraan in andere bladen ge wijd, niet nagelaten bij de spraakmakende gemeente den indruk te maken, die daarvan mocht worden verwacht. Natuurlijk heeft de redactie van De Groene, alvorens haar. uilnpodiging tot den Heer Verkade te richten* de, thans ook van andere tijde opgeworpen, vraag overwogen, of het gewenfcht mag heeten een nog geenszins uitgespeeld tooneelkunstenaar gelegenheid te bieden in haar blad geregeld zijn meening over anderer werk en streven kenbaar te maken' Zij heeft gemeend die vraag onvoorwaardelijk bevestigend te moeten beantwoorden,, . Op vrijwel alle gebieden van de kunst zijn het vakmenschen, die als critici regelmatig hun kunstbroeders in hun prestaties beoordeélen, is zulks althans geens zins een uitzondering'en wordt het allerwege als de natuurlijkste zaak der wereld aanvaard. Alleen het tooneel geniet het twijfelachtige voorrecht, dat het publiek over zijn uitingen en ontwikkeling uitsluitend pleegt te worden voorgelicht door premières-bezoekende leeken, al dan niet uitgerust met eenige kennis omPAC.8 DE GROENE No.304l trent détooneelliteratuur en -geschiedenis, man r zonder eenige eigen ervaring van de werkelijkheid van het tooneelleven en zijn eischen en mogelijkheden en het contact tusschen de beide zijden van het voet licht, waarvan deze kunst tenslotte moet leven. De redactie van De Groene heeft gemeend door ntft dit systeem te breken zoowel het tooneel zelf als het publiek een goeden dienst te kunnen bewijzen Wan neer een man als Ed. Verkade, wiens naam onver' brékelijk verbonden zal blijven aan een, helaas ver vlogen, periode van ongekenden bloei in eins nationale tooneelleven, ons regelmatig zijn door zijn langjarige ervaring en liefde tot zijn kunst gerijpt oordeel daar over kennen doet, kan zulks juist in dezen voor liet tooneel zoo benarden tijd niet anders dan heilzaam en voor de belangstelling stimuleerend werken. fe gereeder aanleiding vond de redactie voor haar besluit, omdat zij voortaan de gebruikelijke recencies, die in een weekblad sleede min of meer tardief zijn* door meer algemeen oriënteerende beschouwingen over het hedendaagsche tooneel, in zijn ontwikkeling en repertoire, vervangen wenschte te-zien, en een bevoegder en in den goeden zin onpartijdiger schrijver .dan Eduard Verkade daarvoor niet aan te wijzen ware. ONDER DE MUREN VAN HET KREML Indrukken van het Moskousche tooneelfeest heeft, waarvan o. a. het Dreyfus-décor en de Phaea-monteering en zoovele andere voorstellingen getuigden. De samenstelling van het gezelschap en de onder linge artistieke band van het Amstcrdainsch Tooneel is bij uitstek geëigend voor een ensemblevoorstelling van een bepaalden geest uit geregis seerd. Het verschil tusschen beide leiders Van Dalsum en Dcfrcsne is zi-er groot. Dit verschil is een belangryke kracht zoodra by vcrdceling der stukken tusschen de beide regisseurs daarmede rekening wórdt gehouden, maar vormt een gevaar wanneer zulks niet. genoegzaam geschiedt. Hoe belangrijk een persoonlijke regie ook zijn mogf. buiten de grenzen en mogelijkheden van een stuk treden of net stuk naar zich toe wijzigen, kan nimmer tot een zuiver resultaat leiden. Ziet een leider in een stuk alleen de mogeiykheid tot succes na verandering of omwerking, dan doet hij beter de opvoering van zoo'n werk aan een ander over te laten. Bij een zeker soort klassiek werk kan men geen naturalistische gedachte invoegen, mam moet de regie zich onderwerpen aan den stgl it de mogeiykheden van het stuk, wat geenszins beduidt, dat niet iedere generatie zyn eigen kijk op klassiek werk zal hebben en uitbeelden. Een Shakespeare-opvoering bijvoorbeeld in dezen tjjil volgens een ster-systeem met de" eerste acteur en actrice er in, en verder God zegen de greep". is heden ondenkbaar en een van de groot e waarden, van de leiders van het Amsterdamsch Tooneel is. dat züzich bewust zijn, ten allen tijde een ensembhte'moeten.'vormen en dat iedere rol, ook de. kleinst t*. ten opzichte van het werk even belangrijk is, n l moeten de vcelzijdigen en begaafdsten vanzelf sprekend de rollen vervullen die de meeste capaci teiten eischen. Het openingsstuk van dit seizoen biedt all«' mogelijkheden voor een gediciplineerd gezelschap zich in volle kracht te toonen, om daarna els opnieuw te mogen worden beoordeeld. De keuze is voortreffelijk en moedig. ONDER de muren van het Kreml scln-yf ik tlit alleen maar, oven weg uit het rumoer vun Babyion, de spraakverwarring van du gasten op het Derde Moskousche Tooneelfeest, van velerlei landaard, elke kleur, even met wat groens van gras en boomen voor oogen, het stille wit van berkenstammen, ter afwisseling van schouwburg* zalen, foyers en directiekamers, in welker ban wij gevangen zijn. In den trein begint zich het bonte gezelschap al te verzamelen, in Berlijn nog traag, te overvloediger te Warschau, waar de Fransche trein aansluiting vindt, met de Tsjechoslowaken en andere zuide lijke landslieden, op weg naar het Mekka van het Russische tooneel. De' gesprekken worden opge wondener. De meesten zullen immers voor het eerst de grens tusschen twee werelden overschrijden. Zij hebben de poort over de spoorbaan by Negoreloje, met de begroeting aan de werkers van het buitenland aan de eene zijde en de herinnering, dat het communisme alle grenzen zal wegvagen, ter andere zij, nog nooit gezien. Zenuwachtigheid voor de balie van de douane, zenuwachtigheid voor de loketten, waar men zijn reisbiljetten moet inrui len. In den trein nog lang een zoeken en schikken on inrichten onder omstandigheden, waaronder de gewoonste vanzelfsprekendheden weer een vraagteeken krijgen. 'wicht en den volgenden morgen een kalme gang tut ;chen de lange, zwakke glooiingen van het land schap, kolchozvelden, maar ook nog de eenzaam gehoede koe van den eenmansboer, een zeldzaam terugkeerend Station, dan de eerste aanduidingen van de stad, een parachute, duikende vliegtuigen verraden ergens een luchthaven, Moskou. Het bolle stationsplein, achter welks stijging de lage huizen nog lager schijnen, maar meteen ook, aan de overzij, de boog, die toegang geeft tot de Gorkistraat, hartader van de stad, bont allerlei vun indrukken, een bizarre film voorby de ramen van de autobus. Herkends en veel veranderds. Maar dezelfde zware deining van menschen, mensrheh. Zoo is de omgeving al te ongewend, om rust te kunnen brengen aan de vreemdelingen, die in volle gulpen uit (jc autobussen en auto's de hotels over.stroomen, te dringender navragend naar alles, hun kamers, bagage, misschien reeds een brief, een telegram, omdat men niet weet, waar men is, omdat men van het zingen van een snelle, melo dieuze taal om zich heen» niet meer verstaat dan het Engelsch, Duitsch of Fransch, waarin men toe gesproken wordt. Zij allen hebben hun eigen aard on eigenaardigheid, ztfn extra Fransch, extra En gelsch, extra Amerikaansch, om zich staande te kunnen houden in den golfslag van het onbekende. Vooral zullen zij dien onwillekeurigen nadruk op y.ich zelf blijven leggen, in kleinigheden van hun kleeding, verzorging, het zoeken van eikaars gezel schap. VorsteUJker dan ooit dragen de Hindoevrouwen hun nationaal gewaad. Tusschen dezen Huntley Carter, de stokdoove kenner van het Russische tooneel, met het lange, zacht krullende grijze haar, star voor zich uitkij kend, met zyn luidruchtige, al-lachende secreta resse; de joviale figuur van Dana, den Amerikaanschen professor, die ook niet voor hét eerst hier is; Lenormand, aan wiens mistroostige figuur de sche mering van het tooneel is bUjvon hangen, welker profeet hy is geweest; een Turksch regisseur, Noorsche actrices, tooneelkunstenaars uit Tsjechoslowakije, hét levendig-onregelmatige gezicht van een Amerikaansche regisseuse. Eiken ochtend, haast eiken avond vinden zy elkaar weer in de directiekamers, achter de scher. men, waar de theaterleiding 'sse verwelkomt, waar zij den tooneelspelers de hand kunnen drukken, in hun eigen taal, soms in een stamelend Russisch gelukwenschen sprekend, en waar zij een oneindig aantal malen zullen worden gefotografeerd, waar hun indrukken worden gevraagd voor het boek der bezoekers en door de vertegenwoordigers van de Moskousche bladen en waar de tafels vol lekkeriüj voor menigeen een tantaluskweUing blijven, omdat hij er in het gedrang niet dicht genoeg bij kan komen, om er zich aan te goed te doen. Hetgeen nmers een haast onmisbare schakel is tusschen de ongewoon ver uiteenliggende maaltijden, waarvan de eerste om tien uur 's morgens, maar de derde zeker niet eerder dan n uur in.den nacht wordt gebruikt. Een rage is ditmaal de jacht op hand leekeningen. Op foto's van de voorstellingen, in de iirogramn/a's moeten tooneelleiders en -spelers onophoudelijk hun naam schrijven, nog maar half begrUpcnd, half ge vleid toch ook. Totdat dan eindeUjk de bel gaat, die een eind aan deze lang gerekte pauzes maakt. En ter kern van dit alles een tooneelfeest, dat inderdaad een feest is. Veel beter dan een jaar ge leden is men er in geslaagd om een programma samen te stellen, dat een geconcentreerd beeld van het Moskousche tooneelleven geeft. Op een hoog peil van uitvoering stonden ook verleden jaar de vertooningen. Maar ditmaal is de keuze van de stukken gelukkiger. Voorstellingen, die men alleen als mooie voorstelling geniet, zijn er slechts weini ge. Tezamen vormen zij een levendige karakteris tiek van de tegenwoordige cultuur. Het is alge meen-cultureel gesproken even belangrijk om King Lear in den Jbodschen Schouwburg te zien spelen, als den bij den aanleg van het Witte Zee-Oostzee kanaal verrichten reclasseeringsarbeid gedramati seerd te zien in den Realistischen Schouwburg van Ochlopkow, ongewoon begaafd leerling yan Meyerhold, die aanvangsbeginselen van dezen gehand haafd heeft, welke bij den meester zelf schenen te zgn verzwakt. Als de voorstellingen in den grooten schouwburg verbluffen door hun pracht en tooneelteclmiscbo perfectie, dan worden in het muziek drama van Sjostakowitsj, de veelbesprokene Katerina Ismaëlowa problemen gesteld. En Tijl Uilen spiegel, Vrije Vlamingen, in den schouwburg van den jeugdigen toeschouwer, wordt een spel vol revolutionnair pathos van onzen tachtigjarigen oorlog, dat alevel diepen indruk maakt. ? JOHAN HÜIJTS De toonee/spe/er Mfchoe/sk von den Joodschen Schouw burg tt Moskou In de rol van Koning Lear Engelsche literatuur Humor met een bijsmaak Eric Unklater, Ripeness is all (Jonathan Cape, Londen) DE Engelschen hebben het privilege van den humor zooals de Franschen dat van de keuken hebben. De fijne Fransche keuken k echter alleen te waardeeren door geoefende tongen n magen en gaat men als onvoorbereid^ barbaar argeloos de champignons met knoflook en de* Roquefort te Ujf, dan wordt men gestraft met een darmcatarrh zouder ook maar het gevoel te hebben eenig culinarisch genot te hebbeu ge smaakt. Een zeker bederf, een weinig gisting is klaarblijkelijk het kenmerk der verfijning en hierin ligt wellicht de verklaring van het feit, dat de ranzige humor van Eric Liuklater zich mag ver heugen in de belangstelling en waardeering van zijn landgenooten, die op dit gebied zulke door trapte fijnproevers zijn. De situaties, die Eric Linklater in zijn laatste boek beschryft, zouden ook volgens onze begrippen humoristisch kunnen zijn, ware het niet, dat op het oogenblik, waarop wJjj eigenlijk moesten gaan lachen, de genoegeUJke grijns op ons gezicht plotseling besterft, doordat hij moedwillig den komischen draal dien hij had moeten nemen, verwringt tot een wrangen steek. Zou hij dit doen om aan te toonen, dat de humor zoo dicht bij de tragiek ligt, m.a.w. zou hij willen bewijzen, dat de lachende paljas altijd een gebroken hart moet hebben (zonder daarbij in de welbekende melo-dramatiache snikglünlach te vervallen), dan kon ook de een voudige van ziel, die een grap.grappig en een snik droevig vindt, er van mee profiteereu, maar nu heeft men alleen maar het gevoel, dat men onver hoeds en onverdiend een klap om zijn ooreu krijgt. Het lijkt dan ook verdacht veel op geestelijk sadisme, die vroolijkheid van den heer Linklater. Nemen wij ' als voorbeeld een willekeurige episode: een voortvarende domineesviouw in een luxe-stadje koestert behalve enkele normale hobbies, die zoo bij het beroep van domineesvrouw behooren, pok den wensen om de wjjse, waarop men in slachthuizen het vee afmaakt, te ver beteren. In plaats van het mes moet men een patent-revolver gebruiken, waardoor de dieren sneller uit hun lijden zijn. Zy is een voortvarende vrouw en noodlgt verschillende vooraanstaande inwoners van -het stadje uit tot een tuinfeest, waarby zy tegeUjkertyd van de gelegenheid gebruik maakt om den patent-revolver, geconstrueerd door een plaatselijk ex-slager die .tot vegetariër bekeerd is, te demonstreeren. De tuin van de pastorie vormt het tooneel van dit schouwspel, PAG. 9 DE GROENE No. XHI twee van haar kinderen assisteeren, iedereen is vol spanning en.... hetgeen te verwachten was in een humoristisch boek: het varken dat met het mes gedood zou worden ziet kans te ontvluchten. de revolver ketst by het tweede varken en een wilde jacht wordt ontketend in den turn. Oude dames slaan op de vlucht, de chaos is onbeschryfelyk en de situatie is werkelijk grappig weergegeven. Ten slotte komen de varkens in den vijver terecht en nu neemt de voortvarende domineesvrouw een kloek besluit, stapt den vyver in en haalt de varkens er uit. Men zou zoo oppervlakkig zeggen:. een bevredigend slot, doch Linklater is het niet met u eens: ten gevolge van dit bad krygt deze moeder van zes alleraardigste kinderen (de schrijver spaart geen moeite om uit te doen komen, dat het een gelukkig gezin is; longontsteking en sterft kort daarop. Ik kan een ouderwetsch man zyn. maar ik vind zooiets niet leuk in een komisch boek. Het hoofdmotief van het boek moet den ge middelden Eugelschmau overigens nogal gecho queerd hebben: een ryke oom laat aan zyn neven ?n nichten een som van zeventigduizend pond na, d.w.z. degene die binnen twee jaar tyds het grootst» aantal kindereu heeft is universeel erfgenaam. Er volgt natuurUJk een vruchtbaarheida-sprint". Neven of nichten die nog niet getrouwd zyn over wegen de voor- en nadeelen van geld en huwelijksband, een verre neef komt uit Indiëover met een heelen sleep kinderen die niet van hem blijken te zyn, er wordt open en bloot óver duigen gesproken, waarover men in normale gevallen alleen maar mag fluisteren, kortom: de spreekwoordeiy ke Engelsche respectabiliteit wordt hier met voeten getreden. Ten slotte krfygt de dominee de erfenis daar bUjkt, dat hy een buitenechteHjk kind van den vader van den erflater was, en zyn zes kinderen bezorgen hem dus den hoofdprijs". Niettegenstaande de merkwaardige verdiensten van dezen phantaatischen roman, waarin de figuren in hun verscheidenheid goed .van elkaar te onderkennen zfyn zonder onmiddeliyk tot typen te worden, niettegenstaande de vaak virtuoos geteekende situaties en de onmiskenbaar komische Omstandigheden, kon men als normaal goedlachsch mensch, onmogeiyk in genoegeUjk gegrinnik de bladzijden * savoureeren, daarvoor is er te veel knoflook in de champignons en heeft de Roquefort te zwaar gegist. Maar wellicht dat de door ge zellige" grapjes overladen geest der Engelschen by wyze van afwisseling zulk een naar een in ont binding verkeerend zuivelproduct riekend humo ristisch ge val weet te apprecieeren? R. BLMSTRA. |